Büyüme Zamanı

Henüz yılın tamamlanmasına 5 ay var. Sektörlerin ise ilk yarıya ait rakamları açıklandı. Ancak, gelişmenin temposu ve gelen ön araştırmalar, yıl sonu için fikir vermeye yeterli. Gıdadan, bilişime; beyaz eşyadan otomobile, her sektörde hareket var. Bir takım tedirginlikler olsa bile, iş dünyasının lokomotifi olan sektörlerde büyüme hesapları yapılıyor. Üstelik bazılarında yüzde 40’lara varan oranlar hedefleniyor. Küçülme tahmini ise sadece inşaat sektörünü kapsıyor.  
 
Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) verilerine göre, Türkiye’de sanayi üretimi, 2003’ün ilk 5 ayında,  bir önceki yılın aynı dönemine oranla yüzde 6.7 arttı. Bu artış imalat sanayinde yüzde 7.8’e ulaştı. İlk 5 aylık rakamlar, yılın iyi kapanacağının bir işareti aslında.  
 
Sektörlerden gelen yıl sonu tahminleri de 2003’ün kriz yıllarına göre büyümeyle sonuçlanacağı yönünde. Sektörlerin yıl sonu büyüme tahminlerini kapsayan çalışmaya temel sektörleri dahil ettik. Çıkan sonuçlar, inşaat dışında bütün sektörlerde yüzde 10’un üzerinde bir büyüme yaşanacağını gösteriyor. Krizi geç hisseden inşaata hareketin yansıması  zaman alacak.  
 
Leasing, sigorta, otomobil, faktoring gibi sektörlerde büyüme beklentisi yüzde 30’ların üstüne çıkıyor. Beyaz eşya, demir çelik, beyaz et, seramik gibi temel alanlarda ise yüzde 10’un üzerinde artış öngörülüyor. Temel alanlardaki bu hareketlilik ise ihracattan ve iç tüketimdeki yükselişten kaynaklanacak.  
 
Sektörlerdeki büyümenin istihdama da olumlu yansıyacağı tahmin ediliyor. Ancak, genel olarak çalışan sayısındaki artışın büyümenin gerisinde kalacağı görülüyor. Sigorta, cep telefonu, internet, beyaz et, kağıt karton gibi alanlarda 2003’te personel sayısında değişiklik beklenmiyor. Ancak, otomotiv, demir çelik, perakende, bilişim gibi sektörlerde ise istihdamın belli oranlarda artacağı tahmin ediliyor. Bu öngörüler de yüzde 1-6 arasında değişiyor.  
 
İç pazar ”patlayacak”  
 
Ekonomik krizin etkilerini atmaya çalışan ve eski adetlere ulaşmayı planlayan otomotivde hareketlilik başladı. Geçen yıl 95 bin adeti iç pazarda olmak üzere toplam 265 bin otomobil satıldı. Toyotasa Genel Müdürü Volkan Eren, 2003’te iç pazarda yüzde 60, ihracatta ise yüzde 18 artış bekliyor. Eren’in tahminleri gerçekleşirse, otomobilde yıl yüzde 32’lik bir büyüme ile kapanacak. Bu, toplamda 350 bin otomobilin satılması anlamına geliyor. Sektörün cirosu ise 3.5 milyar doları aşacak. 2003’teki büyümeyi hem iç pazar hem de ihracat destekleyecek.  
 
Volkan Eren, “Piyasalarda güven ve istikrar ortamının artması, tüketici kredisi  
oranlarının düşmesiyle iç pazar satışlarının daha da artmasını bekliyoruz. Son 2 yıldır ertelenen talebin gerçekleşmesiyle 2004 ve 2005 yıllarında iç pazar satışlarında patlama bekliyoruz” diye konuşuyor. Satışların artmasının istihdama da olumlu yansıyacağı konuşuluyor.  
 
