Geleceğe Yolculuk

Geçtiğimiz ay İspanya’da Barselona’da düzenlenen 3GSM World Congress (3GSM Dünya Kongresi) sadece mobil iletişim sektörüne yön veren bir organizasyon olmakla sınırlı kalmıyor. Reklamdan içeriğe, televizyondan hızlı tüketime, finanstan eğlenceye çok sayıda sektörün geleceğini ilgilendiren konuları kapsıyordu. Tüm bu sektörlerin geleceğini mobil iletişim ve cep telefonlarının nasıl etkileyeceğini görmek mümkündü. Bu konferansı iki kelimeyle tanımlamak gerekirse “geleceğe yolculuk” demek en doğru seçim…

3GSM World Congress, bu alanda dünya çapında düzenlenen en büyük konferans ve sergi organizasyonu… Ve bu yıl organizasyona 50 bin ziyaretçi, 2 bin 200 gazeteci katıldı, 962 şirkette bu sektöre yönelik ürün ve çözümlerini sergiledi.
Orange’dan Deutsche Telecom’a, Ericsson’dan Nortel’e, Alcatel-Lucent’ten Vodafone’a kadar çok sayıda şirketin CEO’su bu konferansa konuşmacı olarak katıldı. Konferansın öne çıkan konuları sektördeki büyüme fırsatları, mobil eğlence, mobil televizyon ve mobil reklam konularındaki yenilikler ve yeni iş modelleriydi. Cep telefonu ve kredi kartı entegrasyonunu sağlayan iş modelleri, halihazırda mevcut olan mobil ödeme sistemleri ve para transferleri ile ilgili uygulamaların yaygınlaşabilmesi için neler yapılması gerektiği de konferansın önemli tartışma konuları arasındaydı.

Büyüme Fırsatlarının Boyutu
Mobil iletişim sektöründeki büyüme bundan sonra farklı bir yönde gelişecek. Tahminler, büyümenin, gelişmekte olan ülkelerdeki kullanıcı sayısının artışı ve mobil televizyon, mobil eğlence, mobil iş ve ticari uygulamalar gibi katma değerli hizmetlerden kaynaklanacağı yönünde.

Insight Research’in verilerine göre 2006 itibariyle telekom sektörünün gelirleri içinde kablosuz iletişimin payı yüzde 49’a ulaşmış durumda. 2010’a kadar bu oranın yüzde 55,6’yı yakalayacağı tahmin ediliyor.

2006’da tüm dünyada mobil telefon abonelerinin sayısı 2 milyarı aştı. Insight Research’e göre bu rakam 2010’da 2 milyar 900 milyonu, 2011’de ise 3 milyar 150 milyonu ulaşacak.
Geçen yıl 1,2 trilyon dolar olan dünya telekomünikasyon hizmetleri gelirlerinin 2010’da 1,6 trilyona yaklaşacağı düşünülüyor.

Sektörün en hızlı büyüyen segmentlerinden biri de sabit ve mobil teknolojilerin yakınsaması (fixed-mobile convergence) ile doğacak yeni ürün ve hizmetler olacak. 2006 sonu itibariyle Afrika, Çin ve Hindistan gibi ülkelerdeki mobil telefon kullanıcılarının sayısı 1,6 milyara ulaştı. Yani gelişmekte olan ülkelerdeki kullanıcı sayısı gelişmiş ülkelerdekini aşmış durumda. Bu nedenle sektör pek çok açıdan iş yapma biçimini gözden geçiriyor. Donanım üreticisi Nokia, Samsung, Motorola gibi şirketler daha ucuz cep telefonları üretmeye çalışıyor, fiyatı 25-30 dolar olan cihazlar pazara çıkmış durumda.
Operatörler ise gelir düzeyi yüksek olmayan bu ülkelerde hangi hizmetleri satacaklarını, fiyatlarını ne düzeyde belirlemeleri gerektiğini araştırıyor.

