Konuşan Portal!

Adı üstünde; “Voice portal” (Sesli portal)... Artık internete ulaşmak için bir telefon yeterli olacak. ABD’de ortaya çıkan, şu anda sayıları 10’u bulan bu portal’ler sayesinde, sesle kontrol edilen sitelerden içeriğe dayalı bilgiler almak, ticaret yapmak mümkün. Uzmanlara göre, henüz yolun başında olunsa da, bu alanda büyük gelişme yaşanacak. Gelişmeye ise internet servis sağlayıcılar ile mobil telefon operatörleri öncülük edecek.

Yıllarca, sesiyle bilgisayarları yönetmek insanoğlunun en büyük özlemlerinden biri oldu. Konuyla ilgili çalışmaların yaklaşık 20 yıllık bir geçmişi var. Sesleri yazıya dönüştüren Dragon’s Naturally Speaking isimli yazılım 1984 yılında piyasaya çıktı. Yine, Wildfire gibi, sesle yönlendirilebilen “PIM (Personal Information Management-Kişisel Bilgi Yönetimi)” sistemleri 7 yıldır kullanımda. Ancak, bu sistemler, kullanıcıların hayatında çok önemli bir katma değer yaratmadı, beklenilen yaygınlığa ulaşmadı.

Örneğin, Wildfire’ın telefon tabanlı PIM’i, 7 yılda sadece 50 bin aboneye ulaşabildi. Ancak, bu başarısız denemeler geleceğin ses teknolojileri için önemli bir temel oluşturdu. İşte “Voice portal” (Ses portali) de bu alandaki çalışmaların bir ürünü olarak 1999 yılında kullanılmaya başlandı. Şu anda ABD’de 10’dan fazla bu tipte çalışan portal faaliyet gösteriyor.

Voice-portal, telefon aracılığıyla, sesli komutlar vererek bir portaldan farklı hizmetlere ulaşılabilmeyi ifade ediyor. Kullanıcının voice-portal’lardan yararlanmak için kişisel bilgisayara ihtiyacı yok. Burada sistem şöyle çalışıyor:

Kullanıcı herhangi bir telefondan voice-portal’ın numarasını çeviriyor. Karşısına portalın “speech-server (konuşma-ana bilgisayar)”i çıkıyor. Kullanıcı, istediklerini sözlü olarak anlatıyor. Bir anlamda bilgisayarla konuşuyor. Speech-server kullanıcının konuşmalarını alıp, dijital komutlara çeviriyor. Daha sonra internet bağlantısıyla bu komutları bir “VoiceXML Web server (VoiceXML uygulamalarını tanıyan özel bir ana bilgisayar)”e gönderiyor. “Web server” aldığı emirleri normal bir internet uygulamasında olduğu gibi, yerine getiriyor.

İşlemlerin sonuçlarını “speech-server”a iletiyor. Speech-server ise sonuçları kullanıcının anlayabileceği sentetik sözcüklere dönüştürüyor. Sonra da bu sözcükleri telefondaki kullanıcıya iletiyor.

Telefon bağlantısı yeterli

Voice-portal’ların iki yıl gibi kısa bir geçmişinin bulunmasının bazı nedenleri var. Bunlardan en önemlisi ise gerekli teknolojinin ancak son 10 yılda yeterli düzeye ulaşması. ABD’li  araştırma şirketi Forrester’ın uzmanlarından John P. Dalton,  üç alandaki teknolojik gelişmenin çok önemli rol oynadığını iddia ediyor. Dalton’a göre, ilk neden geçtiğimiz 10 yılda bilgisayar işlemcilerinin güçlerinin muazzam şekilde artması. Bu sayede ses tanıma yazılımları geçmişe göre çok daha yüksek performansla çalışabiliyor, daha fazla sözcüğü algılayabiliyor.