Perakendede işler yolunda  
 
Gıda perakendeciliği, semt pazarları da dahil edildiğinde, 19 milyar dolar civarında bir hacme sahip. Tansaş Genel Müdürü Servet Topaloğlu, bu rakamın 2003’ün sonunda 20 milyar dolara yükseleceğini tahmin ediyor. Bu, pazarın yüzde 5-6 civarında büyümesi ile gerçekleşecek. Servet Topaloğlu, bu konuda şunları söylüyor:  
 
“Geçen yılın aksine büyüme sadece stok artışından ve ihracattan değil, iç tüketimin artmasından da kaynaklanacak. Organize perakendecilerin yeni mağaza yatırımları, büyüme planları ve toplam pazardan aldıkları payı artırmalarıyla doğru orantılı şekilde genel pazarda da artış olacak”.  
 
İstihdamdaki artış da pazarın genel büyümesine paralel bir seyir izleyecek. Servet Topaloğlu, çalışan sayısında da en az yüzde 5-6 civarında bir artış olacağını düşünüyor.  
 
Beyazda çalışanlar artıyor  
 
Krizle birlikte ertelenen taleplerden en çok etkilenen alanlardan biri de beyaz eşya pazarıydı.  
Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği Başkanı Dilek Temel, 2003’te iç pazarda bir önceki yıla göre yüzde 10 büyüme bekliyor. Ona göre, artış ihracat ve iç pazardaki hareketten kaynaklanacak.  
 
Dilek Temel, “İç pazardaki ve ihracattaki artış büyümenin en önemli unsurları. İç pazar ilk 6 aylık sonuçlara göre yüzde 13, ihracat ise 2002'ye göre yüzde 30 - 35 civarında bir artış gösterdi. Toplam üretimdeki büyüme ise yüzde 25 olarak gerçekleşti” diyor.  Sektörde istihdamın yüzde 10-15 arasında artış gösterdiği tahmin ediliyor.  
 
Demir-çelik’te seçim beklentisi  
 
2003’ün ilk 5 ayında demir çelik üretimi yüzde 19.5 oranında arttı. Demir Çelik Üreticileri Derneği Genel Sekreteri Veysel Yayan, 2003’ün üretimde yüzde 10 artışla kapanacağını öngörüyor. Bu, üretimin 18 milyon ton olacağı anlamına geliyor.  
 
Veysel Yayan, büyümenin ihracattaki artıştan ve iç talepteki canlanmadan kaynaklanacağını değerlendiriyor. Özellikle yaklaşmakta olan mahalli seçimlerin, inşaat ve altyapı yatırımlarını tetikleyeceğini, bu durumun da iç talepte ciddi ölçüde canlanmaya yol açacağı düşünülüyor. Yılın ilk 5 ayında iç talepte gözlenen canlanma da bu değerlendirmeyi teyit ediyor.  
 
Demir çelik sektörünün yapısı üretimdeki değişmelerin istihdam kapasitesine aynı oranda yansımasına olanak vermiyor. Veysel Yayan, “İç talepteki canlanmanın mevsimsel olarak çalışan haddehanelerin faaliyete geçmesine imkan sağlıyor. Kapalı durumdaki bir üye kuruluşumuzun yılın ikinci yarısında üretime başlaması halinde istihdam kapasitesinde yüzde 3-4 oranında bir artışın olabileceğini değerlendiriyoruz” diyor.  
 
Gıdada kriz telafisi  
 
Gıda sektörünün önemli kategorilerinden bitkisel yağda krizin etkileri henüz telafi edilmiş değil. Son birkaç yıldır yaşanan büyüme ile bu süreç devam ediyor. Ancak, sektör geçmiş dönem rakamlarının gerisinde bulunuyor. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Başkanı Faruk Sarı, 2003’te bir önceki yıla göre yüzde 15-20’lik büyüme tahmini yaptıklarını söylüyor. Ona göre, bu büyüme iç tüketimdeki artıştan kaynaklanacak.  
 
Ancak,  Soros gibi yeni oyuncuların pazara girmesi de büyümeyi olumlu yönde etkileyecek. Faruk Sarı, büyümenin istihdamda da olumlu bir hareket yaratacağını düşünüyor. Genel eğilimin mevcut maliyetlerle faaliyetlerin devam edilmesi yönünde olacağını söyleyen Faruk Sarı, çalışan sayısında yüzde 3’lük bir artış öngörüyor.  
 
