Yöneticilere Deneyimli Koç

Iain J. Martin  
 
Herkes artık iyi biliyor. “Yönetici koçluğu”, son dönemin yükselen yıldızı… Aile hayatından iş yaşamına, her alanda yöneticilerin hayatını kolaylaştırmayı, onların başarılı olması için çalışmayı hedefliyor. Ancak, son dönemde “Deneyime dayalı” yaklaşım öne çıkmaya başladı. Bu alanda dünyanın önde gelen danışmanlarından olan Iain J. Martin, büyük ve çok uluslu şirketlerde çalışmış üst düzey yöneticiler tarafından sağlanan bu hizmetin, yöneticilere çok büyük yarar sağladığını söylüyor. Martin, “Koçun tecrübeleri, yöneticinin daha çabuk öğrenip, daha hızlı, daha güvenli hareket edebilmesine olanak sağlar” diye konuşuyor.  
 
Yönetici koçluğu kavramı son dönemde hızlı bir şekilde yaygınlaştı. Türkiye de dahil olmak üzere pek çok ülkede, tıpkı bir antrenör gibi yönetici koçuyla çalışan yöneticilerin sayısı artıyor. Kavramın yaygınlaşması, kendi içinde farklı yaklaşımların da ortaya çıkmasına sebep oldu. “Deneyime dayalı yönetici koçluğu”, bu farklı uygulamalardan bir tanesi. İş hayatında, özellikle büyük ve uluslararası şirketlerde uzun yıllar çalışmış yöneticilerin, iş deneyimlerini paylaşmasına dayalı bu yaklaşım, son yıllarda büyük ilgi görüyor.  
 
Iain J. Martin, deneyime dayalı koçluk yaklaşımıyla hizmet veren ve bu alanda Avrupa’nın en prestijli koçluk firmaslarından biri olan I.J. Martin & Cie SA şirketinin kurucusu. Deneyime dayalı yönetici koçluğu konusunda uzun yıllardır çalışan Martin,  “Deneyime dayalı yönetici koçluğunda, yönetici koçu destek verdiği üst düzey yöneticiyle kendi yönetim kariyerinde edindiği tecrübeleri paylaşır” diyor.  
 
Alanında dünyanın önemli yöneticilerinden biri olan Iain J. Martin, Mentor Danışmanlık Executive Coaching tarafından 16 Ocak 2004’de düzenlenecek “1. Koçluk ve Mentorluk Konferansı” için İstanbul’a gelecek. Martin, Türkiye’ye gelmeden Capital’in sorularını yanıtladı:  
 
Deneyime dayalı yönetici koçluğu nedir? Diğer yönetici koçluğu uygulamalarından nasıl farklılaşıyor?  
 
Deneyime dayalı yönetici koçluğunda, programın geliştirilmesinde tecrübeli işadamları yer alıyor. Buradaki koç, koçluk ve temel psikoloji teknikleri üzerine eğitim alıyor. Tam olarak “problemli yönetici” ile “problemi olan yönetici” arasındaki farkı anlamak için eğitiliyor. Her zaman bir problem olduğunu düşünen psikologlardan çok farklı bir dsiplinden geliyorlar. Problemli değil, problemi olan yöneticilerle çalışıyorlar. Problemli olanları da terapi almak üzere psikologlara yönlendiriyorlar.  
 
Deneyime dayalı yönetici koçluğunda en çok önem verilen şey, yönetici koçunun, müşterisine kendi tecrübelerinden yola çıkarak yardım etmesidir. Deneyime dayalaı yönetici koçluğu, psikolojiyi, sadece destekleyici bir unsur olarak kullanır.  
 
Bizim bünyemizdeki yönetici koçları çok uluslu şirketlerde ya da uluslararası sivil toplum örgütlerinde üst düzey yönetici olarak görev yapmış kimselerdir. Örneğin, ben 36 yıldır yönetici olarak çalışıyorum. Pek çok ülkede CFO ve CEO pozisyonlarında görev yaptım. Son olarak Çin’de bir şirkette 2 bin kişiyi yönettiğim bir pozisyonda görev yapıyordum.  
 
Yönetici koçu da kendi yöneticilik kariyerinden benzer problemlerle karşılaşmış, benzer hataları yapmıştır. Koçun tecrübeleri, yöneticinin daha çabuk öğrenip, daha hızlı, daha güvenli hareket edebilmesine olanak sağlar.  
 
Günümüz liderleri en çok hangi konularda yardıma ihtiyaç duyuyorlar? Tecrübelerinizi dikkate alarak birkaç örnek verebilir misiniz?  
 
Aslında çok çeşitli konularda desteğimizi veriyoruz. Ancak, bazı yaygın ihtiyaçlar var. En tipik ihtiyaçlardan biri, hızlı değişen koşullarda yönetim oluyor. Belirsizliği yönetmek, zor hedefler belirlemek, vizyonla iletişim kurmak, hayat planlaması yapmak, iş ve aile arasında denge kurmak gibi konularda daha çok desteğe ihtiyaç duyuluyor.  
 