Bugün, Lernout&Hauspie, Nuance ve Dragon Systems şirketlerinin ürettiği ses tanıma motorları yüzde 90’un üstünde doğrulukla çalışıyor. Dalton’a göre, voice portal’ların ortaya çıkmasındaki ikinci önemli gelişme, VoiceXML programının hızla yaygınlaşması. Bu program sayesinde yazılımcılar, yazı tabanlı içeriği, konuşmaya çevirebiliyor. Motorola, AT&T, Lucent, IBM, Philips, Cisco ve Nokia gibi altyapı firmaları, bu standartın yaygınlaşması için büyük çaba harcıyor.

Voice-portal’ların yaygınlaşmasındaki üçüncü önemli faktör de yazılım dünyasının çok hızlı şekilde gerekli çözümleri üretmesi. Buna göre, Codec isimli yazılım, voice-server’ler için bant genişliği sorununu ortadan kaldırdı. Böylece, ses sinyalleri çok yavaş bağlantılarda dahi yüksek kalitede iletilebiliyor. 

Basit uygulamalar başladı

Bugün bu portallar kullanıcılara basit içerik servisleri ve ticaret uygulamaları sunuyor. Maç sonuçları, hisse senedi bilgileri, trafik raporu, hava durumu ve fal bilgileri, en fazla rastlanan içerik hizmetleri. Bu kanaldan aynı zamanda ticaret de gerçekleştirilebiliyor. En çok uygulama bilet satışı, basit ürünlerin ticareti ve sinema rezervasyonu olarak öne çıkıyor. “V-ticaret” (V-commerce) olarak adlandırılan uygulamanın, önümüzdeki yıllarda gelişebileceğine dikkat çekiliyor.

BeVoval, eVoice, Talk2, Tellme, ve Yahoo! gibi portallar verdikleri hizmetlerin kalitesiyle öne çıkıyor. Buna göre BeVocal ve eVoice, içerik ve basit v-ticaret servisleri sunuyor. Tellme, tiyatro bileti satışı ve restoran rezarvasyonu gibi ticari servislere odaklanmış durumda. Talk2, B2B (Kuruluşlar arası ticaret) gibi oldukça zor bir alanda faaliyet gösteriyor.

Yahoo ise voice-portal yarışına 2000 yılı sonunda katıldı. Şirket, internetteki gücüyle gecikmeden kaynaklanan dezavantajı ortadan kaldırdı. Şu anda kullanıcılarına hava durumu ve maç sonuçları gibi basit içerik hizmetleri sunuyor. Ayrıca, normal Yahoo! adreslerine gelen e-postalar da telefonla dinlenebiliyor.

ABD’nin en büyük internet servis sağlayıcılarından AOL da bu alandaki en büyük oyunculardan. Ancak, şirket klasik bir voice-portal olarak faaliyet göstermiyor. Kullanıcılar, AOL üzerinden e-posta, haber, restoran ve sinema bilgileri gibi farklı hizmetlere ulaşabiliyorlar.

“V-ticaret” uzun dönemde

Forrester’dan John P. Dalton’a göre, orta vadede voice-portal alanındaki baskın uygulamalar içerik servisleri olacak. Bu doğrultuda kısa haberler, hava durumu, yarışma sonuçları ve adres bilgileri gibi tüm basit servisler, voice-portal’lar tarafından verilecek. Forrester’a göre, bu alanda da başarıyı AOL, Yahoo! ve MSN gibi şirketler yakalayacak. Çünkü, kullanıcılar tek bir numaradan çok farklı servislere ulaşmak isteyecek.

Yine ilk etapta yaygınlık kazanacak bir diğer uygulama da e-posta alanında görülecek. Buna göre, normal portallar’daki e-postalara, yakında telefon aracılığıyla ulaşılabilecek. Böylece e-postaları kontrol etmek için bilgisayara kullanmak gerekmeyecek.

Uzmanlar v-ticaret konusuna ise oldukça temkinli yaklaşıyor. John P. Dalton, V-ticaret uygulamalarının önümüzdeki yıllarda belirli ürünlerle sınırlı kalacağını iddia ediyor. Dalton, “Daha çok ofis malzemeleri, hayvan maması, ev temizlik malzemeleri, fast-food ve bilet gibi belirli ürünlerin ticareti bu alanda yapılabilecek” diyor.
 
