Tecrübeli CEO Dönemi Başlıyor

Dünyada artık deneyimli yöneticilerden daha fazla yararlanma yönünde bir eğilim var... Pek çok şirket 60 yaşını aşmış CEO’larla çalışmaya devam ediyor, emekli olan CEO ve genel müdürleri yeniden iş başına çağırıyor. Saçlarına ak düşmüş genel müdürler yeniden iş dünyasında yükseliyor. Ak saçlı yöneticilerin yükselişini tetikleyen önemli unsurlardan biri ise dünya çapında ardı ardına yaşanan şirket skandalları. Genç yöneticilerin milyon dolarlık şirketleri yönetme konusundaki tecrübesizlikleri de bir başka etken.  
 
Dünyada CEO ve genel müdür yaş ortalamalarında bir artış gözleniyor. Amerika’nın en önemli 100 şirketinde yapılan araştırma sonuçları da bu gözlemi destekler nitelikte. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, 60 yaş ve üstünde çalışan CEO’ların oranı 2002 yılında yüzde 28 iken, 2003’te yüzde 35’e çıktı.  
 
Uzmanlar, artan yaş trendini, şirketlerin son yıllarda yaşadığı sorunlara bağlıyor. Özellikle Amerika’nın sarsılmaz oyuncuları arasında yer alan Enron ve World.com gibi şirketlerin yaşadıkları skandallar, yöneticide deneyime verilen önemi artırdı. Böylece, “gri saçlı” olarak nitelendirilen yönetici grubundan daha fazla nasıl yararlanabilirim arayışları öne çıkmaya başladı. Bazı şirketler, emekli olmuş yöneticilerini göreve çağırırken, bir bölümü de iş başındaki CEO’larından daha fazla yararlanmak için onlara özel “anti aging” stratejileri uygulama yoluna gittiler.  
 
2003 yılında, Boeing’de yaşanan değişim, bu duruma iyi bir örnek. Şirket, eski CEO’su Philip Condit döneminde Amerikan Hava Kuvvetleri’ne ait ihaleleri kazanabilmek için iş etiğine uymayan çeşitli transferler gerçekleştirdi. Bu serüven Condit’in istifasıyla sonuçlandı. Yaşanan olayların ardından şirketin başına 67 yaşındaki eski başkan yardımcısı Harry Stonechipper yeni CEO olarak atandı. Delta Air Lines ise 71 yaşındaki Gerald Grinstein’i işin başına getirerek deneyime önem veren şirketler arasında yerini aldı.  
 
Tecrübe öne çıktı  
 
What Happens When CEO’s Retire (Yöneticiler Emekli Olduktan Sonra Ne Oluyor?) isimli kitabın yazarı Jeffrey Sonnenfeld’in, emekli olmuş 100 CEO ile yaptığı araştırmaya göre, deneyimli CEO’ların yüzde 30’unun emeklilik için bir hazırlığı yok. Bir başka deyişle, bu kesim emekliliği aklına bile getirmiyor.  
 
Araştırmadan çıkan bir diğer çarpıcı sonuç ise şirketlerden emekli olan CEO’ların yüzde 57’sinin en az 2 yıl şirket içinde ofislerinin bulunmaya devam etmesi. Yale ve Harvard üniversitelerinde ders veren Profesör Sonnenfeld’e göre, şirketler de emekli olan CEO’ları kurum içinde başka alanlarda değerlendirmeyi tercih ediyor. Sonnenfeld, “Emekli olanların yüzde 72’si yönetim kurulunda görev yapıyor. Üst ve orta düzey yöneticilerde ise bu oran sadece yüzde 9” şeklinde konuşuyor.  
 
Şarap gibi yöneticiler  
 
Bu durumun emekli olan CEO’lara olan ihtiyaçtan kaynaklandığını belirten Sonnenfeld, “Şirketler, bu kişilerin bilgi ve deneyiminin farkında. Bu nedenle, yaş haddinden işten ayrılan CEO’lardan maksimumda yararlanmaya çalışıyorlar” diyor. Kimi yöneticiler ise yıllandıkça değerlenen kıymetli şaraplar gibi…Onlar deneyimlerini yetenekleri ile harmanlayıp, çağa ayak uydurabiliyor ve yaşları ilerlese bile talep görüyorlar.  
 
