Büyük Dönüşüm

Aslında adımlar yavaş da atılsa,büyük bir değişimin içinde olduğumuz kesin... Üstelik çarpıcı adımların bir bölümü kamudan, bürokrasiden geliyor. Dünyada yükselen bir trend olan “e-goverment” (e-devlet) uygulamaları, ardı ardına Türkiye’de de kendini gösteriyor. Bunun en son örneği de yıllardır konuşulan Gümrükler’deki büyük dönüşüm oldu. “Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi” nihayet hayat buluyor. Koç Sistem-Sun tarafından gerçekleştirilen ve 31 müdürlükte devreye giren proje, e-devlet’e giden yolda büyük bir adım olarak nitelendiriliyor.
 
Türkiye, Doğu’yu Batı’ya bağlayan, iki kıtayı birleştiren bir köprü konumunda. Bu kritik nokta ve zorlu jeopolitik konum, gümrük idarelerinin görevini diğer ülkelere göre oldukça zorlaştırıyor.
Türkiye’nin neredeyse her biri farklı ekonomik yapıya ve siyasal sistemlere sahip olan komşularından birbirine ulaştırılan her tür ürün, Türk gümrük idarelerinin kontrolünden geçiyor.

Bu kritik konumu gümrük idarelerinin çok hassas ve özenli bir politikayla idare edilmesini gerektiriyor. Ancak, yıllardır giderilemeyen eleman ihtiyacı, arkası kesilmeyen yolsuzluk iddiaları ve gümrük elemanlarının çalışma koşulları gümrük idarelerinin de Türkiye’nin olumsuz koşullarından payını aldığını gösteriyor.

Yıllardır gümrükler ile ilgili yapılması gerekenlerle ilgili birçok proje gündeme gelmesine rağmen hiçbirinden başarılı sonuçlar alınamadı. Bu konuda gerekli adımlar bir türlü atılamadı. Nihayet son olarak 1998 yılında başlatılan proje ise çözüme yönelik en önemli girişim oldu. 

Gümrüklere 27 milyon dolar

1998 yılında başlatılan “Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi” bugüne kadar yaşanan sorunları çözmeyi ve olumsuz gidişe dur demeyi amaçlıyor. Proje tüm işlemlerin bilgisayar ortamında gerçekleştirilmesini hedefliyor. Tüm işlemlerin elektronik ortamda yapılabilir hale gelmesi, dış ticaret verilerinin anında güncellenebilmesi kolaylığını yaratacağı gibi, işlemler de daha sağlıklı gerçekleştirilebilecek. Ayrıca, bugüne kadar bu işlemlerle günlerce uğraşan gümrük müdürlüklerine büyük kolaylık getirecek.

Bu proje, bir anlamda da Gümrük Müsteşarlığı’na, dijital devlete geçme yolunda ilk önemli adımı atan kuruluş olma özelliğini kazandırıyor. Gümrükle ilgili her türlü işlem, elektronik ortamda yapılacak, evrak fazlalığı ortadan kalkacak. Bürokratik işlemler çok azalacak ve gümrük işlemlerin takibi de çok kolay hale gelecek.  

51 gümrük müdürlüğü ve başmüdürlüğün otomasyona geçirilmesi projesi, ihaleyi 1999 yılı sonunda kazanan Koç Sistem ve Sun Microsystems tarafından yürütülüyor. 1997 yılında başlayan ihalede teknik tekliflerin verilmesi aşamasında Koç Sistem-Sun, Bull, Siemens ve Compaq firmaları katılmıştı. Tekliflerin verilmesi aşamasında ise 4 firma kaldı. 21 Aralık 1999’da ihaleyi kazanan Koç Sistem-Sun, 4 Ocak 2000 tarihinde sözleşmeyi imzaladıktan sonra çalışmalara başlamak üzere kolları sıvadı.

Kamudaki ilk veri ambarı

“Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi”, geçtiğimiz ay Interpro Bilişim Ödüllerinde Yılın Bütünleşik Bilgi Teknolojisi Projesi kategorisinde birincilik ödülü kazandı. Koç Sistem, projenin hedefini, gümrük işlemlerinden insan inisiyatifini ortadan kaldırarak sistemin daha hızlı ve sağlıklı işlemesini sağlamak olarak tanımlıyor. Şirket bu projeyi “Dijital Devlet”i oluşturacak hizmetlere yönelik çalışmalarının bir unsuru olarak görüyor. 

Türkiye’nin en büyük bedelli ve en kapsamlı bilişim çalışmalarından biri olarak adlandırılan “Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi” (GMP), bilişim sektöründe kamuda oluşturulan ilk veri ambarı olma özelliğini de taşıyor. Koç Sistem, GMP’yi, Türkiye bilişim sektörünün en fazla ürünü ve hizmeti bir arada bulunduran anahtar teslimi projesi olarak gösteriyor.

