Dosttan tedarik dönemi

Tuba İlze

tilze@capital.com.tr

Bu gelişme, tedarik zincirlerinde köklü değişimlere neden oldu. Friend shoring ve ally shoring kavramları da iş dünyasının gündemine işte böyle girdi. Dost veya müttefik ülkeden tedarik anlamına gelen bu yeni yaklaşım, önemli riskler kadar büyük fırsatlar da barındırıyor. Bu nedenle şirketler, üretim ve tedarik faaliyetlerini müttefik ve daha dostane ülkelere kaydırıyor. Bu eğilim hem dünyada hem Türkiye’de giderek yaygınlaşıyor.

Küreselleşmenin geçirdiği büyük dönüşüm her şeyi etkiliyor. Bu dönüşümün iş dünyasına kattığı yeni kavramlardan biri de friend/ally shoring, yani dost ve müttefik ülkeden tedarik. ABD Hazine Sekreteri Janet Yellen’in ifadesiyle COVID-19 pandemisi ve sonrasındaki Rusya-Ukrayna savaşının küresel ekonomi üzerindeki etkisinin önemli bir yansıması olan bu oluşumun en temel amacı, tedarik zincirini daha güvenilir ve dayanıklı kılmak. Dünya ekonomisinin bu dinamik döneminde “dost işi” ticaret kavramları, iş dünyasında yeni bir dönemi şekillendiriyor ve tedarik zinciri yönetimine yeni bir bakış açısı getiriyor. Bu yaklaşımın ilk etkilerini, ABD’li şirketlerin değişen stratejilerinde görmek mümkün. ABD’li şirketler, bugün yoğun olarak Çin dışındaki bölgelere tedarik zinciri taşıma baskısı hissediyor. Önde gelen elektronik üreticileri, “China plus one” modeli olarak adlandırılan bu stratejiyi uygulayarak Asya’nın farklı bölgelerine tesisler kuruyor, Doğu Avrupa ve Meksika gibi alternatif bölgelere yöneliyorlar. Özellikle büyük teknoloji şirketleri, Çin’e olan bağımlılıklarını azaltmak amacıyla üretim süreçlerini farklı ülkelere taşıma eğiliminde. Apple, Hindistan gibi ülkelerde bazı iPhone modellerini üretmeye başlarken büyük tedarikçilerden biri olan Foxconn Technology Group üretim kapasitesini farklı ülkelere yaymaya çalışıyor. Ancak bu stratejinin tam anlamıyla uygulanması uzun bir süreç gerektirebilir. Uzmanlara göre Apple’ın üretim kapasitesinin yalnızca yüzde 10’unu Çin dışına taşıması yaklaşık 8 yıl sürebilir. 

DİKEY KÜRESELLEŞME

Aslında tüm bu yaşananlar, dünyada dikey bir küreselleşme dönemini de başlatmış durumda. Bu konudaki görünümü en çarpıcı şekilde ortaya koyan ise Center for Innovating the Future (CIF) Kurucu Ortağı ve Jeopolitik Fütürist Abishur Prakash... Prakash, son kitabı “Dünya Dikeydir: Teknoloji Küreselleşmeyi Yeniden Nasıl Şekillendiriyor” ile küresel jeopolitik dinamiklerin etkilerini inceliyor, dünyanın jeopolitik blokların oluştuğu dikey küreselleşme dönemine girdiğini belirtiyor. Ülkelerin resmi ittifaklar veya ticaret koridorları aracılığıyla oluşturduğu yeni blokların tedarik zincirlerinden sürdürülebilirlik stratejilerine kadar birçok alanı yeniden şekillendirebilecek güçte olduğuna işaret eden Prakash, jeopolitik görünüme ilişkin düşüncelerini şu sözlerle paylaşıyor: “ABD, Hint-Pasifik bölgesinde Çin dışında bir tedarik zinciri oluşturma amacıyla Japonya, Güney Kore ve Tayvan gibi ülkelerle ‘Chip 4’ adıyla yarı iletken ittifakını öneriyor. Çin yaptırımlara karşı koymak için ileri düzeyde bir Bitcoin madenciliği yongası geliştirerek bu ittifaka meydan okuyor. İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri, Hindistan ve ABD ile birlikte ‘I2U2’ adıyla inovasyon odaklı bir jeopolitik blok oluşturmak için adımlar atıyor. Orta Asya’da Kazakistan ticaret akışını ve dijital ilişkileri yeniden tasarlayarak Avrasya genelinde etkisini artırmaya çalışıyor. Çin, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Kuzey Koridoru’nu inşa ederek Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlamayı hedefliyor. Kazakistan ise Asya ve Avrupa’yı Türkiye üzerinden birbirine bağlamak üzere ‘Orta Koridor’ alternatifini sunuyor. Afrika, ilgi çeken bir bölge haline geliyor. Afrika Birliği (AU) kıtadaki şirketlere diğer ülkelere olan bağımlılıklarını azaltmalarını ve kendi kendilerine yetebilmelerini söylüyor.”

