Hasar Raporu

Kriz, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyüğü olunca, hasar da inanılmaz düzeylere ulaşıyor. Ancak, yaşanan sorunları gerçek boyutu, rakamlarıyla ortaya koyan bir çalışma şimdiye kadar yapılmadı. En kapsamlısı Başbakanlık tarafından, 81 ilde gerçekleştirildi. Buna rağmen araştırmanın hayati verileri yayınlanmamış, illerin kriz envanteri gözler önüne serilmemişti. Capital, bu çok özel raporu okurlarıyla paylaşıyor.

Rakamlar aslında her şeyi daha açık ortaya koyuyor. Türkiye,  İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana ilk kez böyle bir oranda küçülme yaşıyor. Küçülmeyi beraberinde getiren krizin boyutu da şimdiye kadar görülmedik şekilde acı oldu. Yaklaşık 1 milyon kişi işsiz kaldı, onlarca tesis kapandı ya da üretimlerini durdurmak zorunda kaldı. Kısaca, Türkiye, bir yıl içinde neredeyse “büyük bir enkaz” haline geldi. Edirne’den Ardahan’a, özellikle sanayi açısından büyük bir yıkın olduğu ortaya çıktı. Ancak, bu yıkımın bilançosu şimdiye kadar tam anlamıyla gözler önüne serilemedi, rakamlar hep havada kaldı.

Bu konudaki en kapsamlı araştırma, Başbakan Bülent Ecevit tarafından, Başbakanlık bünyesinde gerçekleştirildi. Başbakan’ın girişimleriyle, Türkiye’nin 81 ili için geniş çaplı bir çalışma başlatıldı. Bütün il valilerinden reel sektör firmaları ve bu firmaların krizden etkilenmelerini ortaya koyan kapsamlı veriler alındı. Yaklaşık 4 ay süren bu çalışmalar, Başbakanlık’ta bir araya gerilerek Türkiye’de sanayinin son fotoğrafını ortaya koyan bir bilanço ortaya çıkarıldı. 2001 yılında yaşanan krizin reel sektöre etkilerinin envanteri niteliğini taşıyan çalışma, ilk kez kapsamlı olarak Capital dergisinde yayınlanıyor. İşte bu araştırmadan öne çıkanlar:

Reel sektörün büyük kaybı

*Araştırmaya göre, Türkiye genelinde değişik sektörlerde faaliyet gösteren 2 bin 392 sanayi firması kapandı. Bu firmalarda çalışan 86 bin 92 işçi de işini kaybetti.

*2001 yılının Ekim ayı başına kadar kapanan firmalardan en önemli bölümü tekstil ve konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteriyor. Bu sektörden 625, gıdadan ise 555 firma iş hayatına veda etti. Kapananlardan 953’ü imalat, 256’sı ise diğer sektörlerde faaliyet gösteriyor.

*Araştırmada, sadece kapanan şirketler değil, aynı zamanda üretimine ara veren ya da kısanlar da belirlendi. Buna göre, aynı dönemde 3 bin 237 firma üretimini kısmak zorunda kaldı. Bu firmalar, üretimdeki azalma nedeniyle işçi çıkarma yoluna gidince, 93 bin 562 kişi de işsizler ordusuna katıldı.

*Üretimini kısan firmaların 704’ü tekstil, 558’i gıda sektöründe faaliyet gösteriyor. Yine en büyük darbeyi bu iki sektörün aldığı görülüyor.

*Kapanan ve üretimini kısan firma toplamı ise araştırmada 5 bin 692 olarak saptandı. Bu firmaların çıkardığı işçi sayısı ise 180 bine yaklaştı.

Hangi illerde hasar büyük?

Yangın büyük ve Türkiye’nin her yerinden dumanlar yükseliyor. Ancak, bazı illerde hasar büyük, bazılarında ise göreceli olumlu bir tablo var. Başbakanlık’ın yaptığı çalışmadan bu konuda şu veriler öne çıkıyor:

*Türkiye’deki sanayi tesislerinin doğal olarak önemli bölümü İstanbul’da faaliyet gösteriyor. Bu nedenle de İstanbul’da hasar büyük. Kapanan 2 bin 392 firmanın 744’ü bu ilden. İstanbul’u 349 firma ile Antalya, 138 firmayla da Ankara izliyor.

