Yalın Üretimde En İyi Fabrika

Jose Carlos Pinheiro Neto / GM Brezilya Başkan Yardımcısı

Belki de yazıyı okuyunca, Gravatai nere, Türkiye nere diyeceksiniz... Ancak, Brezilya’da kurulu bu fabrikadan çıkan mesaj çok önemli... General Motors tarafından kurulan otomobil fabrikası, “yalın üretim”de yeni bir dönemi başlatmasının yanı sıra, yan sanayi ile ilişkiler nedeniyle de dünyada örnek gösteriliyor. Kuruluşundan üretime, yönetimden ödemeye, her şeyiyle ilginç bir yönetime sahip bu fabrikayı, şirketin yöneticileri Capital’e anlattı...

Geçtiğimiz yıl Brezilya’nın Gravatai bölgesinde faaliyete geçen bir otomobil fabrikası “yalın üretimin” sınırlarını yeniden çizdi, bu anlayışı çok daha ileri bir noktaya taşıdı. Dünyanın bir numaralı otomotiv üreticisi General Motors tarafından kurulan bu fabrika, sektör tarafından bugün en fazla konuşulan konuların başında geliyor. Birçok uzmana göre, bu fabrika şimdiye kadar kurulmuş “en Japon” fabrika... Adeta bir yönetim örneği olarak gösteriliyor, çok sayıda şirket tarafından bu nedenle yakından inceleniyor.

GM Brezilya Başkan Yardımcısı Jose Carlos Pinheiro Neto, Capital’in sorularını yanıtlarken, fabrikanın önemini şu sözlerle anlattı: “Bu fabrika otomotiv endüstrisinde kesinlikle bir devrimdir. Şimdiye kadar kurulmuş fabrikalar arasında ‘en yalın üretim’ yapan fabrikadır”.

Bu yeni üretim modeli 21’inci yüzyıla damgasını vuracak gibi gözüküyor. Otomotiv endüstrisi 20’inci yüzyıla kitlesel üretim ile başlangıç yapmıştı. Ford’un halk otomobili T modeli, “kitle üretim” anlayışı ile milyonlarca üretildi. Yalın üretim anlayışı ise Japonlar tarafından 1970’li yıllarda ortaya atıldı. Yalın üretime göre, fabrikadaki her birim ve çalışan yaptığı işle ilgili tüm sorumluluğu üzerine aldı. Hiyerarşinin ortadan kalkmasıyla birlikte karar süreci hızlandı, sorunlar anında çözüme kavuştu.

Bu sayede, Japon otomobil üreticileri çok yüksek verimlilik sağladılar, hatalı üretimleri minimuma indirdiler. Sonuçta Japon otomobil üreticileri dünya pazarlarını istila etti. Bu üretim tekniği sonraki yıllarda ABD’li üreticiler tarafından da benimsendi. 

Tedarikçi yerine ortak

General Motors, Gravatai fabrikasında, Güney Amerika pazarı için Celta modelini üretiyor. Fabrikanın temel faklılığı, bugüne kadar hiç denenmemiş bir yan sanayii anlayışıyla üretim yapması. Çünkü, otomotiv sanayii için yan sanayii çok önemli. Normal bir otomobil fabrikasında parçaların yaklaşık yüzde 60’ı fabrika dışındaki tedarikçiler tarafından üretiliyor.

Bunun sonucunda birçok fabrika üretim modelini tasarlarken yan sanayiye bağlı kalıyor. GM Brezilya Başkan Yardımcısı Carlos Pinheiro Neto, “bu durum yalın üretimin önündeki en büyük engeldir” diyor.

Gravatai’den önce bu sorunu çözmek için en ciddi adım Alman Volkswagen (VW) şirketinin Brezilya’daki kamyon fabrikasında atıldı. VW, montaj hattındaki üretimin neredeyse tüm sorumluluğunu yan sanayi şirketlerine bıraktı. Gravatai ise bu uygulamayı çok daha ileri bir noktaya götürdü.

Gravatai’de parçaların yaklaşık yüzde 85’i kompleks içerisinde üretiliyor. Bunun için kompleks kuruluş aşamasında, yan sanayii fabrikaya tam entegre olacak şekilde tasarlandı. 16 tedarikçi şirketle inşaata başlamadan önce anlaşma yapıldı. Kuruluşların kompleksteki yerleri fabrikayla birlikte inşa edildi.