Uluslararası İnsan Kaynakları Danışmanlık şirket Adecco’da da buna benzer bir durum yaşanıyor. 20 milyar dolarlık şirketin başına geçtiğimiz yıllarda 39 yaşındaki Fransız Jerome Caille geçti. Yaş haddinden dolayı ayrılan eski CEO John Bowman ise yönetim kurulunda görev almaya başladı. Adecco’nun uluslararası arenadaki yerinin sürdürülebilir ve kesintisiz olması için Bowman’ın yönetim kurulundaki görevleri artırıldı. Genç CEO sadece şirket yönetimi ve satışlarla ilgili kararları alırken , Bowman, bütün terfilerden ve pazarlamadan sorumlu kişi olarak aktif görevine devam ediyor.  
 
Türkiye’de yaş yükseliyor  
 
Türkiye’de ise bu trend henüz emekleme aşamasında. Belirli sektörlerde deneyimin önemi artsa da, yeni ekonominin getirdiği lojistik ve bilişim gibi alanlarda tepe yöneticiler gençlerden oluşuyor.  
 
Human Resources Management Yönetici Ortaklarından Aylin Coşkunoğlu Nazlıaka, özellikle kriz öncesinde genç yöneticilere her sektörden ilginin daha fazla olduğuna dikkat çekiyor. Kriz döneminde ise tecrübenin öneminin arttığına değinen Coşkunoğlu Nazlıaka, şirketlerin sorunlu dönemlerin ardından 50 yaşın üstündeki yöneticilerle çalışmayı tercih ettiklerini söylüyor ve şöyle devam ediyor:  
 
“Bu konudaki en bariz değişim inşaat sektöründe yaşandı. Son 2 yılda yüzde 40 oranında küçülen taahhüt sektöründeki genel müdürlerin yaş ortalaması 60’lara yükseldi. Yaptığımız araştırmalar sonucunda üretim, otomotiv, turizm ve diğer hizmet ağırlıklı sektörlerde üst düzey yönetimde, en az 30 yıllık iş deneyimi olan kişilerin tercih edildiğini gördük.”  
 
Değişimin arkasındaki etkenler  
 
Aslında yönetici yaşlarındaki bu değişimin nedeni oldukça açık. Aylın Çoşkunoğlu Nazlıaka değişimin nedenini şöyle açıklıyor: “Sonuçta ekonomik büyümenin yaşandığı dönemde daha fazla risk alabilen, dinamik yöneticilere olan ilgi artış gösteriyor. Kriz dönemlerinde ise geçmiş deneyimlerin getirdiği soğukkanlı, sektörde isim yapmış tecrübeli yöneticilere olan rağbet artıyor”.  
 
Türkiye’deki holdinglerde tecrübeden yararlanma konusunda dünyayla örtüşen tarafların olduğuna değinen Coşkunoğlu Nazlıaka, şirket içinde uzun dönem emek vermiş üst düzey yöneticinin mutlaka bir süre danışman olarak atandığını söylüyor. Yine de Amerika ve Avrupa’da danışman atama eğiliminin daha yüksek olduğunu belirtiyor  
 
Genç yöneticiler sabırsız  
 
Uzmanlara göre, internetin iş hayatında aktif olarak kullanılmasıyla beraber genel müdür yaşlarında önemli oranda bir düşüş yaşandı. Adecco’nun CEO’su Pembe Candaner, bu dönemle birlikte her kesimin bilgiye daha kolay ulaşabildiğini söylüyor. Bu durumun özellikle iş hayatında iddialı olan genç yöneticiler için bulunmaz bir fırsat yarattığına değiniyor.  
 
Candaner’e göre, bilgiye bu kadar kolay ulaşmak genç yöneticilere genel müdürlük yolunun açılmasındaki en önemli etkenlerden biri. “Bu nedenle hemen hemen her sektörde bir sürü genç CEO ortaya çıktı” diyen Candaner, şirketlerin zor dönemlerinde bu genç CEO’ların başarısız sonuçlar aldığını söylüyor. Yaşanan sorunların kimi zaman genç yöneticiler tarafından gereken bakış açısıyla değerlendirilmediğine değinen Candaner, şirket yönetiminin sabır gerektiren bir iş olduğuna dikkat çekiyor. “Genç yöneticiler yüz metre koşusunda oldukça başarılı. Ancak iş maratona geldiğinde sınıfta kalabiliyorlar” yorumunu yapıyor.  
 
Agresifliğin modası geçti mi?  
 
Genç yöneticilerin agresif yapısı  şirketin yapısına da yansıyor.Günümüzde artık pek çok şirket başındaki yöneticiden dolayı daha girişken ve agresif hareket ediyor Bu yöntemi doğru şekilde kullanabilenler bir avantaja da dönüştürebiliyor. Ama bazı örneklerde görüldüğü gibi doğru kullanılmadığı ve erdemli bir yönetimle birleştirilmediği zaman şirketlerin başı belaya giriyor.  
 
