Krizin Haritası

Adana’da sanayi odasına bağlı bin 200 firmanın yüzde 33’ü kapandı, Çorum’da 5 bin kişi işini kaybetti. Karaman, bisküvi ve gıda ihracatıyla ayakta duruyor. Ankara’da ise son 6 ayda 39 sanayi firması faaliyetine son verdi... Hepsi bu kadar da değil... Capital, Anadolu’nun öncü sanayi illerindeki son tabloyu araştırırken, krizin “hasar haritası”nı da çıkardı.

Ekonomide yaşanan kriz bütün Türkiye’yi derinden etkiledi. Yaşanan sıkıntıların faturası çıkarılırken, her şey büyük kentler üzerine kuruldu, Anadolu göz ardı edildi. İstanbul’daki işadamlarının seslerini duyurma kolaylığı, “Anadolu Kaplanları” nı bir anlamda geri plana itti, onların krizde düzeylerinin daha az olduğu izlenimini veriyor. Oysa, Edirne’den Kahramanmaraş’a, Çorum’dan Adana’ya, Anadolu’da krizin etkileri çok derinden hissediliyor.

Bazı iller bu etkiyi daha şiddetli yaşıyor. Sektörleri krizlere duyarlı olan ve ihracat şansı sınırlı olan bu illerde, firmalar kapanıyor, işçi çıkarmaları öne çıkıyor. Bir bölüm ilde ise ihracatın getirdiği olanaklar nedeniyle, daralma sınırlı yaşanıyor. Örneğin Karaman,son yıllarda yaşadığı sıkıntıya rağmen, ekonomik kriz sürecini başarılı bir şekilde atlatıyor. Capital, Anadolu’nun öncü illerindeki durumu ortaya koymak için geniş bir araştırma hazırladı, öne çıkan “Kaplanları”daki son tabloyu çizdi...

Krizin Anadolu’ya etkisi

Şubat krizi Anadolu’daki her şirketi derinden etkiledi. Şirketler kapandı, binlerce kişi işini kaybetti. Kapanmayan şirketler de kapasitelerini büyük oranda düşürdüler, çalışanlarını ücretli ya da ücretsiz izne gönderdiler...

Akdeniz Bölgesi’nde krizi en yoğun hisseden illerden biri de Adana oldu. Adana Sanayi Odası Başkanı Ümit Özgümüş, 15 bine yakın kişinin işsiz kaldığını tahmin ediyor. Özgümüş, “2001 yılının ilk 3 ayının sonunda Adana’daki büyüklü küçüklü bin 200 firmanın yüzde 33’ü resmi olmasa da fiili olarak kapandı. Şu ana kadar satın alma ya da birleşme yaşanmadı. Hala faaliyetini sürdüren firmalar da üretim kapasitelerinin yüzde 25’ini kullanıyorlar” diyor.

Adana’da krizden nasibini almayan sektör neredeyse yok. Ancak, özellikle tekstil-dokuma, imalat sanayii, metal grupları ve gıda sektörleri krizin etkilerini en çok hissedenler arasında öne çıkıyor. 

Batı Karadeniz umutlu

Çorum, krizin etkilerini hisseden iller arasında yer alıyor. Çorum Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Kenan Malatyalı, Şubat ayındaki krizinin ardından 4 bin 500-5 bin civarında kişinin işini kaybettiğini belirtiyor. Son 6 ayda kapanan firma sayısı ise 82. Ayrıca, Çorum Ticaret ve Sanayi Odası’ndan kayıtlarını sildirmemekle birlikte faaliyetlerini durduran firmalar da var.

Çorum’da krizden en çok etkilenen sektörlerin başında toprağa dayalı kiremit sektörü, gıda sektöründe yumurtacılık ve un ve son yıllarda büyük gelişme kaydeden makine sektörü geliyor.

Batı Karadeniz’in umutlu bir diğer ili de Çankırı. Bu ilde, özellikle gıda sektöründe hareketlenme başladığını belirten Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Cengiz Ericekli, Çankırı’da henüz kapanan bir firma olamamasını da olumlu olarak nitelendiriyor. Ancak, tüm firmalar genelinde yüzde 50 oranında işten çıkarılma olduğunu da ekliyor.

Depremin üzerine gelen kriz

Marmara Bölgesi, depremlerinin yaralarını sarmaya çalışırken bir darbe de ekonomik krizden yedi. Bu tabloyu, Kocaeli Sanayi Odası’nın üyeleri arasında yaptığı araştırmanın sonuçları da açıkça ortaya koyuyor. Buna göre, katılan 180 firmadan 40’ında üretimde düşüş, 44’ünde de üretimi durdurma yaşandı. 94 firma ise yüzde 36 kapasite ile üretim yapıyor. Ankete katılan firmalardan bazıları da geçici olarak işten çıkarma yöntemini seçmiş.