Ayrıca, tedarikçilerin yerleşimleri planlanırken, verimliliğin en üst düzeye çıkarılması hedeflendi. Bu doğrultuda montaj hattına uzaklıkları ve bu hattaki sıralanmaları çok uzun çalışmalarla saptandı.

Neto, Gravatai’deki yan sanayii anlayışını şöyle özetliyor: “Gravatai fabrikasını kurarken yan sanayii ile ana sanayiyi tek bir fabrika olarak düşündük. Planı buna göre yaptık. Zaten biz onlara tedarikçi değil ortak diyoruz”. Sektör uzmanları, bunun sonucunda, fabrikada klasik “parça geliştirme döngüsü”nün yerini, “birlikte geliştirme anlayışı”nın aldığını iddia ediyor.

Hatasız otomobil üretimi

Tüm bunlar fabrikaya çok gelişmiş bir kaynak kullanımı ve lojistik anlayışı sağladı. Böylece tedarikçiler ile fabrika arasında tam bir üretim uyumu oluştu. Bugün, gerekli modüller montaj hattına “JIT (Just in time - Tam zamanında)” anlayışıyla ulaşıyor. Böylece üretimde gecikme gibi sorunlar da tamamen ortadan kalktı. Neto, Gravatai’deki üretim yönetiminin sağladığı avantajları şöyle anlatıyor:

“Buradaki model sayesinde verimliliği maksimuma çıkardık. Tedarikçilerle tam senkronizasyon ve entegrasyon kurduk. Böylece birçok sorun anında ortadan kalktı. Örneğin artık parçaların üretim zamanlaması mükemmele yakın bir düzeyde. Minimum stokla çalışmaya başladık”.

Kompleksteki uyum sayesinde minimum düzeye inen bir başka sorun da “hatalı otomobil üretimi”. Çünkü, tedarikçiler montaj hattında çok büyük sorumluluğa sahip. Örneğin, tedarikçi, herhangi bir hatalı parça ürettiğinde, hemen montaj hattının durmasını sağlıyor.

Yine kendilerinden kaynaklanmayan bir hata belirlediklerinde, duruma derhal müdahale edebiliyorlar. Bu nedenle komplekste hatalı otomobil üretim oranı çok düşük. Ayrıca, bu uygulama, bantın gereksiz çalışmasından doğabilecek enerji kayıplarını da ortadan kaldırdı.

GM’in eski yöneticilerinden ve Gravatai modelinin fikir babalarından Jose Ignacio Lopez de Arriortua sistemin avantajıyla ilgili şunları söylüyor: “Bugün otomobil üretiminin büyük kısmı tedarikçiler tarafından yapılıyor. GM, Gravatai’de bu şirketlere montajla ilgili çok büyük yetkiler veriyor. Bu sayede daha yüksek getirisi bulunan tasarım, mühendislik ve dağıtım gibi faaliyetlere yoğunlaşabiliyor”.

Tedarikçiye faydaları

Gravatai kompleksinde en kazançlı tarafların başında tedarikçiler geliyor. Zaten tüm sistem ilk andan itibaren onların üzerine kurulmuş durumda. Örneğin tedarikçilerin yerleşim planları, onların en verimli çalışabilecekleri şekilde hazırlandı. Böylece şirketlerin ulaşım masrafı minimum düzeye indi.

Yine tam senkronizasyon sayesinde şirketler nerdeyse sıfır stokla çalışıyor, gereksiz üretim yapmak zorunda kalmıyor. Bu da tedarikçilerin nakit akışlarına ve kârlılıklarına olumlu şekilde yansıyor.

Komplekste gerçekleştirilen bir başka uygulama da her gün yapılan rutin üretim toplantıları...GM ve tedarikçi şirketlerin yetkililerinin katıldığı bu toplantılarda, o günkü üretim planı, bir gün önce yaşanan sorunlar ve alınacak önlemler üzerinde konuşuluyor. Birçok konu GM ve tedarikçilerden oluşan bir komite tarafından karara bağlanıyor. Böylece yan sanayii şirketlerinin tamamen üretime yoğunlaşmaları sağlanıyor. 

Carlos Pinheiro Neto tüm bu uygulamaların amacını şöyle anlatıyor: “Biz kompleksin tek bir fabrika gibi çalışmasını istiyoruz. Bunun için de tedarikçilerin üretimde söz sahibi olması gerekiyor. Biz burada mümkün olduğunca yan sanayii şirketlerinin çıkarlarını korumaya çalışıyoruz”.