Agresif biçimde yeni iş alanlarına giren, temkinli davranmayan şirketler büyük hatalara düşebiliyor. Pembe Candaner, işte tam da bu noktada şirketin sektördeki gelişmeleri görecek deneyime sahip, sabırlı  bir CEO’ya ihtiyaç duyduğunu söylüyor ve sözlerine şöyle devam ediyor: “Burada sabırlı derken işleri ertelemekten söz etmiyorum. Tam tersi şirket yöneticisinin sürekli ileriye doğru koşması ama hareketlerini koşullara göre iyi ayarlaması gerekiyor”.  
 
Emeklilik yaşı 60’ı aşacak  
 
Türkiye’de büyük holding ve şirketlerde emeklilik yaş ortalaması 60. Yaş sınırlaması konusundaki yönetmeliğe en fazla Koç, Sabancı ve Alarko Holding uyuyor. MNG Holding, Tepe, Oyak Şirketler Grubu ve Lafarge’da ise yönetmelik olmasına rağmen yaş sınırlaması katı bir şekilde uygulanmıyor.  
 
Holdinglerin çoğu “gri saçlı” yöneticilerin tecrübelerinden yararlanmak için çeşitli girişimlerde bulunuyor. Koç Holding de bu kuruluşlar arasında yer alıyor. Grup, emekli yönetici ve genel müdürlerin deneyimlerinden daha fazla yararlanmak için Koç Yönder Topluluğu’nu 1995 yılında hayata geçirdi. Koç Yönder, Can Kıraç, Alaaddin Asna, Erdoğan Karakoyunlu gibi sektörde isim yapmış yöneticilerin tarafından kuruldu. Dernek üyelerinin yöneticilik tecrübesinden her şirketin yararlanması için çalışmalar yürütüyor.  
 
Yaş sınırı gevşetiliyor  
 
Doğuş Holding’de ise emeklilik için uygulanan herhangi bir yaş sınırlaması yok. Doğuş Holding İnsan Kaynakları Direktörü Tuba Köseoğlu, grup bünyesinde her şirketin tepe yöneticisinin farklı deneyim, bilgi ve beceri sahibi olması gerektiğini düşünüyor. Köseoğlu’na göre, Türkiye’de 90’lı yılların sonunda genel müdürlerde düşüşe geçen yaş ortalaması, günümüzde artış göstermiş durumda. Şirket bünyesinde, deneyimli yöneticilerden yönetim kurullarında aktif görev vererek yararlandıklarını belirten Köseoğlu değerlendirmelerini şöyle  
sürdürüyor:  
 
“Grubumuz bünyesinde önce Bank Ekspres’te, ardından da Osmanlı Bankası’nda genel müdür olarak görev yapmış olan Aclan Acar, bugün Tansaş’ın, Garanti Emeklilik’in ve Garanti Sigorta’nın Yönetim Kurulu Başkanlığı görevlerini yürütüyor. Körfezbank’ın genel müdürlüğünü yürütmüş olan Hüsnü Akhan ise finansmandan sorumlu olarak yönetim kurulu üyeliğinde aktif görev yapıyor.”  
 
Yönetim kurullarında yararlanılıyor  
 
Alarko Holding’de de 60 yaş sınırlaması aktif şekilde uygulanıyor. İstisnai olarak deneyiminden daha fazla yararlanılmak istenen yönetici için topluluk danışma ve onay kurulu kararıyla bu süre uzatılabiliyor.  
 
Alarko Holding İnsan Kaynakları Müdürü Seyit Buruk, deneyimli yöneticilerden yönetim ve yüksek istişare kurullarında daha fazla yararlandıklarını söylüyor. Şu anda holding bünyesinde emekli olduktan sonra işe devam eden yöneticilerin bulunduğunu belirten Buruk, Alarko’nun faaliyetleri gereği mühendislik ve teknik konularda yoğunlaştığını söylüyor. Bu nedenle, zaman zaman emekli olan yöneticilerin aktif şekilde başka işlere devam ettiklerini belirtiyor.  
 