Gelişen Pazarlarda Neler Olacak?
Gelişmekte olan pazarlarda insanların sadece 3’te 1’inin cep telefonu var. Hindistan’da nüfusun yüzde 15’inden azı telefon sahibi ve pazara her ay 6 milyon yeni abone katılıyor. Oysa ABD’de sahiplik oranı yüzde 70’lerde Batı Avrupa’da ise bazı insanların birden fazla telefonu var, yani pazar doyma noktasına ulaşmış durumda.

Ayrıca Hindistan gibi gelişmekte olan bazı ülkelerde Visa ve Mastercard gibi organizasyonlar ve bankacılık altyapısı yaygın değil. Bu nedenle bu ülkelerde mobil ödeme sistemleri gibi ticari uygulamaların daha büyük şansı olduğu düşünülüyor.

Son yıllarda dünyanın dört bir yanında cep telefonu operatörleri bir konsolidasyon dönemine girdi ve satın almalar hız kazandı. Vodafone ve Telefonica gibi şirketler farklı coğrafyalarda şirketler satın alarak büyüme yoluna gitti. Ancak, bu stratejinin ne kadar başarılı sonuçlar üreteceğini zaman gösterecek. Katıldığımız bir konferansta çok renkli bir kişilik olan Orascom’un CEO’su Naugib Sawaris, şakayla karışık Orange’ın CEO’su Sanjiv Ahuja’ya şöyle seslendi:

“Senin 23 ülkede 100 milyon kullanıcın var. Maalesef bir jetin bile yok. Oysa benim 7 ülkede 100 milyon kullanıcım ve bir jet uçağım var. Bu işi yönetmeyi nasıl başaracaksın?”… Sawaris’in Orascom’u Mısır, Irak, Bangladeş gibi gelişmekte olan 7 pazarda faaliyet gösteriyor. Sawaris, Vodafone ve Orange gibi devlere rağmen güçlü yerel operatörlerin varlıklarını sürdürebileceğini iddia ediyor.

Mobil Tv Dönemi Geliyor mu?
Mobil televizyon aslında yepyeni bir konu değil. Ancak, bir türlü yaygınlaşamamıştı. Oysa televizyon, bilgisayar ve cep telefonu ekranları giderek birbirine yaklaşıyor. Üstelik 2006 yılında Güney Kore ve Japonya gibi ülkelerdeki uygulamalar gerek görüntü kalitesi gerek tüketicinin ilgisi bakımından başarılı sonuçlar verdi ve geçtiğimiz yıl mobil televizyon alanında ciddi bir potansiyel olduğu kanıtlandı.

Avea Genel Müdürü Cüneyt Türktan’ın deyimiyle, “Günümüzde cep telefonu ekranları giderek büyüyor, bilgisayar ve televizyon ekranının özelliklerini kazanıyor”. Araştırma şirketi Informa’ya göre, 2006 sonu itibariyle dünyada mobil televizyon hizmetini kullanan 2,5 milyon cep telefonu kullanıcı var. Bu rakam 2011’de 210 milyonu aşacak.

Göz kamaştıran bu büyümenin gerçekleşmesi için bazı konularda atılımlara ihtiyaç var. Öncelikle geleneksel televizyon yayıncılarıyla GSM operatörleri arasında her iki tarafı memnun edebilecek işbirliği modellerinin oluşturulması gerekiyor. Ayrıca sadece mobil ortama özel yayın yapan televizyon kanallarının doğması ve insanların birkaç dakikalık boş zamanlarında izleyebilecekleri kısa filmler, kısa içerikler sunan kanalların oluşması da mobil televizyon kullanımının artmasına destek olabilecek bir gelişme olarak görülüyor.

Mobil televizyon hizmetinin doğru fiyatlandırılması da önemli bir konu. GSM Association tarafından 15 ülkede 3 bin 61 kullanıcıyla yapılan ankete göre, İspanya’daki kullanıcılar böyle bir hizmete aylık abonelik ücreti olarak 10 Euro civarında bir ücret ödeyebileceklerini söylüyor. Yine İspanya’da tüketiciler 5 dakikalık bir program için 1 Euro ödeyebileceklerini belirtiyorlar.