Ancak, bazı konulara daha fazla talep geliyor. Mutsuz bir yönetici, iyi bir yönetici değildir. Ancak, günümüz üst düzey yöneticilerinin çok meşgul olduklarını ve kendilerine vakit ayırmak, plan yapmak için vakitleri olmadığını görüyoruz. İstanbul’dan Hong Kong’a giden bir geminin kaptanının yolculuk planını yapmadan yola çıktığını düşünebiliyor musunuz? Bir kere yolda karşısına çıkabilecek tehlikeleri dikkate alması gerekiyor.  
 
Bunun için bir plan yapması, ancak belirsiz olanla baş edebilmesi için yaptığı planının da her koşula adapte edilebilecek esneklikte olması gerekiyor. Günümüz işadamları bir toplantıdan diğerine, bir krizden bir başkasına koşturuyorlar. Sürekli, ofisten havaalanına oradan toplantıya, ardından tekrar havaalanına ve bir başka ofise uzanan bir yolculuk içerisindeler. Biz onlara bir sonraki projede daha efektif olabilmeleri için plan yapmalarını öneriyoruz.    
David Clutterbuck, “mentoring” ve yönetici koçluğu konularında otorite kabul edien bir isim. Clutterbuck’ın çok güzel bir “iş hayatı-insan omurgası” benzetmesi var. Omurgamız aslında iki değil, dört ayak üzerinde yürüyebilmemiz için tasarlanmıştır. Şok etkilerine karşı korumaya yönelik süngerimsi bir materyalle birbirinden ayrılmış disk adı verilen kemikler dizisinden oluşur. Eğer diskler arasındaki süngerimsi madde olmasaydı, herhangi bir baskı da omurgamız kırılmaya başlardı. İş hayatında da toplantılar ve krizler arasında omurgadaki süngerimsi madde gibi bir zaman dilimi vardır. Toplantılar ve krizler arasına böyle bir zaman dilimi yerleştirmek bir sonraki krizde nasıl hazırlanacağımız, nasıl daha iyi bir tavır alacağımızı düşünmemize olanak sağlar.  
 
Yönetici koçu lidere başka ne gibi faydalar sağlıyor?  
 
Bunu anlatmak için örnek olarak gösterebileceğim çok uluslu bir şirket var. Bu şirketin üst düzey yöneticilerinden birine koçluk yapmam istendi. Bu kişi uzun yıllardır ekibini son derece iyi yöneten ve herkesin güvenini kazanmış biriydi. Ancak, bu kişi son dönemde diğer tüm yönetim konularında ekibine dağıtacağı yeni bir göreve terfi etmişti.  
 
Yeni görevi CEO’yu, diğer üst düzey yöneticileri ve yönetim kurulunu desteklemek üzerineydi. Ondan aynı zamanda global yatırımcı topluluğu ile konuşması da istenmişti. O güne kadar edindiği tecrübe yeni işinde faydalı olmayacaktı. Geçmişte edindiği liderlik tutumu, üst düzey olmayan yöneticilerle, başka şirketlerin yöneticileriyle ya da global finans grubuyla iletişimi için uygun değildi.  
 
Kısa bir süre sonra CEO’nun fikirlerini sürekli yanlış bulan, bir problem yaratıcı olarak görülmeye başlamıştı. Kovulmaya yakın bir konumdaydı. Önce 360 derece görüşmelerini yaptık. Ardından sonuçlarını değerlendirdik ve kendi değerlerini bir kenara bıraktırdık. Hemen sonrasında tutumlarını değiştirmeye yönelik bir planı konuşmaya başladık.  
 
Kendisine karşı olsalar bile diğerlerinin görüşlerine saygı duymayı öğrendi. Kamuoyunun yöneticiye yerleşik bakış açısını değiştirmek için çalışmalar yaptı. Böylece diğerleri de onun neden bu şekilde davrandığını anladılar. Kısa süre sonra yönetici ile diğer herkes arasındaki ilişki çok daha iyi bir hale geldi.    
 
Liderlik becerilerini geliştirirken nelere dikkat etmek gerekiyor? Günümüzde en çok yapılan hatalar neler?  
 
Aslında iş hayatında yöneticilik son derece kolay. Yöneticiler kendi kendilerine bu işi zorlaştırıyorlar. Bugün üst düzey yöneticilerin yaptıkları en önemli hatalardan biri, insan faktörünü dikkate almadan hedef odaklanmak. Doğru bir yönetici hedefini ekibiyle birlikte gerçekleştirir, kendi başına değil. Eğer tüm liderlik gereklerini doğru olarak yerine getirirseniz, ekibiniz görüşlerinizin yerine getirilmesini sağlayacaktır.  
 
Yönetici koçları liderlere sadece iş hayatında mı koçluk yapıyorlar; özel hayatına ilişkin tavsiyelerde de bulunuyorlar mı?  
 