 YENİ DENGELER 

İşte bu tabloda friend-shoring stratejisi önem kazanıyor. Dünyada dengeler yeniden şekillenirken şirketler de üretim ve tedarik faaliyetlerini güvenilir müttefik ülkelere taşıma ve daha dostane kıyılara kaydırma eğiliminde. Ancak uzmanlara göre bu stratejinin uluslararası ticaret ve barışa etkisi karmaşık olabilir. Ekonomik kutuplaşma ve uluslararası ticaretin bölünmesine yol açabilir, ekonomik eşitsizlikleri artırabilir. Dünya Ticaret Örgütü’ne göre küresel ekonominin doğu ve batı bloklarına bölünmesi durumunda küresel GSYİH yıllık yüzde 5 oranında azalabilir. Korn Ferry Tedarik Zinciri Yetenek Optimizasyonu uygulamasının eş lideri Tom Wrobleski, friend/ally shoring gibi yaklaşımların son derece riskli olabileceğini belirterek ekliyor: “Taraf seçmek, istemeden başka ülkelerle kötü ilişkiler geliştirmenize yol açabilir. Uzun vadede şirketinizin lityum pil üretimi veya bilgisayar çipleri gibi stratejik metaller için bir ülkeye fazlasıyla bağımlı olması ters tepebilir. Tabii ki birçok firma tedarik zincirlerini uzun vadeli ortak ülkelerle sürdürmeye devam ediyor. Örneğin, birçok şirket hala Çin’de faaliyet gösteriyor. Friend/ally shoring stratejileri, avantajlarına rağmen karmaşık ve riskli olabilir. Bu stratejilerin uygulanması iş gücü, malzeme ve taşıma maliyetleri, sürdürülebilirlik ve vergi teşvikleri gibi birçok faktörü dikkate almayı gerektirir.” 

RİSKLER VE FIRSATLAR

Türk iş dünyası da bu önemli değişim karşısında nasıl pozisyon alınması gerektiğini, risklerin ve fırsatların neler olabileceğini analiz ediyor. Koç Holding CEO’su Levent Çakıroğlu, 2008 krizinden sonra yavaşlayan küreselleşmenin artık esaslı bir şekilde mahiyet değiştirmekte olduğunu ifade ediyor. Küresel ticaret ve yatırımlarda sürdürülebilirlik ve ülkeler arası ortak siyasi menfaatlerin giderek daha önemli karar kriterleri haline geldiğini ifade eden Çakıroğlu, tedarik zincirlerinde köklü bir değişim yaşandığına işaret ediyor. Faaliyet raporunda da bu konudaki görüşlerini yatırımcılarla şöyle paylaşıyor: “Pandemiden sonra daha da hızlanan bu dinamik, Ukrayna’daki savaşla birlikte neredeyse geri dönülemeyecek bir yöne evrildi. Friend shoring, ally shoring gibi özünde siyasi nitelikli ticari kavramlar da hayatımıza girdi. Küresel ticaretteki bu dönüşüm süreci, iş dünyası açısından önemli riskler kadar büyük fırsatlar anlamına da geliyor. Biz de Koç Topluluğu olarak geleceğe ilişkin stratejik referanslarımızı koruyarak küresel ticari düzenin yeniden şekillenen kurallarını dikkate alan uzun vadeli planlarımızı yapıyoruz. Böylesine belirsizliklerle dolu bir arka planda sağlıklı bilançomuz, çeşitlendirilmiş portföy yapımız, basiretli yönetimimiz ve sağlam iş stratejilerimiz sayesinde ilerliyoruz.” 