Cepte Reklam İzle, Ucuz Hizmet Al
Tüketicilerin mobil televizyon hizmeti için ödemeye gönüllü oldukları ücret ülkeden ülkeye değişiyor. Avrupa’daki kullanıcıların yüzde 58’i hiç reklam görmek istemediklerini söylerken, yüzde 42’si mobil televizyon reklamlarını izleyerek faturalarını düşürmeyi tercih edebileceklerini belirtiyor.
Bünyesinde Fox Tv ve Star gibi televizyon kanalları ile Daily Telegraph, The Sunday Times, New York Post gibi çok sayıda gazete bulunduran uluslararası medya devi The News Corporation’ın vizyonu da mobil televizyonun ve eğlencenin potansiyeline işaret ediyor. News Corporation’ın operasyonlardan sorumlu başkanı Peter Chernin’in açıklaması mobil eğlence ve televizyon alanındaki potansiyeli açıkça gösteriyor:

“2006’da MySpace adlı sosyal ağ sitesini satın alarak bu alandaki iddiamızı ortaya koyduk. 2007’de mobil eğlence konusuna eğileceğiz. Dünyada 2 milyar cep telefonu, 1 milyar internet ve 1 milyar televizyon kullanıcısı var. Mobil dünyaya Jamba adlı mobil eğlence sitesinin yüzde 51 hissesini satın alarak adım attık. Jamba tam 30 ülkede bulunuyor ve bizim içeriğimizi –Simpson ailesinin klipleri gibi- mobil tüketicilere direk olarak dağıtmamıza olanak sağlayacak.”

Mobil Reklamın Müthiş Hedefi
Aslında mobil reklam uzunca bir zamandır gündemde olan bir konu… Çok sayıda şirket SMS, MMS kampanyaları ve WAP hizmetleriyle banner reklamları yapıyor. Ancak, WCDMA ve HSDPA gibi yeni teknolojiler, mobil ortamda çok daha çekici reklam kampanyaları yapabilmeyi mümkün kılıyor. Televizyon, müzik ve oyun gibi içeriklerin mobil kanala taşınması görüntülü reklamlar, marka sponsorlukları gibi büyük fırsatları da beraberinde getiriyor.

Telekom ve medya alanında araştırmalar yapan Informa adlı şirket, 2006’da 876 milyon dolar civarında olan mobil reklam pazarının 2011’de 11 milyar 300 milyon dolara ulaşacağını öngörüyor. Mobil reklamın diğer mecralara göre en büyük üstünlüğü ise kişiselleştirme konusunda geniş olanaklar sunması. Ancak, bazı üst düzey yöneticiler bu alanda ilerleme sağlanabilmesi için gerekli olan yaygın teknik standartlara sahip olmadığını söylüyorlar.
Reklamverenlerin bir defada çok sayıda operatöre satış yapabilmesi için teknik standartlar konusunun çözümlenmesi gerektiğinin altını çiziyorlar.

Mobil operatörler arasında en büyük gelire sahip olan Vodafone’un CEO’su Arin Sarin’de bu görüşe katıldığını şu sözleriyle belirtiyor: “Bu anı kaçırmamalı ve reklamların mobil ortama kaymasına hep birlikte çalışarak yardımcı olmalıyız. Frangmente olmuş bir ortam yerine tek ve değerli bir ortam sunmalıyız. Eğer Vodafone başka, Orange ve T-Mobile başka türlü işler yaparsa bu hedefimizi gerçekleştiremeyiz. Birlikte hareket etmeliyiz. Yoksa birileri gelip bizim pastamızı yiyecek.”

