Anadolu’da Para Avı!

İstanbul başta olmak üzere büyük illerdeki mevduatı kapmaya çalışan bankacılar, son birkaç yıldır Anadolu’ya da ciddi şekilde yöneldi. Ekonomideki istikrar ve yön arayan “yastık altı” fonlar, bankacıların aktiviteleriyle hareketlenmeye başladı. Rakamlar, 2000-2003 arasında Anadolu’daki mevduatın yüzde 300’ler düzeyinde arttığını ortaya koyuyor. Tahminler, artışın 2004 ve 2005’in ilk 3 ayında da sürdüğü yönünde. Üstelik, artışın gelecekte hız kazanarak devamı da bekleniyor.

Türkiye Bankalar Birliği (TBB) verilerine göre, 2003 yıl sonu itibariyle Türkiye’deki toplam mevduat rakamı 160 katrilyon 812 trilyon 250 milyar lira. 2000 yılında ise bu rakam 68,4 katrilyon lira düzeyinde idi. Bu tablo, 4 yıllık dönemde bankacılık sektöründe mevduatların yüzde 135 oranında arttığını ortaya koyuyor.

Bankacılara göre, mevduattaki artışın en büyük nedeni kriz sonrası oluşan güvenli ve istikrarlı ortam. Aslında bu son derece normal bir gelişme. Çünkü, ekonomideki istikrarlı ortam, kişilerin daha rahat yatırım yapmasına neden olabiliyor.

Ancak, bu noktada şaşırtıcı olan, diğer yılların aksine, mevduat artışında Anadolu illerinin ön plana çıkmış olması. Burada özellikle de Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerindeki artışlar dikkat çekiyor.

Türkiye Bankalar Birliği verilerine göre yaptığımız değerlendirmede, 2000-2003 yılları arasında en hızlı mevduat artışın Adıyaman’da gerçekleştiğini gördük. 2000 yılında toplam 57 trilyon 282 milyar liralık mevduat bulunan Adıyaman’da, 2003 yıl sonu itibariyle bu rakam yüzde 442,5’lik artışla 310 trilyon 748 milyar liraya yükseldi. İl bazında mevduat artışında ikinci sırada olan Bingöl’de de söz konusu yıllar arasındaki yüzde 317,3 oranında büyüme yaşandı.

2000-2003 döneminde mevduat artış hızı Şanlıurfa’da yüzde 271, Diyarbakır’da yüzde 248, Konya’da yüzde 245, Aksaray’da ise yüzde 242 oldu.  Bankacılık sektörünün toplam mevduat rakamından en fazla payı alan İstanbul’da ise söz konusu yıllar arasındaki mevduat artışı yüzde 129 düzeyinde kaldı.

Doğu neden hareketlendi?

Türkiye Bankalar Birliği, henüz 2004 yılına ilişkin verilerini açıklamadı. Bu nedenle de değerlendirmeyi 2003 verilerine göre yaptık. Ancak, bankacılar, 2004 yılında da İç, Doğu, Güneydoğu Anadolu illerinden gelen talebin hız kesmeden devam ettiğini söylüyor. Söz konusu bölgelerdeki hızlı mevduat artışının nedenini de, istikrar ortamının yanı sıra, bölgede yoğun olarak bulunduğu tahmin edilen “yastık altı” birikimlerin sisteme girmesi olarak açıklıyorlar.

Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Ali Fuat Erbil de söz konusu bölgelerdeki mevcut ve olası tasarrufların çoğunluğunu yastık altındaki paraların oluşturduğunu söylüyor. Erbil, “Mevduattaki artışın da bu paranın sisteme girmesinden kaynaklanmıştır. Ayrıca, bu bölgelerde ticaret hacminde de ciddi büyüme yaşanıyor. Kredi kartı kullanımından sonra mevduatta da önemli hareketler görüyoruz” diye konuşuyor.

Erbil’e göre, Irak’taki durumun netlik kazanmaya başlaması ve bu ülke ile ticaretimizdeki artışın da yakın illerde mevduatın hızlı artmasında etkili oluyor.

İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Kayhan Söyler ise ekonomide son dönemde yaşanan olumlu gelişmeler ve yüksek büyüme oranlarının bölge ekonomilerini olumlu etkilediğini ifade ediyor. Söyler, “2001 krizi sonrasında bankacılık sektörünün yeniden yapılanmaya gitmesi, mudilerin sektöre güveninin artmasını sağladı. Bu da yastık altındaki paraların sisteme girişinde etkili oldu” diye konuşuyor. 