Yöneticinin her alandaki ihtiyaçlarını tespit etmek çok önemli. Bu, yöneticinin iş hayatında başarılı olmasını düşünmek kadar mutlu ve sağlıklı olmasını da düşünmek anlamına geliyor. Eğer bir yönetici evdeki problemlerini işe taşırsa, bu durum işyerindeki tutumlarını ve performansını da etkiler.  
 
Diğer yandan uluslararası bir iş yapıyor olmak uçakla seyahat etmek, restoranlarda yemek yemek, etrafında sigara içilmesi, alkol alınması anlamına geliyor. Dolayısıyla, aslında üst düzey yöneticiler sağlıksız bir ortamda yaşıyorlar. Biz yönetici koçu olarak müşterilerimize fiziksel ve ruhsal sağlıklarına dikkat etmelerini şiddetle tavsiye ediyoruz. Hatta bu konuda PEPP (Peak Executive Performance Programme) adı verilen bir program geliştirdik. Bu program, yönetici koçluğunun bir sağlık kulübüyle işbirliği halinde yürütülmesini öngörüyor.    
 
Bugün dünyada yönetici koçu kullanan yönetici sayısına ilişkin bir tahmininiz var mı?  
 
Bugün tam zamanlı çalışan gerçek yönetici koçlarının sayısının bin kadar olduğunu düşünüyoruz. Her birinin 20 tane müşterisi olduğunu düşünürsek bugün dünyada 20 bin üst düzey yöneticinin yönetici koçu olduğunu söyleyebiliriz. Bu sayı her geçen gün daha çok artıyor. Her geçen gün daha çok sayıda üst düzey yönetici, deneyime dayalı yönetici koçluğunun hem kendileri hem de şirketleri için ne kadar önemli olabileceğinin farkına varıyor.  
 
“2005’TE 250 MİLYON DOLARLIK PAZAR OLACAK”  
 
Bir araştırmaya göre 100 milyon dolarlık iş hacmiyle, yönetici koçluğu Amerika’da IT sektöründen sonra en hızla büyüyen iş alanı olarak kabul ediliyormuş. Buna katılıyor musunuz?    
 
“Yönetici koçluğu” terimi, tüm koçluk uygulamalarını tanımlamadığı için, dünya pazarına ilişkin kesin bir büyüklük ifade etmek çok zor. Ancak, kendi global işbirliklerimizi dikkate alarak pazarın bugünkü büyüklüğünün 100 milyonun üzerinde olduğunu söyleyebilirim.  
Pazar çok hızlı gelişiyor. Yönetici koçu imajı da giderek daha pozitif bir hal alıyor. 2005 yılına kadar global yönetici koçluğu pazarının 250 milyon dolara yükselebileceğini rahatlıkla söyleyebilirim. 2004 yılında da hızlı bir büyüme bekliyoruz.  
 
Global ekonomideki küçülme sona erdiği takdirde, şirketler, büyüyen ekonomi karşısında yöneticilerinin becerilerinin geliştirilmesi için daha çok yatırım yapacaklar. 2 yıl önce dünya ölçeğinde, her tipten koç olarak sayımız 10 bin kadardı. Bugün bu rakamın iki katına çıktığını düşünüyoruz. Bu rakamın yaklaşık yüzde 5’ini yönetici koçları oluşturuyor. Ben bunların içinde deneyime dayalı yönetici koçlarını ise sadece yüksek kazançlı üst düzey yöneticilere hizmet verenler olarak tanımlıyorum. Bu gruptaki yönetici koçlarının yıllık gelirleri 250 bin dolar düzeyinde diyebilirim.  
 
“GÜNÜMÜZ LİDERİ KISA DÖNEMLİ FİNANSAL BAŞARILAR PEŞİNDE”  
 
Bugüne kadarki tecrübelerinizden yola çıkarak, diğerlerine örnek gösterilebilecek, model olarak tanımlanabilecek liderler olduğunu düşünüyor musunuz?    
 
Bana kalırsa, günümüzde iş hayatındaki liderler arasında gerçekten rol-model olarak gösterilebilecek kimse yok. Kısa dönemli başarılara ve beraberindeki büyük finansal kazançlara çok fazla odaklanmış durumdalar. Diğerlerinin söylediklerini dikkate almak gibi benim gösterdiğim bazı liderlik niteliklerini es geçiyorlar. Çok şükür Enron ve Global Crossing gibi önemli kurumsal yönetim skandalları sayesinde kamu tarafından cezalandırılanlar oldu. Trend olumlu yönde gelişiyor. Sürdürülebilir düzeyde ‘iyi liderlik, Jim Collins’in  
“From Good To Great” adlı kitabında mükemmel bir biçimde tanımlanıyor. Collins bu kitabında pek çok başarılı lider örneği veriyor. Bu kimselerin çoğu belki de adı çok duyulmamış kimseler. Zaten başarılı bir liderin kendisinden önce yaptığı işler ün kazanmalıdır diye düşünüyorum.