Proje bazında destek veriyorlar  
 
Borusan Holding de 60 yaş sınırı ile emekli olan genel müdür ve CEO’ları, şirketlerin yönetim kurullarında değerlendiren başka bir topluluk. Holding İnsan Kaynaklarından Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Can Bi, Türkiye’de ortalama yaş kavramının değişmediğini söylüyor. Bi’ye göre, rekabetin yoğunlaştığı ve kârlılık, büyüme gibi kavramların önem kazandığı piyasada, tepe yöneticilerde aranan yetkinliklerinde artış yaşandı ve bu nedenle sorumluluk ve insiyatif alma yeteneğine sahip geniş bakış açısına olan yöneticilerin aranmaya başlandı. Bi, “ Bu nedenle biz grup bünyesinde bu niteliklere sahip deneyimli kişilerden farklı projeler bazında destek alıyoruz” diyerek grubun bu konudaki yaklaşımını ortaya koyuyor.  
 
SEKTÖRLERİN  CEO YAŞ PROFİLİ  
 
Aylin Coşkunoğlu Nazlıaka / HRM  
 
Bt’de Gençler Çok  
 
Türkiye’deki şirketlerin sadece yüzde 13'ünde genel müdürlerin 25-35 yaş aralığında. Bu genç genel müdürler daha çok “bilgi teknolojileri” gibi yeni ekonomi sektörlerinde görev alıyor. Bu grup içerisinde, genç kuşağı işin başına getirilen aile şirketleri de bulunmakta.  
 
Teknolojiye Yakınlık  
 
Lojistik ve enerji gibi sektörlerde de genç yöneticiler tercih ediliyor. Birçok BT firmasında toplam çalışanların yaş ortalaması 28-32 yaş aralığında. O nedenle, bu ekibi yöneten kişinin de onlarla aynı frekansta olması önem taşıyor. Ayrıca, genç genel müdürler elbette yeni teknolojilere daha yatkın oluyor.  
 
Deneyim İsteyen Sektörler  
 
Üretim, inşaat ve otomotiv sektöründe deneyimli yöneticiler tercih ediliyor. İlaç, sağlık, hızlı tüketim maddeleri, turizm sektöründe de yaş ortalaması 45-55 aralığında. Genel müdür seçimlerinde en önemli değişikliğin son dönemde inşaatta yaşandığını söyleyebiliriz.  
 
Bankacılıkta Tecrübe Önem Kazandı  
Ekonomik kriz öncesinde fonlamayı iyi bilen ve risk alabilen genç bankacılar genel müdür ve genel müdür yardımcısı gibi pozisyonlara getiriliyordu. Kriz sonrasında İSE yeniden bankacılığın her alanında bilgili, deneyimli ve tedbirli yöneticiler atanmaya başlandı.  
 
YAŞA GÖRE YÜZDE 60 ÜCRET FARKI  
 
Pembe Candaner / Adecco Türkiye  
 
Deneyime Daha Fazla Ödeniyor  
 
Genç CEO’ların geçtiğimiz dönemlerde tercih edilmesindeki en önemli nedenlerden bir tanesi de bu CEO’ların diğerlerine göre çok daha az ücret almasıydı. Bu nedenle şirketlerde hem işi bilen hem de daha az ücret alan genç CEO’ları tercih etmeye başladılar. Genç CEO ile deneyimli CEO arasındaki ücret farkı yüzde 60’lara kadar çıkıyordu. İnsan kaynakları firmaları deneyimli bir CEO’yu işe yerleştirerek bütün bir yıl iş yapmadan oturabiliyorlardı.  
 
Altın Günler Geride Kaldı  
 
Yaşanan pek çok sıkıntının ardından genç CEO’ların bazı deneyimsizlikler göstermesi bu durumu değiştirdi. Kısaca altın günler geride kaldı diyebiliriz. Deneyimli CEO’ların günümüzde daha fazla farkı ortaya çıktı. Teknoloji ve lojistik gibi dinamizm isteyen sektörlerin bile yönetim kurullarına baktığınızda gri saçlı yöneticilerin çoğunlukta olduğu görülüyor.  
 
Eski Ceo’lardan Yararlanılıyor    
 
Yönetim kurullarında eskiden bağımsız üyeler vardı. Şu anda yönetim kurullarında işten anlayan, deneyimli yöneticilerin çoğunlukta olduğunu görüyoruz. Hatta çoğunlukla eski CEO’ları işin içine katmaya başladılar. Önümüzdeki dönemde dünyanın nereye gittiğini bilen ve tecrübeleriyle şirketi bu yöne doğru yönlendirebilen yöneticilerin daha fazla önem kazandığını göreceğiz. Gençler de tabi kendilerini bu yönde yetiştirirlerse, yeniden tepelere yükselebilecekler.  
 
