Marmara’da Kazan, Güneydoğu’da Harca!

“Satın Alma Gücü Paritesi” (SGP), genellikle ülkeler arası refah karşılaştırmaları için kullanılır. Kişi başına milli gelirden farkı, gelire, satın alma gücü etkisini de yansıtmaktır. Capital, bu hesabı Türkiye’nin 7 bölgesi için uyarlayarak, Marmara’dan Doğu Anadolu’ya, geniş kapsamlı bir analiz gerçekleştirdi. 580 ürün ve hizmetten oluşan sepete dayalı hesap, Marmara Bölgesi 100 kabul edildiğinde, en düşük oranın Güneydoğu’da olduğunu ortaya koyuyor.

İstanbul’da oturup da bir şekilde Anadolu kentlerindeki mal ve hizmet fiyatlarından haberdar olan pek çok kişinin kafasından “Bu gelirimle orada olsam krallar gibi yaşardım” düşüncesi geçmiştir. Oldukça geniş bir ülke olan Türkiye’de mal ve hizmet fiyatları bölgelere göre epey değişebiliyor. Bu da 1 YTL’nin her bölge için farklı bir satın alma gücünü ifade etmesine neden oluyor.

Ülkeler arasında da benzer bir durum olduğu için, son yıllarda uluslararası karşılaştırmalarda daha çok “Satınalma Gücü Padritesine” (SGP) göre hesaplanmış milli gelir verileri kullanılıyor. Bu hesaplamada kullanılan SGP değerleri ise belli sayıda mal ve hizmetten oluşan bir sepetin her ülkede kaç dolara satın alındığı dikkate alınarak bulunuyor.

Capital Dergisi uzmanları, ülkeler arasındaki karşılaştırmalarda kullanılan bu SGP yöntemini Türkiye’nin bölgeleri için uyarladı. Bunun için önce 580 üründen oluşan bir mal ve hizmet sepetinin 7 coğrafi bölgede kaç YTL’ye satın alınabildiği araştırıldı. Daha sonra bu verilerden yola çıkılarak Marmara Bölgesi=1.00 olacak şekilde SGP değerleri hesaplandı. Bu değerler Marmara Bölgesi’nde 1 YTL’ye satın alınabilen bir ürünün diğer bölgelerde kaç YTL’ye satın alındığını gösteriyor. SGP değerleri böylece belli bir miktar gelirin her bölge için ne kadarlık bir satınalma gücünü ifade ettiğini görmeye yarıyor.

Sepet hangi bölgede kaça doluyor?
Araştırmada kullandığımız mal ve hizmet sepetini Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 1994=100 bazlı Tüketici Fiyatları Endeksi’nin (TÜFE) kapsadığı ürünleri dikkate alarak oluşturduk. Bu endeks kapsamında 595 mal ve hizmetin fiyatı derleniyor ama bunlardan 15’i her bölge için geçerli değil. Örneğin “köprü geçiş ücreti” sadece Marmara Bölgesi’nde bulunuyor. Bu nedenle araştırmada kullandığımız sepet, 7 coğrafi bölgenin hepsi için fiyatı derlenen 580 mal ve hizmetten oluşuyor.

TÜİK, 2005 yılı başından itibaren 2003=100 bazlı yeni bir TÜFE’nin yayınına başladı ama henüz bu yeni endeksin kapsadığı ürünlerin fiyatları bölgeler bazında açıklanmış değil. Bu nedenle araştırmada 1994=100 bazlı eski TÜFE’yi kullandık. Yine aynı nedenle araştırmada 2005 yılının değil 2004 yılının verilerini kullanmak zorunda kaldık. 

580 üründen oluşan sepetimizdeki mal ve hizmetlerin 2004 yılında hangi bölgede kaç YTL’ye satın alınabildiğine baktığımızda, en yüksek değer 178 bin 666 YTL ile Marmara Bölgesi’nde karşımıza çıkıyor. En düşük değerin ise 168 bin 257 YTL ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne ait olduğunu görüyoruz. Bu sepet İç Anadolu’da 174 bin 259 YTL’ye, Ege’de 173 bin 837 YTL’ye, Karadeniz’de 171 bin 984 YTL’ye, Akdeniz’de 171 bin 792 YTL’ye, Doğu Anadolu’da ise 169 bin 552 YTL’ye doluyor. Bu durum Batı bölgelerinden Doğu bölgelerine doğru gittikçe mal ve hizmetlerin ucuzladığı anlamına geliyor.

En büyük fark sağlıkta
Sepetteki ürünler harcama gruplarına göre ayrıştırıldığında bölgeler arasındaki en büyük fiyat farklılıklarının sağlık, eğitim, lokanta-pastane-otel ve giyim-ayakkabı gruplarında olduğu görülüyor. Sağlık grubunun kapsadığı 34 ürün Marmara’da 4 bin 600 YTL’ye alınabilirken, Güneydoğu’da bin 687 YTL’ye yani yüzde 63.3 oranında daha ucuza alınabiliyor. Eğitim grubundaki 8 ürüne Güneydoğu’da Marmara’dakinden yüzde 53.7, lokanta-pastane-otel grubundaki 20 ürüne yüzde 33.8, giyim-ayakkabı grubundaki 119 ürüne ise yüzde 32.5 daha ucuza sahip olunabiliyor.