Sarin’in “birileri” diyerek kastettiği şirketler ise Google, Yahoo, You Tube gibi internet dünyasının yıldızları ve geleneksel televizyon ve yayıncılık şirketleri…

Anlık Mesaj Neden Gelişmiyor?
İnternette “instant messaging” (anlık mesaj) olarak bilinen MSN Messenger, ICQ ve Google Talk gibi yazılımlar üzerinde haberleşen sosyal ilişki ağları günümüzde milyonlarca insan tarafından kullanılıyor. Cep telefonu operatörleri de bu hizmetin kullanımını artırmaya çalışıyor. Teknik perspektiften bakıldığında cep telefonlar üzerinden anlık mesaj hizmeti vermek zor bir iş değil. Ancak, PC dünyasında chat yapmak ücretsizken, cep telefonu operatörleri bu hizmeti de tıpkı kısa mesaj hizmeti gibi ücretli verme niyetinde. Kısa mesaj yani SMS hizmetinde arkadaşlarınızın ağa bağlı olup olmadığını göremiyor, oysa anlık mesajda (MIM) kullanıcılar bunu görebiliyor. Anlık mesaj hizmetinde kullanıcılar takma isimler kullanabilirken SMS mesajı hizmetinde mesajı gönderen tarafın cep telefonu numarası görülüyor.

GSM Association, anlık mesajın mobil ortamda büyümesini desteklemek için bir kılavuz hazırlamış durumda. Örneğin “arayan taraf öder” kuralı mesajı alan değil gönderen tarafın ödemesini öneriyor. Geçtiğimiz ay Hindistan’daki 9 yerli operatör GSM Association tarafından yayınlanan kılavuzdaki kurallar doğrultusunda anlık mesaj hizmeti başlayacaklarını açıkladılar ve bir anlamda Avrupalı operatörlerin bir adım önüne geçtiler.

Cepte anlık mesaj alanında operatörler internet ortamındaki MSN Messenger, Google Talk gibi başarılı şirketlerle işbirliğine giderek bu uygulamanın yaygınlaşmasına ivme katmaya çalışıyor.

Anlık Mesajdaki Gizli Potansiyel
Cepte anlık mesaj aslında cazip ve operatörler için katma değer yaratan bir iş. Ancak araştırma şirketi Visionagain tahminlerine göre Avrupalı operatörler 2009’da 1,5 milyar dolara ulaşma potansiyeli olan bir pazara adım atmakta Avrupalı operatörler çok yavaş davranıyor. Bunun iki ana sebebi var. İlki anlık mesaj hizmetini pazarlamanın ve fiyatlandırmanın büyük beceri istemesi… İkincisi ise Avrupalı operatörlerin anlık mesaj hizmetinin SMS gelirlerini baltalayacağından endişe duyması.
Avea Ürün Yönetimi Bölüm Müdürü Eray Yatgın, mobil ortamda anlık mesajın gelişimini ve geleceğini şöyle değerlendiriyor:

“Öncelikle insanlar daha önce internet ve bilgisayar üzerinden kullandıkları bu hizmeti mobil ortamda almaya yeni yeni alışmaya başladı. Ayrıca MSN Messenger gibi anlık mesajlaşma yazılımlarının başarıya ulaşması için kullanıcı topluluklarının oluşması gerekiyor. Şu anda bu topluluklar oluşmaya başladı. Anlık mesaj uygulamaları bundan sonra mobil ortamda daha başarılı olacak diye düşünüyorum.”

Cüneyt Türktan/Avea Genel Müdürü
Ceo Gözüyle Yeni Uygulamaların Analizi

Ticari Uygulamalar
 Bence bu organizasyonda öne çıkan en önemli uygulama “chip&pin” diyebileceğimiz ticari uygulamalar yani para ödemeleri, para transferleri konusuydu. Bu uygulamaların ben kısa vadede mobil televizyondan daha önemli buluyorum. Mevcut altyapılar teknik açıdan bu uygulamalar için müsait. Çok kısa vadede hayata geçebilecek uygulamalar bunlar. Cep telefonunuzun kredi kartınızla entegrasyonu veya faturalarınızın cepten ödenmesi veya cep telefonunuzla alışveriş yapabilmek yakın zamanda hayatımıza girebilir.