Toplam maliyeti 27 milyon dolar olan proje kapsamında gümrük müdürlüklerinde çalışan elemanlar ile birlikte aracılar ve talep eden mükellefler de eğitiliyor. Bugüne kadar eğitim verilen kişi sayısı tam 14 bin 400. 20 Mart 2000 tarihinden itibaren Koç Sistem-Sun, 51 gümrük müdürlüğünün ve başmüdürlüğün keşiflerini yaparak, iletişim altyapısı ve yerleşim planlarını hazırladı.

31 merkez tamamlandı

Bunların ardından birimlerin yerel alan ağı ve geniş alan ağı ile iletişim altyapılarının kurulmasına geçildi. Koç Sistem-Sun’ın projesi bilgisayar yazılımlarından, ilgili birimlerin çöp kovasından bilgisayar masasına kadar her türlü teşrifatının yapılmasını da içeriyor. 18 ay sürecek proje ve 36 aylık garanti süresi boyunca yedek parça sağlanması ve bakım, destek hizmetlerinin verilmesi de şirketin sorumluluğu altında. Bu destek telefonla olabileceği gibi gereken durumlarda yerinde desteğe de dönüşebilecek.

Bugün 31 gümrük müdürlüğünün otomasyonu tamamlanmış durumda. Yani yarıdan fazla yol kat edilmiş durumda. Koç Sistem yetkilileri, ekim ayına kadar projenin tamamlanacağını söylüyor.

Proje sayesinde gümrük müdürlüklerinde işi olan mükellefler tüm işlemlerini bilgisayar aracılığıyla yapabilir bir konuma gelecekler, tüm işlemler aynı anda Ankara’dan da izlenebilecek.

Koç Sistem Müşteri İlişkileri Uzmanı Dicle Soyer, sistemin mükelleflere bazı işlemleri bilgisayar aracılığıyla kendi işyerlerinden yapma imkanı dahi sağladığını söylüyor.

Sistemin hayati aşamaları

2000 yılı mart ayında başlayan proje belli aşamaları içeriyor. Öncelikle 51 gümrük müdürlüğü ve başmüdürlüğün her türlü bilgisayar donanımı, yazılımı, network altyapısı ve uygun çevre koşullarının sağlanması hedefleniyor. Bu kapsamda pilot bölge olan Atatürk Havalimanı Gümrük Müdürlüğü´nde kullanılmakta olan Bilge Gümrük Yazılımı’nın yeni kurulan bilgisayar ortamına uyarlanması gerçekleştirilecek.

Bundan sonrası ise 16 noktada kablosuz iletişimin sağlanarak el terminalleri üzerinde çalışacak mobil uygulama yazılımı geliştirilmesi ve merkezde bir veri ambarı oluşturulması için gerekli yazılımların hazırlanması, yurt çapında gümrük çalışanları ve mükelleflere eğitimler verilmesini içeriyor.

Ayrıca, projenin garanti süresi boyunca her türlü destek ve bakım hizmetleri de sağlanacak.

Bugüne kadar toplam 29 gümrük noktasında otomasyon işlemleri tamamlandı. Bu illerde tüm dış ticaret verilerine anında ulaşılabiliyor. Daha önce hazırlanması 45 gün süren istatistikler, yeni sistem sayesinde 10 günde tamamlanabiliyor. Merkezin devreye girmesiyle birlikte bu 10 günlük sürenin daha da kısalacağı belirtiliyor.

Avantajlar şimdiden ortaya çıktı

Tam olarak devreye girmemiş olmasına rağmen, projenin avantajları şimdiden fark edilebiliyor. Gümrük Müsteşarı Nevzat Saygılıoğlu, otomasyona geçen gümrüklerin çok çabuk adapte olduğunu, işin kolaylığını ve huzurunu gördüklerini söylüyor. Saygılıoğlu sözlerini şöyle sürdürüyor:

“İnsan inisiyatifi ortadan kalktı, makine kendisi malın hangi hattan gideceğinden tutun hangi muayene memurunun muayeneye gideceğini dahi söylüyor. Yani yönlendirme ortadan kalktı, orada müdür dahil hangi memurun gideceğini kimse bilmiyor.''

Proje Gümrük Müsteşarlığı’nın bazı sorunları için bir çözüm anlamına da geliyor. Ancak, Gümrük Müsteşarlığı’nın çözüm bekleyen başka sorunları da var. Kalifiye eleman sıkıntısı bunların başında geliyor. Kontrolün öneminin artmasına rağmen halen bir muayene ve muhafaza elemanı sıkıntısı yaşadıklarını söyleyen Saygılıoğlu, özellikle taşrada ihtiyacın had safhada olduğunu sözlerine ekliyor.

Gümrük Müsteşarı Nevzat Saygılıoğlu, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin gümrük idarelerinin başkanları ile Antalya’da yaptığı bir toplantıda, Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi’ni Avrupalı meslektaşlarına anlatma olanağı bulmuş. Saygılıoğlu, meslektaşlarının projeyi çok beğendiğini özellikle vurguluyor.

