Etik İş Kazandırır

Aslında çok yeni bir yaklaşım da değil. Yıllardır uygulayan şirketler, bu alanda çalışan enstitüler var. Ancak, önemi son birkaç yılda anlaşıldı, bu konuda çok sayıda kitaplar yazıldı. İş Etiği Enstitüsü’nün araştırma direktörü Simon Webley’in “İş Etiği İşe Yarar mı?” da bu kitaplardan biri… Webley, etik kod oluşturmadan, bunu şirket bünyesinde hareket geçirmeye çok sayıda kritik konuya açıklık getiriyor. Ardından da etik iş yapmanın, bilanço ve rekabette de kendini gösterdiğine dikkat çekiyor.  
 
İş dünyasıyla ilgili trendleri izlemenin en iyi yolu, yayınlanan kitaplardır. Yönetimin yükselen ve düşen eğilimlerini en iyi başta ABD olmak üzere Batı dünyasında piyasaya çıkan iş kitapları ortaya koyar. Son dönemde ise en çok kitap “iş etiği” (Business ethics) üzerine yayınlanıyor, bu konu üzerine çalışma yapan uzmanların yıldızı parlıyor. Özellikle de şirketlerde ortaya çıkan çeşitli yolsuzluk ve skandallardan sonra bu eğilim iyice arttı. Bazı üniversitelerde yeni “etik” merkezleri oluşturuldu, “etik kod” açıklayan şirketlerin sayısı arttı.  
 
Bu kavaramı zirveye taşıyan yaklaşımın arkasında ise “iş yaşamında” başarı faktörü var. Şirketler, gelecekte “etik” politikalara sahip olanların daha başarılı olacağına inandıkları için bu konuya sarılıyorlar. Çünkü, şirketler “etik” yaklaşıma sahip olmadıklarını düşündükleri şirketlerden uzaklaşıyor, bazı dev şirketler ise tedarikçilerinde benzer özellikleri arıyor. O nedenle “etik” konusuna bir sosyal sorumluluk olarak değil, “kazandıran” unsur olarak da bakılıyor.  
 
Merkezi Londra’da bulunan İş Etiği Enstitüsü’nün (Institute of Business Ethics) araştırma direktörü Simon Webley, “Does Business Ethics Pay?” (İş Etiği İşe Yarıyor mu?) adlı kitabında bu konuyu ele alıyor. Uzun yıllardır etik kavramı ve şirketlerde etik kodunun uygulanması konusunda çalışan Webley, şirketlerin sadece etik koda sahip olmalarının yeterli olmadığının altını çiziyor.  
 
Etik kodlar kadar, bunların düzenli olarak gözden geçirilmesi ve güncelleştirilmesi gerektiğini belirten Simon Webley, “Aynı zamanda etik kodların, tüm birimlerde çalışanların kaygılarını hedef aldığından emin olunmalı” diye konuşuyor.  
 
Şirketlerin etik kod oluştururken yaptıkları hataların başında ise başka bir şirketin etik kodunun olduğu gibi kopyalanması geliyor. Halbuki Webley, “Başka şirketlerin etik kodları sadece temel konulara değinilip değinilmediğini kontrol etmek için kullanılabilir” diyor.  
 
Capital ile iş etiği ve şirketlerde etik kod uygulamasının yararları konularında son derece önemli düşünceler paylaşan Simon Webley, “Bir iş etiği koduna sahip olmanın daha yüksek kârlılık sağlayacağını söylemek çok da olanaklı değil. Ancak iş etiği politikasına sahip olmanın o şirketin iyi yönetildiğinin ve iş yapış biçimine önem verdiğinin bir işareti olduğu söylenebilir” diyor. Webley’in sorularımıza verdiği yanıtlar şöyle:  
 
Etik kod uygulaması şirketlere finansal anlamda ne gibi yararlar sağlıyor? Bütçelerinde, kârlarında ne değişiyor?  
 