En İyi Uygulamalar
Ticari uygulamalar konusunda en iyi uygulamalardan biri Kore’de ve gayet iyi işlediğini anlattılar. Hindistan’da da böyle bir uygulama başlatmışlar. Hindistan gibi düşük gelirli ülkelerde Mastercard ve Visa gibi organizasyonlar ve düşük gelirli insanlara yönelik bankacılık hizmetlerinin olmaması da mobil ticari uygulamalarının çabuk kabul görmesi ve yaygınlaşmasına olanak tanıyor.

Data Hizmetlerinde Açık Var
 Pazarda ses iletişimine yönelik müşterilere sayısız paket ve seçenek sunuluyor. Ancak mobil data iletişimi konusunda paket ürünler yok. Datanın sınırsız kullanımı veya kullanıcıların ihtiyaçlarına özel tasarlanmış data iletişimine yönelik paket ürünler yok. Bu alanda pazarda bir açık olduğunu düşünüyorum. Önümüzdeki birkaç yılda mobil data iletişiminin tüketiciler arasında çok daha yaygınlaşacağını düşünüyorum.

3G Neler Getirecek?
Türkiye’de 3G lisansları verildikten sonra bir üst aşamaya geçeceğiz ve mobil televizyon ve data hizmetleri gibi bazı hizmetleri daha kolay sunabilir hale geleceğiz. Ancak 3G’de cep telefonu cihazlarının fiyatlarının biraz ucuzlaması ve kullanımı daha kolay cihazların tasarlanması gerekiyor. Çünkü Avrupa ülkelerinde 3G hizmetleri var ama Avrupalı kullanıcıların yaş ortalaması yüksek olduğu için bu hizmetlere fazla ilgi göstermiyorlar. Hindistan, Türkiye gibi genç nüfuslu ülkelerde ise genç kullanıcıların gelir düzeyi düşük ama bu hizmetlere büyük ilgi gösteriyorlar. WCDMA teknolojisini çıkaran şirketin CEO’su Paul Jakobs’un dediği gibi 3G ile birlikte bir telefonda artık her şeyin olması gerekiyor. Navigasyon yapabilmeli, tv izleyebilmeli, müzik ve radyo dinleyebilmeli, ödemelerinizi yapabilmeli ve cep telefonunuzu kredi kartı gibi kullanabilmelisiniz.

Ayşegül Ceyda Yıldırım/Katma Değerli Servisler Direktörü
“Türkiye’de Mobil Tv Hizmeti Veren Tek Operatör Biziz”

* Bu yıl 3GSM World Congress kapsamında ne gibi yenilikler ve trendler dikkatinizi çekti?
Aslında geçen yıllarla kıyaslandığında yepyeni diyebileceğim uygulamalar görmedim. Ancak mobil müzik, mobil televizyon ve mobil reklam gibi uygulamalarda daha iyi iş modelleri, daha iyi abonelik modelleri tartışıldı ve tanıtıldı. Sektör deneme yanılma yöntemiyle bu alanlarda daha verimli uygulamaları yaratmış durumda.

* Mobil televizyonun 2 milyar aboneli GSM dünyasında 2,5 milyon kullanıcısı bulunuyor ama bu kongrede en çok konuşulan konulardan biriydi. Gerçekten 2011’de 200 milyon kullanıcıyı aşması mümkün mü?
Sizinde söylediğiniz gibi mobil televizyon aslında yeni bir uygulama. Şu ana dek geleneksel televizyon kanallarının cep telefonundan izlenmesi şeklinde yürüdü. Ancak bir süre sonra mobil ortama özel yayın yapan kanallar bile görebiliriz.
İnsanların kullandıkların cihazların uygun olması ve bu hizmetin ücretinin doğru belirlenmesi önemli. Bunlar zaman içinde olacak.