AMERİKALI ŞİRKETLERDEN CEO’LARA ANTI-AGING STRATEJİSİ  
 
İsrailli “anti-aging” uzmanı Dr. Moshe Avramo, özellikle ABD’deki şirketlerin, yöneticilerinin görev süresini uzatmak ve onlardan daha fazla yararlanmak için özel stratejiler uyguladıklarını anlatıyor. Dr. Avramo, değerlendirmeyi yapıyor:  
 
“Şimdi birçok şirket ABD’de emeklilik yaşını 60’dan 65’e doğru çekme eğilimine yöneldi ama çalışanlar da düne göre daha iyi görünüyor. Yüzyıllar önce, insan ömrü sadece 20 yıldı. 20’inci yüzyılın başında, ortalama ömür 40 yıl düzeyindeydi. 100 yıl sonra, yani içinde bulunduğumuz dönemde 80’e kadar çıktı.  
 
Belli bir yaşa geldiğiniz zaman beyin kapasitenizi kaybetmeye başlıyorsunuz. Daha yavaş düşünüyor, bazı şeyleri unutuyorsunuz. Bir şirketin yöneticisiyseniz, o zaman çalıştığınız şirket para kaybetmeye başlıyor. Şirket sahibi de sizin artık yaşlandığınıza ve yerinize başka birini almaya karar veriyor. Şimdi bütün şirketler şu noktaya geldi ki, bunu yaparak hem vakit hem de para kaybediyorlar. Çünkü, yaşlı yöneticilerini gençlerle değiştirdikten sonra, gençlerin işi öğrenmeleri süre alıyor. Bu yüzden de yaşlanan yöneticisine daha önce sahip olduğu beyin kapasitesini geri vermek ve onun o pozisyonda en az 5 yıl daha fazla kalmasını sağlamak için anti-aging'e yöneldiler. Böylece daha az para kaybedip, tecrübeli yöneticinin gençleri yetiştirmesine de zaman tanımış oluyorlar.  
 
General Motors'da böyle bir program uygulandı. On binlerce doları her yıl üst düzey yöneticilerine anti-aging programları uygulansın diye verdiler ve olabildiğince çok bu yöneticileri sistemde tutmaya çalıştılar. Tecrübeye yatırım yaptılar yani. Almanya'daki bir çok şirket de başladı. Bize pek çok üst düzey yönetici danışmaya başladı. Ford'un da anti-aging uygulaması var”.  
 
YÖNETİM KURULLARINDA DENEYİM ÖN PLANDA  
 
Özlem Ergün /Boyden Global  
 
Türkiye'de CEO ve Genel Müdür'ler için ortalama yaş kavramı nasıl değişti? Bu konuda gelecekte nasıl bir trend olacağını düşünüyorsunuz?  
 
Türkiye’de genel müdür ve CEO yaşları sektörel olarak farklılık içeriyor. Türkiye genç bir nüfusa sahip. Bu nedenle genç yöneticilere olan ihtiyacın azalacağını düşünmüyorum. Yine de üretim gibi sektörlerde mutlaka yılların getirdiği deneyim ve birikim büyük önem taşıyor. Gelecekte yönetim kurullarında önemli değişiklikler olabileceğini düşünüyorum. Yurt dışında bizden farklı olarak iki tip yönetim kurulu gözleniyor.  
 
Bir tanesi yürütme kurulu olarak aktif görev yapıyor. Bu kurulda bizzat işin profesyonelleri yer alıyor. Diğerinde ise eğer bir aile şirketi ise ortakları, sahipleri ve hissedarları bu kurulda sembolik roller alıyorlar. Bazı durumlarda yürütmeye bile katılmazlar, sadece şirketin kârlılığına ve performansına bakarlar. Öbür kurulda deneyim önemlidir. Sonuçta yön veren bir komitedir. Genellikle deneyim bu yürütme içinde değerlendiriliyor diyebiliriz. Türkiye’de de bu konuda hızlı bir değişim var. Eskiden genellikle paşalar yönetim kurullarında yer alırdı. Türkiye böyle dönemlerden geçti. Gösterme üyelikler vardı. Bu kişiler genellikle Ankara ile olan işleri yürütürlerdi. Yıllarca bu nedenle CEO ve genel müdürler bir üst kademeye çıkamadı. Şu anda ise dünyayla bağlantılı bir değişim var. Hızlı bir şekilde deneyim ve uzmanlığın hak ettiği yere geleceğini umuyorum.