Şirketlerin bir iş etiği koduna sahip olmaları, aynı zamanda iş yapış biçimlerini de en az kârlılıkları kadar ciddiye aldıklarının bir göstergesidir. Londra’daki İş Etiği Enstitüsü’nün (Institute of Business Ethics) yakın bir zamanda yaptığı çalışma açıkça gösteriyor ki 5 yıllık bir dönem içinde iş etiği uygulamaları gerçekten de işe yarıyor ve şirketlere maddi olarak kazanç sağlıyor.  
 
Şirketlerde etik davranışın önemi nedir? Etik davranışın yararlarını ölçmek için bir yöntem bulunuyor mu?  
 
İşleyiş sürecinde etik kavramını ve bu çerçevedeki kuralları hesaba katmayan bir şirket uzun bir süre hayatta kalamaz. Elbette ki etik davranışın yararının ölçülmesi son derece güçtür. Ancak, müşterilerden, çalışanlardan ve yatırımcılardan gelen güvensizlik sinyalleri bu anlamda bir işaret olacaktır. Etik kodunun işe olan yararları ancak şirketin güvenilebilirliği ile ölçülür.  
 
Bir şirketin etik seviyesi nasıl ölçülebilir?  
 
Bir şirketin etik seviyesini ölçmek için iki yöntem vardır. Bunlardan biri etik denetim, diğeri de etik değerlendirmedir. Yani kurum etik ölçütler çerçevesinde denetlenir ve değerlendirilir.  
Bu denetim ve değerlendirmeleri gerçekleştirmek için çeşitli soru formları bulunmaktadır.  
 
Ayrıca, danışmanlık şirketleri de bu konuda yardım edebilmektedirler. Örneğin etik seviyelerini ölçmek isteyen kurumlar Goodcorporation adlı danışmanlık şirketinin www.goodcorporation.com adresindeki web sitesinden öneri ve yardım alabilirler.  
 
Etik kodunu ya da davranış kurallarını tanımlayabilir misiniz? Bunlar nasıl oluşturulur?  
 
Etik kodu ya da davranış kuralları, kurumsal bir beyannamedir. Bu beyanname kurumun karşılıklı iş yaptığı kişilere karşı yükümlülüklerini belirtir. Genellikle CEO ya da yönetim kurulu başkanı tarafından duyurulur. Bu kişiler şirketin temel değerlerini ortaya koyar ve davranış kurallarının önemine dikkat çekerler.  
 
Avukatlar, etik kodu oluşturmak için en uygun insanlar değildir. Bu görevin işlerin bizzat yürüme sürecinde rol oynayan üst kademe yöneticilerine verilmesi daha uygundur.  
 
Etik kodun oluşturulması sürecinde, öncelikle çalışanların bir iş günü içinde karşılaştıkları etik ikilemleri çözüme kavuşturabilmeleri için neye ihtiyacı olduğu belirlenir. Ardından şirketin müşterilerine, çalışanlarına, tedarikçilerine, yatırımcılarına ve tüm yerel ve ulusal topluma nasıl davranılmasını beklediğini içeren kurallar oluşturulmalı.  
 
Etik kod, şirketin yönetim kurulu tarafından onaylanmalı, dağıtılmalı ve tanıtılmalıdır. Bu konu ile ilgili daha geniş bilgi almak için www.ibe.org.uk/code.htm adresindeki internet sitesine de başvurabilirsiniz.  
 
Etik koda sahip şirketlerin risk yönetiminde daha başarılı oldukları söyleniyor. Bu iki kavram arasında nasıl bir ilişki bulunuyor?  
 
Daha önce değindiğim araştırma, etik koda sahip şirketlerin risk azaltma politikalarında etik kodu olmayan şirketlerden daha başarılı olduklarını ortaya koyuyor. Bu da SERM Ölçüm Ajansı tarafından uygulanan insan haklarının kötüye kullanımı ya da zayıf kurumsal yönetim gibi 10 sosyal ve etik içerikli testin gerçekten ciddiye alınması gerektiği anlamına gelir.  
 