185 milyon dolarlık hacme sahip makarnada da 2003’e yönelik beklentiler umut verici. Filiz Gıda Genel Müdürü Serdar Sarıgül, yüzde 5-10 arasında bir artış olacağını düşünüyor. Ona göre, büyümedeki en önemli unsur ihracat olacak. Bu büyümenin çalışan sayısına ise yüzde 1-2 oranında etkisi olacak.  
 
Tavukçulukta artış yüzde 14  
 
Son yıllarda oyuncu giriş çıkışındaki hareketlilikle dikkatleri toplayan beyaz et sektörü 2002’de 705 bin ton üretim yaptı. Beyaz et üreticileri bu rakamı 2003’te 806 bin tona ulaştırmayı hedefliyor. Bu, 2003’te kanatlı eti üretiminde yüzde 14 artış olacağı anlamına geliyor. Üretim iç tüketimin hareketleneceği varsayımına dayanılarak artırılıyor. 6-12 bin ton ihracat yapan sektörde büyümeyi iç pazar satışları destekleyecek.  
 
Beyaz Et Sanayicileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Akman, “2003 yılında geldiğimiz üretim seviyesine bakarak sektörün büyüdüğünü söylemek mümkün değil. Hala 2000’deki seviyemize ulaşma savaşı içindeyiz” diye anlatıyor. 2 milyon kişiyi istihdam eden sektörde çalışan sayısında değişiklik beklenmiyor.  
 
Bilişim 2000’nin gerisinde  
 
Bilişimde işlem hacmi 2002’de 1.5 milyar dolar civarında gerçekleşti. Yani, pazar 2000’nin gerisinde kalmış durumda. Index Bilgisayar Yönetim Kurulu Başkanı Erol Bilecik, 2003’te   yüzde 20 büyüme ile 1.8 milyar dolara ulaşılacağını söylüyor.  
 
Önümüzdeki dönemde bilişimi devletin alımları etkileyecek. Bunun dışında KOBİ ve alt segmentlerdeki işlerle birlikte yapı marketlerinin de sektöre katkısı olacak. Ayrıca, ekonominin seyrinin pozitife çıkmasının tüm sektörlerde bilişim ürünlerine olan talebi yukarıya çekmesi bekleniyor. Büyümenin istihdama katkısı da olumlu olacak.  
 
Erol Bilecik, “Profesyonel bilişim firmalarından ve özel sektörün bilişim departmanlarından ayrılmış olan en az 3-10 bin arasında bilişim çalışanı olduğunu tahmin ediyoruz. Bu büyüme çizgisiyle birlikte en azından bu kadrolar yeniden kendilerine iş şansı yakalayabilirler” diye konuşuyor.  
 
Bireysel aboneler artacak  
 
İnternet pazarı, 2002 yılında 100 milyon dolarlık bir ciro gerçekleştirdi. Krizden diğer alanlar gibi olumsuz etkilenen pazarda, olumlu sinyaller alınmaya başlandı. Superonline Genel Müdürü Savaş Ünsal, 2003’te bireysel abone sayısında yüzde 10-15 arasında bir artış beklediklerini açıklıyor. Ona göre, bu artış teknolojinin yaygınlaşmasından kaynaklanacak. Savaş Ünsal, şu tahminleri yapıyor:  
 
“Yeni PC satışları ve buna bağlı olarak yeni abonelikler kazanılacak. Genişbant ADSL erişimi 2003’ün son çeyreğinde uygulamaya geçilebilecek. GPRS teknolojisi ile erişimin uygulamaya alınması, mobil erişimin yaygınlaşması ve B2C elektronik ticaretin göstereceği artış... Bütün bunlar artış da belirleyici olacak unsurlardır”.  
 
Sektöre büyük yeni firmaların girmesi, büyük çapta yerli ve yabancı yatırımın gerçekleşmesi öngörülmüyor. Dolayısıyla, Savaş Ünsal, istihdama fazla bir katkıda bulunulamayacağının altını çiziyor.  
 