Ancak, bu yetkiler ve avantajlar karşılığında tedarikçiler de bir takım bedeller ödüyor. Buna göre, birçok yan sanayii ücretlerini otomobiller satıcılara ulaşınca alıyor. Oysa klasik bir fabrikada ücret parçanın teslim tarihinde ödenir. 

Sistemi eleştiren de var

Gravatai, yenikçi üretim yaklaşımıyla sağladığı birçok avantaja karşın farklı eleştirilere maruz kalıyor. Birçok uzman, bu yöntemin, daha kompleks modellerin üretiminde başarılı olamayacağını, sorunlar yaratacağını ileri sürüyor. Örneğin, Cardiff Üniversitesi öğretim üyelerinden Garel Rhys, Gravatai’deki sistemin birçok model için çalışmayacağını inanıyor.

Rhys, “Bu fabrikanın uzun vadede karlı olması için başka modelleri de üretmesi gerekecek. Bu da sistemde sorunlar yaratacak” diyor.

Bu sorunun ana nedeni, fabrikanın, Celta modelini üretmeye göre planlanmış olması. Uzmanlar, bu durumu, yeni modellerin üretimi için büyük bir sorun olarak görüyor. Rhys, yeni modellerin üretilmesi için tedarikçilerin yerlerinin değişmesi gerekeceğini iddia ediyor.
Ancak, GM yetkilileri bu iddialara katılmıyor. Neto, eleştirileri şu şekilde yanıtlıyor:

“Celta modeli, Brezilya ve çevre ülkeler için çok uygun bir otomobil. Biz kompleksin kârlı olmasını sağlayacak düzeyde üretim yapıyoruz. Ayrıca, ürettiğimiz her ürünü satıyoruz”.

Buna göre, Celta, ilk yıllarda ayda 4 bin 500 tane üretiliyordu. Şimdi ise bu rakam ayda 9 bin düzeyinde. Neto, yeni bir model üretmenin, ancak uzun vadeli bir plan olabileceğini bu  nedenle endişelenilecek bir durum olmadığını söylüyor.

İlk örnek Ford Otosan’da mı?

Gravatai modeli, bugün büyük otomobil üreticileri tarafından dikkatle takip ediliyor. Şirketler, modelin başarısından emin olduktan sonra denemeyi planlıyor. Türk otomotiv endüstrisi için yakın bir gelecekte Gravatai’ye yüzde 100 benzeyen bir modelin uygulanması mümkün görünmüyor. Ancak Türkiye’nin önde gelen otomotiv şirketlerinin yöneticileri, modelin dikkatle izlenmesi gerektiğini belirtiyorlar.

Tofaş Dış İlişkilerden Sorumlu Genel Müdürü Nezih Olcay, yan sanayi ile tam entegre çalışmanın sağlayacağı yararları anlamak için yaygınlaşmış bir trende ihtiyaç olmadığını belirtiyor. Tofaş, Gravatai modelinde çok önemli bir yere sahip olan “JIT (Just in time-Tam zamanında)” sistemini fabrikasında uyguluyor. Modelin diğer ayakları ise henüz uygulanmıyor.

Geçtiğimiz aylarda Kocaeli’nde faaliyete geçen Ford fabrikası yeni olması nedeniyle bu konuda oldukça büyük şansa sahip. Otay, 2001 yılının ikinci yarısında Ford-Otosan’ın Kocaeli fabrikası yan sanayi parkının devreye gireceğini söylüyor.  Ford-Otosan Kocaeli Fabrika Müdürü Nuri Otay, Gravatai’ye benzer tarz imalatın ilk örneğini burada göreceğimizi söylüyor. Ayrıca Ford, şu an yedi imalatçıyı yan sanayi parkına yatırım yapmaya ikna etmiş durumda.

Ancak, uzmanlar, Gravatai benzeri bir modelin Türkiye’de uygulanması için daha vakit olduğuna inanıyorlar. Bunun birkaç temel nedeni var. Otay’a göre, bu tarz  modeller, yıllık üretim adedi 100 binin altındaysa,  genellikle verimli olmuyor. Otay, bu rakamın altındaki üretimler için hacimli, fazla yer tutan ve pahalı parçaları yapan üreticileri fabrika etrafında toplamanın mantıklı olacağını belirtiyor. Olcay ise konuyla ilgili çekincelerini şu şekilde açıkladı: “Tek bir ana sanayi ile çalışma zorunluluğu getirilmiş bir model ülkemizde bazı zorluklar yaratabilir. Çünkü Türkiye istikrarsız bir yapıya sahip. Sanayii de bu durumdan olumsuz şekilde etkilenmekte”.