Etik koda sahip olduktan sonra başarıya ulaşmış olan şirketlere örnek verebilir misiniz?  
 
Aslında bir iş etiği koduna sahip olmanın daha yüksek kârlılık sağlayacağını söylemek çok da olanaklı değil. Ancak, iş etiği politikasına sahip olmanın, o şirketin iyi yönetildiğinin ve iş yapış biçimine önem verdiğinin bir işareti olduğu söylenebilir.  
 
Shell, BP, GlaxosmithKline, HSBC, The Merck Corporation, Sara Lee Corporation ve Rayathon gibi şirketlerin tümü aktif bir iş etiği programına sahipler ve finansal olarak da son derece iyi gidiyorlar.  
 
Etik kodu, ekonomik gerileme dönemlerinde nasıl bir yarar sağlıyor? Etik kod yardımıyla krizi atlatmış şirket var mı?  
 
Ekonomik gerileme dönemlerinde işin gerektirdiği yüksek standarda sahip davranışların azaltılması yönünde bir eğilim vardır. Bunun nedeni, finansal hedeflere ulaşmanın giderek zorlaşması sonucunda etik olmayan kararlar almak zorunda kalınabilmesidir. Etik koda sahip olunması ve bu kuralların iyi anlaşılması sonucunda yüksek standartlı davranışların azaltılması daha az bir olasılıktır.  
 
Krizler sonrasında ayakta kalma konusunda verilebilecek en iyi ve en çok bilinen örneklerden biri Johnson & Johnson’dur. Bu şirket Tylenol marka ağrı kesici ilacının şişelerinin sorunlu olduğunu fark ederek tüm stokları geri çekti, kârında ciddi bir gerileme yaşadı. Ancak, daha sonra şişeleri yeniden tasarladı ve birkaç ay sonra stokları yenileyerek pazarda daha yüksek bir pay kazandı.  
 
Gelişmekte olan ülkelerde etik koda sahip şirketler, gelişmiş ülkelerdeki şirketler kadar başarılı olabilirler mi? Çünkü, gelişmekte olan ülkelerde insanlar etik konusunda gelişmiş ülkeler kadar duyarlı değiller.  
 
Etik kurallar, iş yaptığınız ülkeye göre değişmez. Konular farklı olabilir, ancak dünyanın herhangi bir yerindeki şirket güvenilebilir ve ayakta kalabilir düzeydeyse işlemlere taraf olanlarla olan ilişkilerinde dürüst olmak zorundadır. Bazı zamanlarda bu zor olabilir ama genellikle çalışanlar ve müşteriler de dahil olmak üzere yüksek standartlara sahip olanlarla çalışmak için yararlı bulunur.  
 
Şirketlerin başarılı olmaları için etik koda sahip olmanın yanında neler yapmaları gerekiyor?  
 
Etik kod, bir şirketi otomatikman başarılı yapmaz. İyi kaliteye sahip yöneticiler, açık ve belirgin amaçlar, açıklık kültürü, sağlıklı ve güvenli çalışma alanları bir şirketin uzun dönemde başarılı olması için ihtiyaç duyduğu diğer şeylerdir.  
 
Etik kodu daha etkin kılmak için neler yapılabilir?  
 
Öncelikle etik kodun tüm birimlerde çalışanların kaygılarını hedef aldığından emin olunması gerekir. Bunun yanında, etiksel soruların tüm eğitim programlarına dahil edilmesi gerekir.  
Ayrıca, üst düzey bir yönetici etik kodun bilindiğini ve kullanıldığını kontrol etmelidir. Hepsinden önemlisi CEO’nun bu etik politikanın arkasında durduğundan emin olunması zorunludur.  
 
Her etik kodun mutlaka içinde bulundurması gereken unsurlar var mı?  
 
Elbette her etik kodun mutlaka sahip olması gereken özellikler bulunuyor. Örneğin, CEO ya da yönetim kurulu başkanı tarafından imzalanmış ve şirketin temel değerlerini belirten kısa bir cümlenin etik kodun başında yer alması gerekir.  
 