Diğer harcama gruplarında fiyat farklılıkları bu kadar fazla değil. Hele ulaştırma ve ev eşyası gruplarında her bölge için hemen hemen aynı fiyatların geçerli olduğu dikkati çekiyor.

Kuşkusuz bölgeler arasındaki fiyat farklılıklarında ürünlerin üretildikleri yerden pazarlara ulaştırılması esnasında katlanılan masraflar kadar kalite farklılıklarının da etkisi var. Nitekim fiyat farklılıklarının yüksek olduğu harcama gruplarının kalite farklılıklarının da yüksek olması mümkün olan gruplar olduğu dikkati çekiyor. Güneydoğu’daki sağlık hizmeti ile Marmara’daki sağlık hizmetinin kalitesi elbette aynı değil. Kalitenin bölgelere göre farklılaştırılamadığı ev eşyası gibi ürünlerde ise fiyat farklılıkları düşük kalıyor.

Bölgesel SGP değerleri
580 üründen oluşan sepetteki mal ve hizmetlerin satın alınması için gerekli para miktarlarını bulduktan sonra Marmara Bölgesi’ni baz alarak, yani bu bölgedeki değeri 100 kabul ederek, bölgelere göre SGP değerlerini hesapladık. Bu değerler Marmara’da 1 YTL’ye satın alınan bir ürünün İç Anadolu’da 98, Ege’de 97, Akdeniz ve Karadeniz’de 96, Doğu Anadolu’da 95, Güneydoğu Anadolu’da 94 YKr’ye alınabildiğini gösteriyor.

Bu değerleri kullanarak belli bir miktar gelirin bölgeler bazında ne ifade ettiğini hesaplamak mümkün. Örneğin 1.500 YTL’lik bir aylık gelire sahip iseniz bu gelirinizin diğer bölgelerdeki satın alma gücünü şöyle hesaplayabilirsiniz:

* Eğer Marmara Bölgesi’nde oturuyor iseniz, yapacağınız işlem gelir tutarınızı ilgili bölgenin SGP değerine bölmek olacak. Böylece Marmara’daki 1.500 YTL’lik gelirin, örneğin Güneydoğu’daki satın alma gücü 1.593 YTL olarak ortaya çıkar. Yani Güneydoğu’da oturmuş olsaydınız, bu gelir ile 93 YTL tutarında daha fazla mal ve hizmet satın alabilecektiniz.

* Eğer Marmara dışındaki bölgelerde oturuyorsanız, yapacağınız işlem gelir tutarınızı önce kendi bölgenizin SGP değeri ile çarpmak ve sonra da ilgili bölgenin SGP değerine bölmek olacak. Örneğin Ege Bölgesi’nde oturuyor ve gelirinizin Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki satınalma gücünü merak ediyorsanız 1.500 YTL’yi önce 0.9730 değeri ile çarpıp daha sonra çıkan değeri 0.9490 değerine böleceksiniz. Bu hesabı yaptığınızda gelirinizin Doğu Anadolu’daki satınalma gücünü 1.538 YTL olarak bulursunuz.

Gelir uçurumunun gerçek boyutu
Bölgesel SGP değerlerini kullanarak Türkiye’de bölgeler arasında mevcut olan refah farkını da daha doğru olarak görme olanağı da var. İller ve bölgeler bazındaki son milli gelir verileri 2001 yılına ait. Kuşkusuz son 4 yıldaki hızlı büyüme 2001’den bu yana bölgelerin gelir düzeylerini epey artırdı. Ancak, bölgeler arasındaki gelir farklılıkları bu kadar kısa dönemler içinde çok fazla değişmiyor. Bu nedenle SGP’nin bölgeler arasındaki gelir farklılıklarını ne ölçüde etkilediği konusunda bir fikir sahibi olabilmek için 2001 yılı verilerini kullanmakta fazla bir sakınca yok.

7 coğrafi bölgeye göre kişi başına GSYİH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) verilerine baktığımızda, 2001 yılında en yüksek gelirin 3 bin 706 YTL ile Marmara’da, en düşük gelirin ise 1.224 YTL ile Doğu Anadolu’da olduğu görülüyor. Doğu Anadolu’daki gelir düzeyi Marmara’dakinin yüzde 33’ü düzeyinde kalıyor.

Fakat SGP’ye göre hesapladığımızda Doğu Anadolu’daki kişi başına GSYİH düzeyi 1.289 YTL’ye karşılık geliyor. Bu durumda Doğu Anadolu’daki gelir düzeyinin Marmara’nın gelir düzeyine oranı biraz artıyor ve yüzde 34.8’e çıkıyor.

Benzer durum diğer bölgeler için de söz konusu. Örneğin Güneydoğu’daki kişi başına GSYİH düzeyi cari fiyatlarla Marmara’nın yüzde 38.8’i iken, SGP’ye göre hesaplandığında yüzde 41.2 çıkıyor. Bu da Türkiye’de bölgeler arasındaki gelir uçurumunun boyutunun gerçekte sanıldığından biraz daha az olduğu anlamına geliyor.