Finansbank Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Mendi de, makroekonomik iyileşmelerin Türk ekonomisine ve finans kesimine olan güveni artırdığını söylüyor. Mendi, “Bu artış da yöresel dağılım olarak mevduattan daha az pay alan illere daha yüksek oranlarda yansıdı. Ayrıca, 2001 sonrasında ülke çapında tasarruf eğiliminin artması da mevduattaki yükselişe destek verdi” yorumunu yapıyor.

Tercihler DTH’tan yana

Ekonomik istikrarın sağlanmasından bu yana neredeyse tüm işlerde Türk Lirası ağırlık kazanıyor. Eskiden döviz cinsinden yapılan işlemler, şimdilerde ağırlıklı olarak YTL’ye döndü. Bunun nedeni de ekonomik konjonktürde yaşanan olumlu gelişmeler ve ters para ikamesi sonucunda YTL’ye olan güvenin artması. Bu da sektör genelinde YTL cinsi mevduat taleplerini artırdı. Ancak, bu hareket henüz mevduattaki artış hızından en fazla payı alan illere fazla yansımadı.

Akbank Bireysel Bankacılık Pazarlama Grup Başkanı Cem Muratoğlu da, kurlardaki düşüşle birlikte müşterilerinin mevduat tercihlerinin DTH’tan YTL’ye yöneldiğini söylüyor. Muratoğlu,, “Mevcutta vadeli mevduatın DTH ve YTL bazında dağılımı eşit. Ancak, Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerimizdeki müşterilerimizin vadeli mevduatında yüzde 62 ile DTH ağırlığı korunuyor” diye konuşuyor.

Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Ali Fuat Erbil, bu illerdeki mudilerin geçmiş yıllarda yaşanan yüksek enflasyona karşı kalkan olarak DTH’a yatırım yaptıklarını hatırlatıyor. Mudilerin geçmişten gelen bu alışkanlıklarının halen devam ettiğini belirtiyor.

Aslında bu bölgelerde yaşayan kişilerin tüketim eğilimi de büyük kentlerden oldukça farklı. Bunun en büyük nedeni de sosyo-ekonomik şartlar. Anadolubank Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Günay, söz konusu şartlar nedeniyle bölge insanının tasarruf eğiliminin daha yüksek olduğunu söylüyor ve ekliyor:

“IMF’e göre, Türkiye yabancı ülkelerde çalışan göçmen işçilerin en fazla döviz gönderdiği ülkeler sıralamasında beşinci. Özellikle İç Anadolu Bölgesi işçi dövizlerinin en yoğun gönderildiği illerden oluşuyor. Dolayısıyla bu bölgelerde DTH yatırımı fazla. Ancak, YTL’nin payı da hızla artıyor. Şu anda genel olarak yüzde 50-50 gibi bir dağılım söz konusu.”

Batı alternatif peşinde

Rakamlar da net olarak gösteriyor. İç, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri’nde mevduatlarda çok hızlı bir artış var. Ancak, bu bölgelerin sistemden aldıkları pay hala çok küçük. Batı’da ise artışta yavaşlama gözleniyor. Buna rağmen hala aslan payını gelişmiş iller alıyor. bölgelerinde ise artış hızı yavaşlamasına rağmen, mevduattan aldıkları paylar oldukça yüksek seviyelerde. 

İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Kayhan Söyler, büyük illerdeki mevduat artışının Anadolu illerine göre daha düşük kalmasını, bu illerin mevduattan aldığı payın büyüklüğüne bağlıyor. Ayrıca İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi büyük illerde mevduata alternatif olan araçların daha çok tanındığına dikkat çekiyor. Bu nedenle de müşterilerin daha fazla alternatif arasından bir seçimde bulunduğunu söylüyor.

Anadolubank Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Günay ise büyük illerdeki yatırımcıların kültürel anlamda yüksek seviyede olmaları nedeniyle, Eurobond, hazine bonosu, yatırım fonu gibi diğer yatırım ürünlerine geçiş yapabildiklerini ifade ediyor. Günay’a göre, mevduat artış hızının yüksek olduğu bölgelerde, döviz yatırımları ağırlıkta. Bu nedenle de mevduat en bilindik yatırım aracı olarak kullanılıyor.

Tabii bu durumda bölgeden bölgeye risk algılamalarının farklı olması da etkili oluyor. Akbank’tan Cem Muratoğlu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki geleneksel müşterilerin alışkanlıkları ve bilgi seviyeleri doğrultusunda risk taşımayan vadeli mevduat ürünlerini tercih ettiklerini söylüyor. 