Bunun yanında, etik kodun nasıl kullanılacağını ve eğer bu kurallara uyulmazsa kişinin başına neler gelebileceği de açıkça belirtilmelidir.  
 
Etik kod oluşturmanın aşamaları nelerdir? Bir etik kod hangi aşamalardan geçmelidir?  
 
En sık yaşanan sorunlardan biri, etik kod duyurulduktan sonra bu kurallara uyulup uyulmadığının izlenmesinde yaşanan eksikliklerdir. Şirketteki herkesin ve tüm yeni çalışanların sadece bu kuralların yazılı olduğu dokümana sahip olmaları yeterli değildir. Aynı zamanda bu kuralların önemi ve nasıl işledikleri onlara anlatılmalıdır.  
 
Yıllık değerlendirmelerde etik kodlara değinilmesi ve yönetim kuruluna etik kodun yararları ve eksiklikleri ile ilgili yıllık rapor sunulması gerekir.  
 
ETİK KOD SAHİBİ OLMAK İSTEYENLERE ÖNERİLER  
 
Etik koda sahip olma hazırlığı yapan şirketlere neler tavsiye edersiniz? Kesinlikle göz ardı etmemeleri gereken şey nedir?  
 
Öncelikle bu şirketlerin kesinlikle bir başkasının etik kodunu alıp kopyalamamaları gerekir. Başkalarının etik kodlarını, ancak temel konulara değinilip değinilmediğini kontrol etmek için kullanabilirler. Bunun yanında, şirket çalışanlarına danışmanlık yapıp etik kodun tüm seviyelerdeki çalışanların yaşadığı ikilemlere yer verdiğinden emin olmalılar.    
 
Ayrıca, yöneticiler etik kodun bir taslağını şirket çalışanları arasından seçtikleri bir örnek grup üzerinde denemeliler. En önemlisi uygulama için bir planları olmalı ve yönetim kurulu da etik koda tam destek vermelidir.  
 
Orta ve büyük ölçekli işletmelere etik kod uygulamaları hakkında önerileriniz var mı?  
 
Bu durumda şirketin ne kadar büyük ya da küçük olduğu bir önem taşımaz. Kurumun işini nasıl yapmak istediğini, yerel toplumda çalışanları, müşterileri, tedarikçileri, çalıştığı bankalar ve diğer finansal tedarikçiler tarafından nasıl bilinmek istediğini ortaya koymak her şirket için çok önemlidir. Etik kodlar uzun ya da karmaşık olmak zorunda değillerdir. Önemli olan ne kadar geçerli ve tutarlı olduklarıdır.  
 
ETİK KOD OLUŞTURMANIN 8 YOLU  
 
1.BİR LİDER BULUN: Bir üst düzey yönetici, özellikle de CEO iş etiği politikasının tanıtımını gerçekleştirmeye hazır değilse, etik kodun işe yarar olma şansı çok yüksek değildir.  
 
2. YÖNETİM KURULU DESTEKLEMELİ: Kurumsal değerler ve etik, yönetim ile ilgili konulardır. Yönetim kurulu sadece böyle bir politikaya sahip olma konusunda değil, aynı zamanda etik kodun uygulanışı ile ilgili düzenli raporlar alma konusunda da hevesli olmalı.  
 
3. İNSANLAR NEDEN RAHATSIZ?: Standart bir etik kodu uygulamak ya da bir başkasının kodunu kopyalamak yeterli olmayacaktır. Önemli olan, çalışanların hangi konularda rehberliğe ihtiyaç duyduğunu bulmaktır.  
 
4. DENENMİŞ BİR MODEL SEÇİN: Şirketin farklı birimlerini etkileyen konuları işaret edecek bir çerçeve kullanın. Farklı birimler arasında hissedarlar, çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler ve yerel/ulusal toplum bulunabilir ve hatta rakipler bile dahil olabilir.  
 