Cepte yeni ürün bereketi  
 
525 milyon dolar hacme ulaşan cep telefonu pazarında, 2003’e yönelik oldukça olumlu tahminler yapılıyor. Motorola PCS Ülke Genel Müdürü Erdem Ertay, 2003’ün geçen yıla göre yüzde 20-25 üstünde kapanacağını söylüyor. Hatta ona göre, büyüme 5 puan daha yukarıda da olabilir. Pazardaki artış genellikle yenileme alımlarından kaynaklanıyor.  
 
Renkli ekranlar, polifonik zil sesleri, fotoğraf çekebilme, gönderebilme gibi yeni özellikler tüketicilerin cep telefonlarını yenileriyle değiştirmelerine neden oluyor. Satışlar cephesindeki bu hareketliğin istihdama yansıması beklenmiyor. Erdem Ertay, yeni istihdam olanağının pazarın büyüme trendi ile doğru orantılı gelişmediğini söylüyor. Özellikle kriz yıllarından sonra sektörün yeni istihdama açık olmadığı gözleniyor. 2001 krizden sonra birçok çalışan sektör dışı kaldı. Ancak, geri dönüş sayısı oldukça az.  
 
“BÜYÜME TÜKETİMDEN KAYNAKLANACAK”  
 
Muhtar Kent/Efes Pilsen  
 
YÜZDE 6 BÜYÜYECEK  
 
2002 sonu itibariyle net fiyatlar üzerinden pazarın cirosunun 400 milyon doların üzerinde olduğunu tahmin ediyoruz. Bira pazarı son 10 yılda ortalama yüzde 5 civarında bir büyüme gösterdi ve hemen her yıl ekonomik büyümenin üzerinde bir gelişme kaydetti. Bu noktadan hareketle 2003 yılı satış hacmindeki artışın, ekonomide beklenen iyileşme doğrultusunda en az yüzde 5-6 seviyesinde gerçekleşmesini öngörüyoruz.    
 
İÇ TALEP ARTACAK  
 
2002’de Türkiye’de GSMH yüzde 7.8 oranında büyürken bira pazarındaki hacim gelişimi yüzde 5 civarında oldu. Ancak, 2002’deki ekonomik büyüme temelde ihracat ve stok hareketlerine bağlı olup iç pazardaki talep büyümesi bu seviyenin altında gerçekleşti. 2003’de ekonomide beklenen büyümenin ise büyük ölçüde iç pazardaki tüketim artışına bağlı olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Bu doğrultuda bira pazarında beklenen gelişimin de önemli ölçüde iç talep artışına bağlı olmasını bekliyoruz.  
 
İSTİHDAM SATIŞIN GERİSİNDE  
 
Ekonomik daralma ortamında diğer sektörlerde olduğu gibi birada da alınan tedbirler sonucu önemli verimlilik artışlarına gidildi. Üretim ve satış hacimlerinin kriz sonrasında da daha az iş gücü ile sağlanması mümkün oluyor. Bu açıdan 2003’de istihdamda görülecek muhtemel bir artışın satışların gerisinde kalması mümkün görülüyor. Dolayısıyla istihdamda yüzde 3’lük bir artış tahmini yapılabilir.  
 
ÜÇ SEKTÖR HIZLI BÜYÜYECEK  
 
SİGORTADA YÜZDE 40 BÜYÜME  
 
Sigorta pazarı 2002’yi 3.6 trilyon prim üretimi ile kapattı. Ciro ise 2.3 milyar dolara ulaştı. Ray Sigorta Genel Müdürü Çetin Alanya, 2003’te cironun GSMH’nin 3-4 puan üzerinde büyüyeceğini tahmin ediyor. Ona göre, bu da yüzde 38-40 civarında bir büyümeye işaret ediyor. Çetin Alanya, artışın ekonominin büyümesinden kaynaklanacağına dikkat çekiyor. Büyümenin sektörün istihdam gücüne önemli bir katkı yapmayacağı düşünülüyor. Ancak, acente sayılarında küçük artışlar yaşanabileceği söyleniyor.  
 