Anadolu’nun payı artacak

Bankalar Birliği’nin verileri, gelecek projeksiyonları için bankalara da önemli ışık tutuyor. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, son yıllardaki hareketler oldukça dikkat çekici. Bankalar da bunlardan yola çıkarak hedef pazar ve ürünlerini belirleme konusunda daha net karar verebiliyor. Mevduat cephesi için de bu geçerli. Şimdilerde bankalar, mevduat artış hızının yoğun olduğu illere yönelik tanıtım çalışmalarını artırma yoluna gidiyor. Gelecekte hangi ürünlerin tercih edileceği planlanarak bölge insanına uygun hizmet paketleri hazırlanıyor.

Anadolubank Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Günay, ekonomik ve siyasi istikrar ile birlikte yastık altı paraların çok hızlı olmasa bile sisteme girdiğine dikkat çekiyor. İstikrarın devam etmesi halinde de girişlerin hızlanarak devam edeceğini belirten Günay, mevduat tarafındaki beklentilerini şöyle anlatıyor:

“Milli gelir dağılımında iller arasındaki farkların azaltılması için ekonomik uygulamalar var. Bu çalışmalar mevduat gelişimine de yansıyacak. Enflasyonun düştüğü, kârlılığın azaldığı bir ortamda yeni yatırım ürünlerinin de piyasa çıkmasıyla birlikte, büyük illerde mevduattan çıkışlar artabilir. Ancak, işçi dövizlerinin yoğunluğu nedeniyle Konya, Çorum illerinde hareketlilik devam edecektir. Bunun yanı sıra sınır ticareti nedeniyle Adana, Antakya, Şanlıurfa gibi illerde ve göçün en fazla yaşandığı Antalya’da mevduat hızlı şekilde artabilir.” 

Akbank’tan Cem Muratoğlu da ekonomideki istikrarlı seyir ve bankacılık sistemine güvenin tekrar sağlanmasıyla, sistem dışındaki paraların sisteme dahil olmaya başladığını söylüyor. Önümüzdeki dönemde de bu seyrin devam edeceğini ifade ediyor. Cem Muratoğlu’na göre, önümüzdeki dönemde büyük şehirlerdeki müşteriler, yatırımlarını vergi, getiri ve risk durumlarına göre farklı enstrümanlar arasında dağıtacak. Buna karşın, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki müşteriler ise geleneksel yatırım aracı olarak vadeli mevduatı tercih etmeye devam edecek. Dolayısıyla, mevduat hacminin büyük çoğunluğu yine büyük illerde olmakla birlikte, Doğu ve Güneydoğu illerinin şu anda yüzde 3 olan mevduat payı giderek artacak.

İSTİKRAR YASTIK ALTINI SİSTEME SOKTU

İSTİKRAR ETKİLİ OLDU Kriz sonrası oluşan güvenli ve istikrarlı ortamda kayıt dışı sermaye büyük ölçüde kayda girdi. Burada söz konusu bölgelerdeki nispeten daha ucuz işgücü, Teşvik Yasası gibi sebeplerle bölgeye yatırım gitmeye başladı. Bu da mevduatların artmasında etkili oldu.

GAP’IN DA KATKISI VAR Terörle mücadele sonuçlarının alınması, bölgede istikrar sağlanması ile birlikte özellikle GAP projesinin getirdiği ekonomik canlanma bölge ekonomisine önemli katkı sağladı. Sınır ticareti de buna destek verdi.

GELİR DÜZEYİ ARTTI Özellikle bu bölgelerde sulu tarıma geçince pamuk hasadında yüzde 20 gibi artış sağlandı. Bu da kasım-mart aylarında yoğun bir ticaret hacmi oluşmasına neden oldu. Verimliliğin artması da o bölgedeki gelir düzeyini artırdı. Örneğin Şanlıurfa diğer illerden göç alan bir bölge haline geldi ve nüfus artışında Antalya'dan sonra ikinci sırada yer aldı.

İŞÇİ DÖVİZ GİRİŞİ ETKİLİ Şereflikoçhisar ilçemizin halkı Almanya işçilerinin çoğunluğunu teşkil eder. Ülkeye olan güven artışı ile birlikte Niğde-Aksaray, Konya-Eşmekaya halkı gibi yabancı ülkelerde yaşayan işçilerimizin döviz girişinde ciddi artışlar oldu. Bunun yanı sıra istikrar ve güven ortamı nedeniyle yastık altındaki tasarrufların sisteme girişi de bu bölgelerin mevduat artışında etkili oldu. 

