Çin dijital parayı test ediyor

Çin’in Merkez Bankası, ülkedeki bazı ticari bankalarla kendisi arasındaki yapay işlemlerde prototip bir dijital para birimini test ediyor. People’s Bank of China’daki (Çin Halk Bankası’ndaki) yetkililerin konuşmaları ve araştırma makaleleri, bu bankanın stratejisinin Çin’in renminbi’sinin yanı sıra piyasaya dijital bir para birimini de sürmek yönünde olduğunu gösteriyor. Ancak şu anda bunun için bir zaman çizelgesi belirlenmiş değil ve bu banka ihtiyatı elden bırakmayacakmış gibi görünüyor. Bununla birlikte bu test önemli bir adım. Çünkü bu hamle, Çin’in dijital para birimi kullanmakla yani nihayetinde kendi ekonomisi ve global finansal sistem üzerinde şiddetli etkileri olabilecek bir şeyle ilgili teknik, lojistik ve ekonomik meydan okumaları ciddi bir şekilde araştırdığını gösteriyor. Merkez Bankası tarafından desteklenen ve kağıt parayla aynı yasal statüde olan bu altın karşılığı olmayan (flat) dijital para birimi, finansal işlemlerin maliyetini düşürebilecek ve dolayısıyla finansal hizmetlerin çok daha yaygınlaştırılmasına yardımcı olacak. Bu bilhassa milyonlarca insanın halen konvansyonel bankalara erişemediği Çin için çok önemli. Dijital bir para biriminin yönetiminin de çok daha ucuza mâl olması ve ayrıca dolandırıcılıkla kalpazanlığı da azaltması bekleniyor. Daha da önemlisi dijital bir para biriminin Çin’de zaten bir patlama yaşanan dijital işlemlerde hükümete daha fazla denetim imkanı sağlaması olacak. Ve ayrıca yapılan işlemlerin izinin sürülmesini daha mümkün kılması sayesinde hükümetin kilit bir önceliği olan yolsuzlukların ve rüşvetin azaltılmasına da yardımcı olabilir. Hatta bunun gibi bir para birimi politika yapıcılar için devasa değere sahip gerçek zamanlı ekonomik öngörüler bile sunabilir. Son olarak da bu para biriminin bulunması çok kolay olacağından Çin dışında renminbi kullanımının yanı sıra sınır ötesi işlemleri de kolaylaştırabilir. Kripto para birimi olarak da bilinen dijital para birimleri aslında 2008 yılında adsız bir birey veya grup tarafından icat edilmiş, dağıtık ve şifre ile korunan bir para formu olan bitcoin üzerinde yoğunlaşan bir heyecan, yatırım ve spekülasyon dalgasının ardından son yıllarda önem kazanmaya başladılar. Bitcoin’in kayıtzinciri (blockchain) olarak bilinen dağıtık işlem defteri onun herhangi bir merkezi otoriteye gerek duymaksızın işlem görmesini mümkün kılıyor. Ancak kendi para birimini bir revizyona tabi tutmakla ilgilenen tek ülke Çin değil. Hindistan bu yılın başlarında vergi kaçakçılığını ve yasa dışı gelirleri azaltmak için piyasadaki bazı kağıt paraları tedavülden kaldırmıştı. Her ne kadar aralarında İngiltere, Kanada, Deutsche Bundesbank ve Singapur para otoritesinin de olduğu bazı başka merkez bankaları da bir süredir altın karşılığı olmayan dijital para birimleri üzerinde çalışıyor olsa da Çin’in yaptığı bu test dünyada kendi türünde bir ilkmiş gibi görünüyor. Altın karşılığı olmayan dijital para birimlerini araştıran diğer merkez bankalarınca dile getirilen önemli endişelerden biri de onların herkesin merkez bankasında bir hesap açabilmesine olanak sağlayarak ticari bankacılık sisteminin kuyusunu kazabilecekleri ihtimali. Çin’in dijital para birimi bu sorundan uzak duracak şekilde tasarlanıyor. Akademik bir aylık dergi olan ve çevrimiçinde yayınlanan Tsinghua Financial Review’de çıkan bir makalede, Çin Halk Bankası’nın teknoloji bölümünün direktör yardımcısı Yao Qian, merkez bankasının para birimi için ticari bankaların dijital cüzdanlar kullandığı mevcut bankacılık sistemine dijital bir para biriminin entegre edilebileceğini yazmıştı. Her ne kadar bazı ülkeler bitcoin’in mimarisini takip etmeyi önermiş ve dünyanın en büyük bankalarından pek çoğu onunla deneyler yapıyor olsa da Çin Halk Bankası tarafından geliştirilen para birimi aynı zamanda tasarım olarak da farklı. Yao Qian, bu para biriminin sadece sınırlı bir şekilde dağıtık bir defter kullanacağını yazıyor. Bu işlemlerin yapılmasında bir kayıtzinciri kullanılamayabilir, çünkü bu renminbi gibi devasa bir işlem hacmine sahip bir para birimi için üstesinden gelinemeyecek bir dar boğaz yaratabilir. Ancak kimin neye sahip olduğunu periyodik olarak kontrol etmek için bunun gibi dağıtık bir defter kullanılabilir. Yao Qian, şöyle yazıyor: “Birebir nakit işlemlerin gerçekleşmesini sağlamak için dijital para biriminin mülkiyeti doğrudan onu çıkaran banka tarafından onaylanabilir.” Çin Halk Bankası’ndan yetkililer dijital para biriminin gelişimi veya onun kullanımı hakkındaki planlar üzerine herhangi bir şekilde resmi yorum yapmaktan kaçınıyor. Yavaş ilerlemek için iyi bir neden olabilir. Dijital para birimleri hakkında kopartılan bunca heyecan fırtınasına rağmen, bitcoin giderek daha fazla popülarite kazandıkça ve bu para biriminin arkasında duran geliştiriciler topluluğu onun gelecekteki yönüne dair iç anlaşmazlıklarla sıkıştırıldıkça teknik sorunlar yaşanmaya başlandı. Son zamanlarda bitcoin’in değeri de ciddi bir oranda dalgalandı (bu yazının yazıldığı an itibariyle Bitcoin’in değeri 2,757 dolardı ve bu mart ayındaki değerinin iki katından fazlasına denk geliyor). Bugüne kadar ortaya çok sayıda başka kripto para birimleri de çıktı ve bu farklı şeylerin her türünün takibi için kayıtzinciri teknolojisinden faydalanılıyor. Ancak merkez bankası kontrolü altındaki daha az dağıtık bir para biriminin hala cazibesi çok yüksek. Daha önce Uluslararası Para Fonu’nda (IMF) baş ekonomist olarak çalışmış MIT Sloan İşletmecilik Okulu profesörü Simon Johnson, “Çin gibi bir yerde onlar diğer ülkelerle aynı düzeye gelmekte, yeni teknolojileri benimsemekte ve hatta insanları sollayıp geçmekte bile bir fırsat görüyor olabilir” diyor. Johnson, Çin’in ekonomik büyümeyi hızlandıran mobil ödemeler ve dijital parayla ilgili deneylerde daha şimdiden başı çektiğine vurgu yapıyor. Johnson, “Özel sektörde Alipay gibi şeylerle çok sayıda inovasyon yapılıyor. Ve bizim tespit edebildiğimiz kadarıyla Çin bugün aynı zamanda en büyük bitcoin kullanıcısı” diyor.