“TÜRKİYE’DE DE FAALİYETE GEÇECEK”

Serhat Görgün / GVZ Genel Müdürü

Türkiye’de internetteki ses uygulamaları konusunda en kapsamlı çalışan şirket GVZ... Şirketin genel müdürü Serhat Görgün, voice-portal teknolojisi ve bunun Türkiye’deki geleceği konusunda şu değerlendirmeleri yapıyor:

“Ben voice-portal teknolojilerinin Türkiye’ye hitap etmediği ve talep görmeyeceği düşüncelerine katılmıyorum. Batı Avrupa ve Amerika’da internet büyük yaygınlık kazandı. Bu ülkelerde nüfusun büyük kısmı internete erişiyor. Türkiye’ye baktığımızda durumun farklı olduğunu görüyoruz. Bugün ülkemizde 2.5-3 milyon civarındaki internet abonesine karşın, 35 milyon telefon abonesi var. Türkiye’de bu 35 milyona internetteki bilgi birikimini aktarmanın yolu voice-portal’lardan geçiyor. Bu çok önemli bir fırsat. Bu nedenle uzmanların Dünya geneli için yaptıkları olumsuz değerlendirmelerin Türkiye için geçerli olmadığına inanıyorum.

Ben Türkiye’nin önümüzdeki yıl içinde mutlaka voice-portal çözümleri için gerekli birkaç platforma kavuşacağına inanıyorum. Bunlar GSM operatörlerinin veya başka firmaların girişimleri olabilir. Türkiye’de belirli limitlerle şu anda bu hizmetler verilebiliyor. Bir takım operatörlerin hatları var. Basit anlamda bir portalları bulunuyor. Önemli olan limitlerinin ortadan kalkması. İnternet kadar olmasa da ona yaklaşan bir esneklikte olması gerekli. Bu yıl olmasa da önümüzdeki yıl mutlaka olacaktır inancındayım.”

“MOBİL OPERATÖRLER YÖNLENDİRİYOR”

Bhawani Shankar / Gartner Group Uzmanı
 
“Voice-portal”larla en fazla ilgilenen kuruluşların başında mobil operatörler geliyor. Tanınmış araştırma şirketi Gartner Group’un voice-portal uzmanlarından Bhawani Shankar mobil operatörlerin konuya ilgisinin nedenlerini şu şekilde açıklıyor:  

“Bugün voice-portal kavramın kamuoyunda bu kadar ilgi toplamasında mobil operatörlerin çabası büyük rol oynadı. Mobil operatörler konuyla çok ilgililer. Çünkü, önümüzdeki yıllarda mobil operatörlerin toplam cirosu içinde, sesli servislerin payı her geçen gün azalacak. Bu nedenle hepsi mobil veri iletişimi gibi işlere yoğunlaşmak istiyor.

Ciro oluşturabilecekleri alanlardan birisi olarak da interneti görüyorlar. İnternete mobil cihazlarla ulaşmanın önemli bir ciro yaratacağına inanıyorlar. Bunu yapmanın yollarından birisi de voice-portal’lar. Örneğin, araba kullanıyorsanız ve ‘PDA (Kişisel dijital asistanlar)’nızdan bir bilgiye ulaşmak istiyorsanız. Eğer bu bilgi internette bir yerde bulunuyorsa, görsel olarak aramak çok pratik bir yol değil. Eğer interneti sesli emirlerle tarayabilirseniz işiniz oldukça kolaylaşacaktır. Çünkü, aradığınız bilgiye ulaşmak için adını söylemeniz yeterli olacaktır. Tüm bu nedenlerle voice-portal bugün mobil operatörler tarafından yönlendirilen bir kavram. Ben bugün birçok mobil operatörün farklı voice-portal modelleri üzerinde çalıştığını biliyorum.”