SINIR TİCARETİ EKONOMİYİ DAHA DA CANLANDIRACAK

SİSTEM DIŞI YATIRIM AZ Büyük illerde sistem dışı yatırımın daha az olması bu illerdeki artış oranının da az olarak seyretmesine sebep oluyor. Bu illerde, yatırım fonu, hazine bonosu gibi değişik yatırım ürünlerine olan ilginin daha fazla olması da mevduat ürünlerindeki artışın daha az olmasına neden oluyor. Bu ürünlerin mevduata göre daha cazip olmasının nedeni de hazine bonolarının mevduata göre olan fiyat avantajıdır.

MEVDUATA KAYIŞ OLACAK Önümüzdeki yıldan itibaren yatırım araçlarındaki vergilerin eşitlenmesi neticesinde çok yüklü miktarda hazine bonosunda olan rakamların mevduat ve yatırım fonlarına kayacağını düşünüyoruz. Ek olarak büyük illerdeki tüketim harcamalarının daha fazla olması ve özellikle gayrimenkul yatırım yapılması yatırımlarda azalmaya neden olabiliyor.

ANADOLU’DA ŞUBE OPERASYONU İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki potansiyel mudilere ulaşabilmek için son yıllarda bu illerdeki şube ağımızı büyük bir hızla genişletmeye başladık. Bu politikamıza önümüzdeki dönemde de devam etmeyi düşünüyoruz.

BÜYÜK İLLERİN PAYI DÜŞECEK Büyük illerin mevduattan aldığı paylar düşecek ama bu çok büyük oranlarda olmayacak. Anadolu illeri sanayilerini geliştirebildikleri, yatırımcıyı çekebildikleri ölçüde paylarını artıracaklar. Bu payın düşmesinin bir nedeni de daha sofistike yatırım ürünlerine kayışın büyük illerden başlaması olacak.

ŞUBE AĞINI GENİŞLETECEĞİZ Özellikle Irak'a yakınlığı nedeniyle, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde sınır ticaretinin hareketlenmesi, ekonominin canlanmasına neden oluyor. Mevcut konjonktürü ve bu bölgeye komşu ülkelerdeki gelişmeleri takip ediyoruz. Buna göre planlarımızı revize etmeyi ve şube ağımızı daha da genişletmeyi planlıyoruz.

GENÇ NÜFUS BİLİNÇLİ YATIRIM YAPIYOR

ŞUBE SAYISI ÖNEMLİ Yaygın şube ağımız, müşteri memnuniyetini önemseyen, onların ihtiyaçlarını iyi tespit edebilen pazarlama politikamız ve yaratmış olduğumuz güven potansiyel mudilere ulaşmamızın en etkili yoludur. Örneğin; son 4 yılda mevduatımızın en çok arttığı illerden biri olan Kahramanmaraş’ta en çok şubesi bulunan özel bankayız.

KOBİ’LERDEKİ HAREKET DE ÖNEMLİ Söz konusu bölgelere yönelik küçük ve orta ölçekli işletmelere kredi vermek ve her türlü bankacılık hizmetini ulaştırma çabamız da devam ediyor. Bunun da mevduat artışında etkisi var. Ayrıca yastık altının sisteme girmesi ve genç nüfusun tasarruflarını daha bilinçli yöntemlerle değerlendirme tercihleri de bu bölgelerdeki mevduat artışında etkili oluyor.

MEVDUATA İLGİ SÜRECEK Ekonomik istikrarın, YTL’ ye olan güvenin ve Avrupa Birliği konusundaki kararlılığın devam etmesi durumunda YTL yabancı paralar karşısında değer kazanmaya devam edecek. Bu durum mevduatta da YTL’nin yabancı paralara tercih edilmesi sonucunu getirecek.

TEŞVİKLER ETKİLİ OLACAK Anadolu illerinin mevduat açısından konumunda, bölgenin alacağı teşvikler ve artan yatırımlar dolayısıyla büyüyecek istihdam oranı etkili olacak. Tabii tüm bunların sonucunda büyük şehirlere olan göçlerin azalması da bu konuda belirgin rol oynayacak. Bu faktörlerin olumlu seyretmesi hem ekonomik hem de sosyal açıdan daha canlı ve bankacılık penceresinden daha tercih edilecek bir manzara ile karşılaşmamızı sağlayacak.

BELGİN BAYIR LEVENT
[email protected]