JEOSTRATEJİK ANALİZ YETENEĞİ

Uzun zamandır tüm grup şirketlerinin iş süreçlerini yeni dünyanın değişen anlayışına adapte ederek yönettiklerini ifade eden Doğanlar Holding Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan, “Birçok farklı ülkede faaliyet göstermek bu alandaki kas gücünüzün de gelişmesine destek oluyor. Yurt dışı pazarlarda etkin rol oynayabilmek için jeostratejik analiz yeteneğini geliştirmeye üst seviyede önem veriyoruz. Fırsatları ve tehditleri sürekli olarak analiz ediyoruz” diyor. Stratejik olarak ani değişimlerden ziyade zamana yayılan akılcı bir revizyon sürecini takip etmeyi doğru bulduklarını ifade eden Doğan, “Belirli periyotlarla yaptığımız rekabet analizleriyle rakiplerimizin durumunu değerlendiriyoruz. Sonuçları analiz ederek orta vadeli hedeflerimize bağlı olarak belirlediğimiz stratejilerimize uygun aksiyonlarımızı gözden geçirip gerekli hallerde güncelliyoruz” diyor. Modern iş dünyasının hızla değişen dinamikleri, karmaşık riskler ve belirsizliklerle başa çıkma ihtiyacını doğuruyor. Bu dönüşümün sadece zorlukları değil, aynı zamanda tedarik zincirinin dayanıklılığını ve esnekliğini artırma potansiyelini de beraberinde getirdiğini söyleyen Kutes İcra Kurulu Başkanı Ali Esat Kutmangil, demir döküm ve talaşlı imalat sektörlerinin bu kavramları tedarik zinciri inovasyonları, riskin dağıtılması ve teknoloji paylaşımı perspektifinden ele alabileceğini vurguluyor. Kutmangil, iş dünyasının dönüşen dinamiklerine uyum sağlamanın ve tedarik zincirinin dayanıklılığını artırmanın sürdürülebilirlik ve inovasyonla yakından ilişkili olduğuna işaret ediyor. Sektördeki değişimlerin öncüsü olma hedefiyle hareket ettiklerini belirten Kutmangil, iklim değişikliği ve sürdürülebilirliği ana gündem maddeleri olarak benimsediklerini dile getiriyor. 

“ETKİLER DAHA GEÇ GÖRÜLECEK”

Marble Systems Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Osman Turunç, mermer ve doğal taş sektörünün jeopolitik blokların etkisini en geç görecek sektörlerden biri olduğunu söylüyor. Turunç, “Tüm kamplaşma bitip yeniden inşa sürecine girildiği zaman jeopolitik bloklaşma ve bizim taraf olduğumuz blok, iş talebi üzerinde direkt etkili olacak” diyor. Turunç’a göre sektörel olarak yeniden inşa dönemine girilmesi gerekiyor. İş insanı, “Bu dönemde çok hızlı ve aktif hareket edip yeni inşa edilecek kısımlardaki talebe anında cevap verebilecek altyapı oluşturulması gibi tedbirler ve ihtimaller üzerinde duruyoruz” diye konuşuyor. Jeopolitik değişimlerin küresel ticareti nasıl etkilediğine dair tartışmalarda tahıl ticareti de kritik bir öneme sahip. Dünya ticaretinin rotaları değişirken ve tedarik zincirleri kısalırken Türkiye gibi ülkeler de tahıl ticaretinde yeni strateji arayışında. Eksim Holding Gıda Grubu Başkanı ve Eksun Gıda Genel Müdürü Ahmet Demir, tahıl ticaretinde dost ülke veya müttefik ülke prensiplerinin yetersiz kaldığı görüşünde. Buğday gibi hayati bir ürünün ticaretinin daha kapsamlı ve stratejik bir bakış açısı gerektirdiğini ifade eden Demir, “Türkiye, buğday ticaretinde önemli bir oyuncu olarak konumlanmış durumda. Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın sona ermesi, Türkiye’nin tahıl ticaretini yeni bir perspektiften ele almasını zorunlu kılıyor” diyor. Anlaşmanın yenilenmesini arzu ettiklerini fakat aksi bir durumda alternatif stratejiler ortaya koymanın da kaçınılmaz olduğunu belirten Demir, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Rusya ve Ukrayna’dan buğday tedarikinin sağlıklı bir biçimde yapılamaması halinde Romanya, Bulgaristan ve Macaristan gibi yakın sevkiyat noktalarından veya Baltık ülkelerinden yararlanılabilir.”