FAKTORİNG’DE İSTİHDAM ARTACAK  
 
2002’de 4.5 milyar dolar işlem hacmi gerçekleştirildi. Yapı Kredi Faktoring Genel Müdürü Rengin Ekmekçioğlu, 2003’te bu hacmin 6 milyar dolara ulaşacağını söylüyor. Bu sektörün yüzde 30 büyümesi anlamına geliyor. Artış yurtiçi işlemlerden oluşacak. Rengin Ekmekçioğlu, mevcut firmaların artan iş hacimleri nedeniyle yeni elemana ihtiyaç duyabileceklerini söylüyor. İstihdamda yüzde 5-6 oranında artış bekleniyor.  
 
LEASING’E SEKTÖR DESTEĞİ  
 
2002’yi 1.3 milyar dolarlık işlem hacmiyle kapatan leasing sektörü, 2003’ü 1.8 milyar dolar ile tamamlanmayı planlıyor. Koç Lease Genel Müdürü Hamit Aydoğan, yüzde 40 oranında bir büyüme tahmini yapıyor. Artışın kaynağını sektörlerdeki hareket oluşturuyor. Leasing işlemleri içinde yüzde 25 payı ile ev tekstili ve yüzde 21 ile de imalat makineleri yatırımları öne çıkıyor. Hamit Aydoğan özellikle ertelenen yatırımların ve kapasite artırma yatırımlarının leasing işlemlerini sürüklediğine dikkat çekiyor. Hareketlilik istihdama da olumlu yansıyacak. Çalışan sayısında yüzde 5’lik bir artış öngörülüyor.  
 
BÜYÜMELER İSTİHDAMA OLUMLU YANSIYOR  
 
Pınar Senkoş/Profil Internatıonal  
 
HANGİ ALANLAR HAREKETLİ?  
 
2003’ün ilk 6ayında gerçekleştirdiğimiz  yerleştirmelerin yüzde 30-35’ini hızlı tüketim ürünleri aldı. Bu sektörü yüzde 25 ile telekomünikasyon takip etti. Yerleştirmelerin yüzde 20’si turizm ve otelcilik alanında gerçekleşti. Perakendeciliğe ise yüzde 10 oranında bir personel yerleştirdik. Bu sektörleri sigorta, otomotiv, bankacılık, dayanıklı tüketim ürünleri, enerji ve tekstil izledi.  
 
BAZI  SEKTÖRLER ETKİLENMEYECEK  
 
Sigortacılık istihdam açısından eskiden beri doymuş bir sektör. Bu nedenle büyüme olmasına karşın istihdama yansımıyor. Faktoringte de büyüme istihdamı yeterince etkilemiyor. Faktoring şirketleri,genellikle bir banka veya holding bünyesinde çalışıyor. Dolayısıyla,daha kurulma aşamasında istihdamda belirli bir seviye yakalandı. İnternet pazarı çok küçüldü. Zaten küçük bir sektör. Küçülme sırasında birçok kişi işinden oldu. Sektör temkinli davranıyor. Cep telefonunda da yüzde 25 büyüme istihdama yansımayabilir. Çünkü, kurulmuş mevcut bir yapı var. Bu yapı işleri yürütebiliyor.    
 
HANGİ ALANLARDA HAREKET OLACAK?  
 
Önümüzdeki dönemde ilaçta bir hareketlilik yaşanabilir. Çünkü, sektörde daralma oldu. Yeni ürünler geldiği an mecburen istihdamda artış olabilir. Devletin yaklaşımı pozitife giderse mutlaka yeni elemanlara ihtiyaç duyulacak. Sigorta sektörü istihdamda artış beklemiyor ve mevcut kadroları ile çalışacaklarını söylüyorlar. Ancak, büyümenin kısa bir süre sonra hareketlilik yaratacağını düşünüyoruz. Bunun dışında bankacılıkta hareket olabilir. Birçok kişi işini kaybetti ve sektör dibe vurdu. Mutlaka yukarı çıkacak. Yabancı bankalar geliyor ve gelecek. Bunlar da hareket yaratacak. Gıda ve içecek sektöründe de hareket olacağını düşünüyorum. Ekonomi iyi gittikçe tüketim artacak ve bu alanda da yeni elemanlara ihtiyaç oluşacak.