Kocaeli Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Yılmaz Kanbak, üretimde en yoğun düşüşün yaşandığı sektör olarak taşıt araçları yan sanayiini gösteriyor. Bunun yanında, plastik ana sanayii ve petrol ve sınai gazlar sektörleri de krizden olumsuz etkilenen sektörler arasında yer alıyor.

Adapazarı da krizin etkilerini en derinden hisseden iller arasında yer alıyor. Bu ildeki firmaların kapasitelerini yüzde 40 ila yüzde 80 arasında düşürdükleri belirtiliyor. Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre, Adapazarı’nın tümünde işten çıkarılanların sayısı 3 bine yaklaştı. 

Efelerde durum olumlu

Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Niyazi Önen, kriz sonrasında gelen yeniden yapılanma rüzgarı ile birlikte firmaların çoğunun hantallıktan kurtulduğunu, bunun da olumlu bir gelişme olduğunu belirtiyor. Önen sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Çanakkale’de sanayi ağırlıklı bir sektör bulunmadığı için, aslında krizden herkes kadar etkilenmedik de diyebiliriz. Çanakkale’de Dardanel, Çanakkale Seramik ve çimento fabrikası en büyük kuruluşlar. Kriz üretimlerini yeniden düzenleme fırsatını yakaladılar. Tabii işten çıkarmalar da yaşanıyor. Ancak, diğer iller ve sektörler ile karşılaştırıldığında bu oran düşük kalıyor”...

Manisa’da çok sayıda kapanan firma olmamasına rağmen, tüm şirketler krizden etkilenmiş durumda. Manisa Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri Ahmet Kurşun, 1999 yılında Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde 14 bin  olan çalışan sayısının, son dönemde 9 bin düzeyine gerilediğini söylüyor. Manisa’yı kriz karşısında bu kadar güçlü tutan etken ise daha önceden gerçekleşen ihracat bağlantılar. Kurşun, ihracat sayesinde kapanan tesis ve şirket olmadığına dikkat çekiyor.

Bisküvi kent şimdi rahat

İç Anadolu Bölgesi’nin yeni illerinden Karaman’da gıda sektörüne olan yatırımlar ağırlıkta. Bisküvi sanayiinin başkenti sayılan Karaman’da büyüklü küçüklü pek çok işletme bulunuyor. Karaman Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Güneş, ihracat sayesinde yaşanan sıkıntıyı hasarsız atlattıklarını söylüyor. Mehmet Güneş, Karaman’daki son tabloyu şöyle özetliyor:

“Karaman’da işlenmiş tarım ürünleri sektöründe faaliyet gösteren çok sayıda firma var. İlimizdeki sanayi büyük ölçüde bu sektöre bağlı. Ürettiklerimizin de ağırlıklı olarak bisküvi, çikolata, kek, gofret, sakız, şekerleme, bulgur gibi gıda maddesi olması, firmaların krizden en az düzeyde etkilenmelerini sağladı.

Ayrıca, işlenmiş tarım ürünleri sektöründe faaliyette bulunan firmalarımız, dolar kurundaki artış nedeniyle ihracatlarını nisan ayında artırdılar. Mayıs ve takip eden aylarda canlılığın devam etmesini bekliyoruz. İhracatımızın artması ile birlikte ekonomide düzelmeye yönelik hareketlerin artacağını umuyoruz.”

İç Anadolu’da neler oluyor?

Türkiye’nin tahıl ambarı olarak bilinen İç Anadolu Bölgesi’nde son zamanlarda tarım dışı yatırımlarda da artış dikkati çekiyordu. Ancak, ekonomideki kriz, bu yatırımları ve bölgede yeni yeni yeşeren sektörleri olumsuz yönde etkiledi.

Kriz ile birlikte firmalar genellikle küçülme eğilimine girdiler ve üretimlerini azaltıp kapasitelerini düşürdüler.

İç Anadolu’nun en büyük sanayi merkezi olan Ankara’da, kasım ayından sonra 39 firma Ankara Sanayi Odası’ndan kayıdını sildi, 2 binin üzerindeki çalışanı da işsiz kaldı. Bu gerçeği, Ankara Sanayi Odası’nın düzenlediği anket de ortaya koyuyor. Buna göre, 2000 yılı Aralık ayında 167 firmada 33 bine yakın ücretli çalışan bulunurken, 2001 yılının Mart ayında bu rakam 29 bine geriledi.