Nitelikli elemanlara ihtiyaç var

Nevzat Saygılıoğlu, “Bugün 51 gümrük müdürlüğünde 8 bin çalışanımız var. Gümrüklerin görünmeyen tarafında ölçekler daha da büyük. Bizim için ulusal güvenlik, kamu sağlığı, çevre sağlığı, insan sağlığı, tarihi ve kültürel varlıkların kaçakçılığı gibi boyutları var. Bu zorlukları aşabilmek için, yeterli sayıda eleman, ciddi bor donanım ve sağlıklı yetki kullanmaya ihtiyacımız var. Biz sorunu ucundan yakaladığımızı düşünüyoruz. Burada hedef dış ticaretin dünya trendlerine uygun gelişmesine engel olmadan bir kontrol kurmak'' diyor. Bu projenin eleman ihtiyacını nispeten azalttığını da sözlerine ekliyor Saygılıoğlu.

Müsteşarlığın gündemindeki diğer bir sorun ise elemanların çalışma koşulları. Fiziki koşulları Yap İşlet Devret modeliyle yaptırılacak yeni binalarla iyileştirmek üzere geliştirilmiş yeni projeleri var.

Müsteşar Saygılıoğlu, İpsala gümrük binasını Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin yapacağını söylüyor. İlk adımı TOBB’un atmasının ardından Saygılıoğlu, diğer illerdeki sanayi ve ticaret odaları ile de bina inşaatlarının finansmanının bir bölümünün karşılanması konusunda çalışma yaptıklarını sözlerine ekliyor. 

Büyük bir ekip gerçekleştiriyor

Projeyi gerçekleştiren Koç Sistem-Sun ayağında çekirdek olarak 18 kişiden oluşan bir ekip var. Koç Sistem Genel Müdür Yardımcısı Murat Yucat, projenin perde arkasında daha da büyük bir ekibin bulunduğunu özellikle vurguluyor. Koç Sistem´in tüm birimlerinin, projenin ihtiyaçlarına göre katkıda bulunduğunu söylüyor. Bunun dışında projenin birçok aşamalarında farklı taşeronlarla çalıştıklarını da sözlerine ekliyor.

Murat Yucat bu konuda şunları söylüyor: “Projenin başta belirlenen takvime göre ilerlemesi Koç Sistem için bir gurur kaynağı. Gümrüklerin Modernizasyonu Projesi, dijital devlet açısından Türkiye için katma değeri çok yüksek bir proje gerçekleştirmiş olmanın yanında büyük ölçekli bütün bir proje yönetimi konusunda tecrübe kazanma imkanı sağlayacağı için de son derece önemli.”

Proje kapsamında Koç sadece gümrük personeline değil, gümrüğün müşterisi konumunda bulunan resmi kurumlara, komisyonculara, ithalat ve ihracat firmalarına, nakliyecilere de eğitim vermesi söz konusu. 

PROJE GÜMRÜKLERDE NELERİ DEĞİŞTİRECEK?

*Dış ticaret hacminin yüzde 95’i otomasyona geçiyor.

*Türkiye çapındaki tüm gümrük müdürlüklerindeki dış ticarete ilişkin istatistiki bilgiler Ankara merkezde toplanıyor.

*Karar verici kişiler Ankara merkezde kendi bilgisayarlarından Türkiye’nin ithalat ve ihracat verilerini analiz etme, çeşitli istatistikler yapabilme ve gümrüklerin performanslarına ilişkin istatistiki veriler elde etme olanağı kazanıyor.

*Veri ambarındaki bilgiler, gerekli kısıtlamalar yapılarak internet üzerinden talep eden kurumlara açılabiliyor.

*Dış ticaret istatistiklerinin yanı sıra, gümrük muayene memurlarının kıymet konusunda araştırma yapabilmeleri için kıymet veri tabanı da oluşturuluyor...

*Kaçakçılık bilgi bankası ve hukuk işlerine ilişkin bilgi bankası oluşturuluyor, böylece gümrükte süren kaçakçılığa ilişkin davaların takibinin sağlanması oluşturuluyor.

*TIR transit sistemlerine ilişkin veri tabanı hazırlanıyor.

*Bunlarla birlikte daha etkin vergi tahsilatı için alt yapı oluşturuluyor.

*Gümrük denetimlerinin selektif, ancak daha etkin yapılanması sağlanıyor.
 
GÜMRÜKLERİN OTOMASYONUNDA SON DURUM

OTOMASYONU BİTEN MÜDÜRLÜKLER Ankara, Konya, Mersin, Karaköy-İstanbul AHL, Yeşilköy Otomotiv, Kayseri, Çerkezköy, Erenköy, Adnan Menderes HL, Ege Serbest Ticaret Bölgesi, Halkalı, İzmir, Edirne-Kapıkule, İstanbul Posta İdaresi, Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi, Ambarlı, İpsala, Antalya Gümrükler, Tekirdağ, Antalya Havaalanı, Haydarpaşa, Mudanya, Bursa, Denizli, Aliağa,Gemlik, Manisa, Mersin Serbest Ticaret Bölgesi.

OTOMASYONU SÜREN GÜMRÜKLER Merkez, Eskişehir,Adana,Gebze, İzmit, Cilvegözü, Derince, Gaziantep, Antakya,İskenderun, Habur, Samsun,Trabzon, Sarp, Sinop, Rize, Hopa, Gürbulak, Hakkari, Malatya.