“YALIN ÖTESİ ÜRETİMİ YAKALADIK”

Carlos Pinheiro Neto / GM Brezilya Başkan Yardımcısı

Gravatai kompleksi, otomotiv endüstrisi uzmanları tarafından birçok açıdan deneysel bir model olarak nitelendiriliyor. GM Brezilya BaşkanYardımcısı Carlos Pinheiro Neto, bu örnek model konusunda Capital’e şu bilgileri veriyor:

ORTAKLAŞA YENİLİK GELİŞTİRİLİYOR GM, Gravatai’de üretim teknikleri açısından birçok ilki uyguluyor. Bu nedenle, bu fabrika “test bed” (test yatağı) olarak da adlandırılıyor. Mevcut, en gelişmiş üretim teknikleri deneniyor. Buradaki en büyük yenilik, geleneksel fabrikalarda kullanılan parça geliştirme yöntemlerinin büyük ölçüde terkedilmiş olması. Bunun yerine, birlikte geliştirme süreci uygulanıyor. Bu süreç sayesinde maliyet ve kalite optimize ediliyor. Bunun için yan sanayii üretim sürecinin tüm aşamalarına baştan aşağı katılıyor.

YARATICI İK UYGULAMALARI Burada tedarikçilerin “üretim sistem modülleri”, genel üretime tam uyumlu hale getirildi. Bu gelişmiş bir kaynak kullanımı ve lojistik anlayışına olanak veriyor. Bu uyumun sağlanması için sadece teknolojiden yararlanılmıyor. Bunun yanında gelişmiş, yaratıcı yönetim modelleri de kullanılıyor. Örneğin, komplekste ortak bir insan kaynakları modeli uygulanıyor. Bunlar bugüne kadar hiç görülmemiş denemeler.

KOMŞULUK  TESTİ GEÇTİ Yine çok önemli bir uygulamadan daha bahsetmek istiyorum. Buna göre, araç üretim bandı daha önceden tasarlanmış modülleri tam zamanında alıyor. Bu modüllerin, banda ulaşmadan önce komşu tedarikçiler arasında ön montajları yapılıyor. Bu amaçla uygun tedarikçiler yan yana yerleştirildi. Yine bazı tedarikçiler üretim bandındaki stratejik giriş noktalarına yerleştirildi. Bu düzeyde bir ön montaj bugüne kadar hiç denenmedi. Yani Gravatai’de her şey verimliliği artıracak şekilde tasarlandı. Sonuçta burada “yalın ötesi üretim” modelini hayata geçirdik.

“İKİ DAKİKADA BİR OTOMOBİL”

Carlos Pinheiro Neto / GM Brezilya Başkan Yardımcısı

GM yetkilileri, Gravatai’de otomobil üretiminde bir devrim gerçekleştirdiklerine inanıyor. GM Brezilya Başkan Yardımcısı Carlos Pinheiro Neto, bu üretim modeliyle ilgili şunları anlatıyor:

ÜRETİMİN 4 ÖNEMLİ ADIMI Gravatai projesi, ana ve yan sanayii entegrasyonu ve senkronizasyonu açısından olabilecek en mükemmel uygulamadır. Bu fabrikada üretim temelde dört adımda gerçekleşiyor.

Bunlar “gövde”, “boyama”, “kalıp” ve “genel montaj” basamakları. Burada otomobilin koktip bölümü montaj hattına tüm cihazlarıyla monte edilmiş şekilde geliyor. Ayrıca, otomobilin motor, direksiyon ve lastik gibi bölümlerinin montajı, tedarikçilerin kendi arasında gerçekleştiriliyor. Bu tüm modüller için geçerli.

JUST IN TIME FARKI Bu sayede tüm modüller “JIT (Just in time- Tam zamanında)” anlayışıyla montaj bandına ulaşıyor. Bu nedenle Gravatai’de üretim hattı normal fabrikalardakine göre çok daha kısa. Bu üretimde tıkanmaları engelliyor. Daha az yedek parça stoğuna olanak veriyor. Sorunların çok hızlı şekilde çözümüne olanak veriyor. Bu sayede burada çok hızlı şekilde üretim yapabiliyoruz. Ayrıca, maliyetlerde de tasarruf yapabiliyoruz. Bunu sonucunda her iki dakikada bir otomobil üretiyoruz.