*Üretim kısma açısından yapılan değerlendirmede ise bu kez İstanbul değil, Bursa’nın öne çıktığı görülüyor. Otomotiv ve tekstilin başkenti gibi çalışan Bursa’da tam 207 firma üretimini kısmaya yoluna gitmiş. Bu ili Uşak, Eskişehir ve Kayseri izliyor.

*Kapanan veya üretimini kısan şirketler nedeniyle ortaya çıkan işsizlik açısından yapılan değerlendirmede yine İstanbul ilk sırada. Bu ilde, sözü edilen firmalar nedeniyle tam 27 bin 753 kişi işsiz kalmış. Bu illeri Bursa ve Uşak izliyor.

Tekstil ve gıdanın durumu

*Kapanmaların sektör ve il dağılımına bakıldığında, ilginç sonuçlar öne çıkıyor. Tekstil firmalarında en çok kapanma İstanbul, Uşak, Denizli ve Bursa illerinde gerçekleşmiş. İstanbul, açık ara önde gidiyor. Bu ilde tam 306 firma, Uşak’ta 45, Denizli’de ise 37 firma kapanmış.

*Son yıllarda turizmin yanı sıra sanayi yatırımlarının da yükseldiği Antalya, krizden ağır hasar görmüş gibi... Araştırmaya göre, bu ilde 253 gıda firması kapanmış. Bu ilimizi Rize, Bursa, İstanbul ve Ankara izliyor.

*İmalat sanayinde en çok kapanan firma yine İstanbul’da. Bu ilde 394 firma kapanırken, onu izleyen Ankara’da 77, Uşak’da ise 47 imalat sanayi firması iş hayatına veda etmiş.

Firmalar krize neden girdi?

Araştırmaya göre, Türkiye’nin bütün illerindeki firmalar için kapanma nedenleri büyük ölçüde aynı. Bazı illerin ise kendilerine özgü sorunları var. Ancak, bütün iller için geçerli olan sorunlar şöyle sıralanıyor:

*İç ve dış pazarlarda ortaya çıkan hızlı talep daralması.

*Sermaye, özellikle de işletme sermayesinin yetersizliği...

*Yüksek kredi faizleri ve kredi sağlamada ortaya çıkan güçlüklerden kaynaklanan finansal sorunlar.

*Döviz kurlarının belirsizliği başta olmak üzere makro ekonomik istikrarsızlık.

*Etkin olmayan yönetim, bilgi eksikliği ve profesyonel yönetim eksikliği başta olmak üzere, firmanın iç yapılarından kaynaklanan nedenler.

*Alınan banka kredilerinin ve diğer borçların zamanında ödenememesi.

*Kurlardaki belirsizlik ve ona bağlı olarak ithal girdi maliyetlerinin aniden yükselmesi.

*İhracattan kaynaklanan KDV iadelerinin alımındaki gecikmeler.

İllere özel sorunlara dikkat

Araştırmada, bir de, illere ya da bölgelere özel sorunlar saptanmış. Bunlardan öne çıkanlar şöyle sıralanıyor:

*Habur Sınır Kapısı’nın kapalı olması, Güneydoğu Anadolu’daki illeri, dolayısıyla firmaları çok zorluyor.

*4572 sayılı yasanın, Fındık Satış Birliği için yarattığı sorunlar, Giresun ve fındığın önemli olduğu illerde sıkıntı yaratıyor.

*Kütahyalı sanayiciler, kömür fiyatlarının yüksekliğinin kendilerini olumsuz etkilediğine dikkat çekiyorlar.

*Eskişehir’de ise reel sektörün önemli sorunu olarak LPG fiyatlarının yüksekliği öne çıkıyor.

*Deprem hasarlarının telafi edilmemesi, Sakarya’da sorun olarak gösteriliyor.

*Tablolara bakıldığında Uşak ilindeki hasar açıkça görülüyor. Bu ildeki sanayiciler, sıkıntının, dericilik sektöründe düşük faizli ve uzun vadeli tesis kredisi bulamamaktan kaynaklandığını belirtiyorlar.