* Türkiye’de henüz 3G lisansları verilmedi. Mevcut altyapı üzerinde mobil televizyon yayınlarının izlenmesi mümkün mü?
Mobil TV, şu an Avea’nın altyapısı üzerinde verilebiliyor. Şu an Türkiye’de bu hizmeti sunan tek GSM operatörü biziz. Bu hizmetin 1 ay içinde reklamını yapmaya başlayacağız.
Şu anda mobil televizyon hizmetini kullanan abonelerimiz kullandıkları kadar ödüyorlar ancak biz yeni bir fiyat modeline geçeceğiz. Günlük, haftalık bazlı fiyatlar uygulamaya başlayacağız ve kullanımını artıracağımıza inanıyoruz.

Mobil İçerik Ve Uygulama Alanında En Yenilikçilikçi Çözümle
Bu yıl mobil içerik ve uygulama alanında yenilikçi çözümler geliştiren ve ödüle aday şirketlerden Shozu ve Polymer Vision ödüle layık görüldü. Diğer adaylarda en az onlar kadar ilginç işlerle yarıştılar:

Polymer Vision
 Philips’in teknoloji şirketleri için kurduğu kuluçka sayesinde doğan Polymer Vision adlı şirket yüksek çözünürlüklü kağıt gibi katlanabilen, esnek ekranlar geliştirdi. Bu yıl ise mass markete yönelik bir mobil cihaz sunmayı planlıyor.

Shozu
Londra merkezli Shozu adlı şirketin multimedya dağıtım platformu sayesinde insanlar mobil browser açmaya ve karmaşık navigasyon işlemlerini yapmaya gerek kalmadan tek bir klik ile resim, video ve müzik yükleyebiliyor. Bu işlemleri yaparken telefon görüşmeleri kesintiye uğramıyor. Medya şirketleri ve içerik sağlayan şirketler mobil müşterilere kolayca erişebiliyor. Şirketin Version2.0 adlı yazılımı 134’ten fazla cep telefonu modelinde çalışıyor.

Screentonic
 Mobil reklam pazarında öncü sayılan Screentonic şirketi, 1.200 farklı çeşit cep telefonuna reklam gönderebilmeyi sağlayan bir yazılım geliştirdi. Bu yazılımı internet üzerinden reklamlarını satmasına, planlamasına ve ödemelerini yapmasına olanak tanıyor. Orange World Portal, Screentonic’in müşterilerinden biri.

Ubiquisys
Kapsama alanıyla ilgili sorunlar henüz aşılabilmiş değil. Ubiquisys adlı şirket bu sorunu çözmek için femtocell teknolojisini kullanarak bir çözüm geliştirmiş. Mobil ağ ve geniş bant bağlantısı arasında küçük bir baz istasyonu yardımıyla geçiş sağlıyor. Bu Wi-Fi ve Bluetooth ağları kullanarak daha ucuz ve sürekli bir bağlantı sağlıyor.

Admob
 Admob adlı start-up şirket Google mobil reklamın en yeni rakiplerinden biri. 150 ülkedeki en popüler mobil portalların spotları için reklam verenlerin ihale yöntemiyle fiyat vermelerine olanak sağlıyor. Bugüne 400 milyon mobil reklam için bu hizmeti sundu.

Promptu
Mobil arama motoru alanında çalışan Promptu şirketinin ürünün farkı ise ses komutlarıyla çalışması. Cep telefonunuzu kaldırıp aramak istediğiniz kelimeleri söylüyorsunuz ve istediğiniz bilgiler ekranınızda beliriyor.

G-Exchange
 Filipinler’den çıkan bu proje Globe Telecom’un ortak olduğu G-Xchange adlı şirket tarafından geliştirilmiş. GCash adlı proje kullanıcıların SMS ile düşük miktarlı para transferine olanak sağlıyor. Bu proje yurtdışında çalışan 1,5 milyon Filipinlinin ailelerine para gönderme ihtiyacını karşılamak üzere geliştirilmiş ve 2004’ten bu yana 500 bin kullanıcıya ulaşmış durumda.

Sedef Seçkin Büyük
seckin@capital.com.tr