5. ŞİRKETE AİT ETİK KOD:  Etik kod şirket içinde ya bir kitapçık halinde ya da intranetten dağıtılmalı. Hediye alıp verme ya da şirket yazılımlarının özel kullanımı gibi varolan politikalar kapsanmalı, etik kodun nasıl işlediğine dair rehberlik de dahil edilmeli.  
 
6. ÖNCE DENEYİN: Etik kodun denenmeye ihtiyacı vardır. Bu farklı yer ve konumlardan seçilmiş bir örnek grupla gerçekleştirilebilir. Dışardan bir göz de sonuçları değerlendirebilir.  
 
7. KODUN BİLİNMESİNİ SAĞLAYIN:  Etik kodu tüm çalışanlara, tedarikçilere ve diğerlerine gönderin. Şirketin bir etik kodu olduğunu ve uygulama programının tüm şirketi kapsadığını topluma duyurun. Örneğin, web sitenize koyun ya da risk sermayesi ortaklarına ve diğer ortaklara gönderin.  
 
8. İŞLERLİK KAZANDIRIN: Etik kodun uygulandığına dair örnekleri şirket içi ve dışı eğitimlerde sunun. Yöneticilerin düzenli olarak kodu imzalamaları ve bir gözden geçirme mekanizmasının kurulması gereklidir. Etik koddan sorumlu birisini atayın.  
 
“TÜRKİYE’DE ETİK KOD UYGULAMALARI”  
 
EARNST&YOUNG: Etik kodlar bir kitap halinde yayınlandı. Şirkete  katılanlar bu kitabın kopyasını ediniyor ve işe giriş sonrasında etik kurallar hakkında da eğitime tabi tutuluyorlar. Etik kodlara uyum, üst yöneticiler tarafından değerlendiriliyor ve terfilerde göz önünde tutuluyor.  
 
DOĞAN HOLDİNG: Doğan Holding’in temel değerleri, “etik kodu” web sitesinde de yayınlanıyor. Bu değerler yaratıcılık, müşteri odaklılık, esneklik, takım ruhu, tutarlılık, şeffaflık, kaliteye önem verme, maliyet bilinci ve etik anlayıştır. Bu temel değerler, iş hayatına uyarlayabilmek için de bunlardan yola çıkarak etik kodlarımız oluşturuldu.  
 
MERCK SHARP DOHME: Şirketin çalışma prensipleri "Değerlerimiz ve Standartlarımız” adlı bir kitapta toplandı. Bu prensipler en üstten en alt kademeye kadar titizlikle uygulanıyor. Yeni giren çalışanların imzaladığı sözleşmede, “etik kodu” taahhütname şeklinde yer alıyor.  Göreve yeni başlayanların eğitim programına dahil ediliyor.    
 
ROCHE: Etik kod çalışmaları 1999 yılında başlandı. İlk olarak  ''İş Hayatında Davranışlar Programı '' tüm dünyada uygulamaya konuldu. Çalışanlar verilen eğitimlerle iş hayatındaki doğru davranış modelini benimsedi. Eğitimler sonucunda  ''İş Hayatında Davranışlar, Ticari İşlemlerde Dürüstlük İlkeleri Kılavuzu '' başvuru rehberi olarak verildi.  
 
Çalışanlar Roche Çalışanları Rekabet Kuralları Uyum Sözleşmesi  imzaladı. 2002 yılında bu çalışmayı tazelemek ve geliştirmek amacıyla ROCLID (Roche Rekabet Yasaları Interaktif Programı) e-eğitim programı oluşturuldu.    
 
ATA YATIRIM: Kuruluşundan bu yana etik kod uygulaması bulunuyor. Bu etik kod uygulaması şirket prensiplerini içeren dokümanlar ile destekleniyor. Etik kod uygulaması şirkette yeni göreve başlayan personelin imzaladığı sözleşmenin içinde taahhütname şeklinde yer alıyor. Ayrıca, yeni göreve başlayan personelin eğitim programının ilk konusu olarak veriliyor.