Konya Sanayi Odası yetkililerinden aldığımız bilgilere göre, son 6 ayda bu ildeki istihdamda yüzde 40 oranında düşüş yaşandı. Krizden en çok etkilenen sektörler arasında ise ayakkabı, konfeksiyon, makine imalatı ve gıda öne çıkıyor. Yetkililer, ayrıca, otomotiv yan sanayinin, yurtiçi piyasaya çalışıyor olması nedeniyle, ciddi sıkıntı içinde bulunduğunu vurguluyorlar.

En Batı’da durum nedir?

Trakya’nın en gelişmiş illerinden olan Edirne’de de krizin etkileri derinden hissediliyor. Son altı ay içinde 45 firma Ticaret ve Sanayi Odası’ndan kaydını sildirdi. Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri Nevzat Taşkın, kapanan işletmeleri ve krizden en çok etkilenen sektörleri şöyle analiz ediyor:

“Edirne’de tekstil ve konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteren ve ihracatı bulunan Park Tekstil, Mart 2001 tarihinde faaliyetine son vererek kapandı. Edirne’de son 6 ayda Park Tekstil’in kapanmasıyla 850 kişi işsiz kaldı. Bunun yanında Edirne Yağ Sanayi yaşanan kriz ile birlikte 200 kişiyi işten çıkarmak zorunda kaldı.

Edirne bir tarım kenti. Dolayısıyla özellikle gıda sektöründe faaliyet gösteren yağ, buğday işleyen ve bu ürünlerin satışını yapan işletmeler, tekstil ve konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteren, ihracatı bulunan fabrika ve işletmeler zor durumda bulunuyor.”

“ALACAKLAR TAHSİL EDİLEMİYOR”

Eskişehir’de son altı ayda yoğun bir işten çıkarma yaşanıyor. Eskişehir sanayicisi özellikle tahsilat sorununa dikkat çekiyor ve alacaklarını tahsil edememekten şikayet ediyor. Eskişehir Sanayi Odası Genel Sekreteri Y. Emre Heper Eskişehir’in son altı aylık değerlendirmesini yaptı:

“2000 yılında uygulanan ekonomik programın etkileriyle birlikte üyelerimize ait işletmelerden yaklaşık 5 bin 500 kişi işten çıkarıldı. 2001 yılında ise 3 bine yakın kişinin daha işten çıkarılması bekleniyor. Ekonomik krizin ardından firmaların yüzde 92’si alacaklarını tahsil etmede büyük sıkıntı yaşıyor.

Yaşanan ekonomik kriz ile birlikte Eskişehir Sanayi Odası’na üye kuruluşların kapasite kullanım oranları oldukça düştü. Birkaç KOBİ faaliyetlerine ara verdi. Ancak, şu ana kadar kapanan bir firma olmadı. Firmaların çoğunluğu küçülme eğilimine girdiler ve işlerini yavaşlattılar. Krizden en çok etkilenen sektörlerin başında makine imalat sanayii, metal imalat sanayii ve taş ve toprağa dayalı imalat sanayii geliyor. Tüketime yönelik ürünler üreten gıda sanayii ise genel olarak krizden daha az etkilendi.”

“ GÜNEYDOĞU’NUN DEĞERLENDİRMESİ”

Uzun yıllar terör nedeniyle büyük zarar gören Güneydoğu Anadolu Bölgesi, ekonomisindeki toparlanma belirtileri son 6 ayda birbiri ardına gelen krizlerle birlikte yine başka bahara kaldı. Özellikle Diyarbakır’da zaten büyük bir sorun olan işsizlik, son krizlerle daha da büyüdü. Başta inşaat sektörü olmak üzere hizmet, ticaret ve imalat sanayii sektörlerinde yer alan şirketler kapılarına kilit asıyorlar.

Bölgenin en önemli illerinden olan Gaziantep’te son 6 ayda kapanan pek çok işyeri olmasının yanında, 10 binin üzerinde işten çıkarma gerçekleşti. Zor durumda bulunan sektörler ise tekstil, makine, plastik ve kimya. Gaziantep Ticaret Odası Genel Sekreteri Mesut Ölçal, 2001 yılı başından itibaren 83 firmanın kapandığını, piyasaya yeni hareket gelmeye başladığını, ancak bunun da yeterli olmadığını belirtiyor.

Kahramanmaraş’ta da son 6 ay içinde resmi olarak 48 firma kapandı. Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Balduk, son 6 ayda 7 bine yakın çalışanın işten çıkarıldığını belirtiyor. Balduk, Kahramanmaraş’ın en çok zorlanan sektörlerinin başında çelik mutfak eşyaları sektörünün geldiğini söylüyor. Balduk, “Bunun en önemli nedeni de, bu sektörün iç ekonomik krizin yanı sıra, Uzakdoğu’dan gelen haksız rekabetten etkilenmesidir” diyor.