TÜREV Sürprizi

Swap, forward, futures, options… Bankacılık sektörünün kullandığı en yeni finansal araçlar olan bu ürünler son 3 yılda büyük gelişme kaydetti. Bankalar, hem düşen faiz ve enflasyon ortamında azalan getirilerini artırmak, hem de riske karşı korunmak için “türev” ürünleri daha fazla kullanmaya başladı. Türk bankacılık sisteminin bilanço dışı yükümlülükleri içerisinde türev finansal araçların işlem hacmi, 2006’nın ilk 3 ayında, 79,5 milyar YTL’ye ulaşmış durumda. Yıl sonuna kadar bu rakamın 92 milyar YTL’ye yükselmesi bekleniyor. Bankacılar ise, dünyada çok yaygın olarak kullanılan türev ürünlerin önümüzdeki dönem Türkiye’de de çok daha fazla yaygınlaşacağına dikkat çekiyor.
 
Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu Başkanı Tevfik Bilgin, geçtiğimiz aylarda yaptığı bir konuşmasında, bankacılıkta bilanço dışı kalemlere dikkat çekiyor ve şu değerlendirmeyi yapıyordu:

“Göreve geldiğimden beri bilanço dışına dikkat ediyorum. Bundan sonra bankacılıkta swap, forward, opsiyon gibi türev ürünleri kapsayan bilanço dışı büyüme çok yakından takip edilmeli.”

Tevfik Bilgin’in dikkat çektiği büyümeyi rakamlar da çok net ortaya koyuyor.Türk bankacılık sektöründe Haziran 2003’te yaklaşık 30 milyar YTL olan türev işlem hacmi, 2006’nın ilk 3 ayı sonunda yaklaşık 80 milyar YTL’ye ulaştı. Yıl sonu beklentisi ise bu rakamın 92 milyar YTL’ye ulaşacağı yönünde.

Türev ürünler aslında Türk bankacılık sektörü için çok da yeni değil. Ancak, son yıllarda bankaların geçmişte olduğundan daha fazla çeşit ürün kullandığı görülüyor. Örneğin, son döneme kadar ağırlıklı olarak swap gibi geleneksel ürünleri tercih eden bankalar, artık opsiyon, futures, vadeli döviz alım-satım işlemleri gibi diğer türev ürünlere de ilgi gösteriyorlar. TSKB Genel Müdür Yardımcısı Şeniz Yarcan, bugün hemen her bankanın çok geniş bir yelpaze türev ürün kullandığını ve müşterilerine sunduğuna dikkat çekiyor.

Yarcan, türev ürünlerin kullanımının yaygınlaşmasının nedenlerini ise şöyle açıklıyor:

“Türev ürünlerin kullanımının yaygınlaşmasının sebeplerden biri, yaşanan finansal çalkantıların şirketlerde ve bireylerde korunma (hedging) mantığının oturmasına yol açması oldu. Türev ürünler birçok riske karşı çeşitli korunma alternatifleri sunuyor. Ayrıca, ek getiri sağlamak için de en uygun ve amaca yönelik ürünler bunlar. Bankalarımız müşterilerine yeni enstrüman sunma arzusu ile de türev ürünleri daha aktif olarak pazarlamaya başladı.”

Dünyada çok yaygın
Türev ürünler gelişmiş ülkelerin hemen hepsinde çok yaygın olarak kullanılıyor. Dünyada türev ürünler en yüksek hacimlere Amerika ve Avrupa ülkelerinde ulaşıyor. Dünyada türev enstrümanlar, iki platformda kullanılıyor. Bunlardan biri organize piyasalar, diğeri ise tezgah üstü piyasalar.

Türev işlemlerin global pazarda yıllık işlem hacmi, tezgah üstü piyasalarda 285 trilyon doları buluyor. Organize borsalarda ise bu rakam 57 trilyon dolara ulaşıyor. İşlem hacminde ilk sırayı 215 trilyon dolar ile faiz kontratları alıyor. Bu rakamın da 172 trilyon dolarını yüksek miktarlı faiz swapları oluşturuyor. Döviz üzerine yazılı türev işlemler de, faiz kontratlarından sonra dünyada en çok kullanılan türev ürünler olarak dikkat çekiyor. Dünyada gerçekleştirilen tüm türev işlemlerinin yüzde 11’ini döviz kontratları oluşturuyor.

Swap, faiz ve döviz üzerine yazılı opsiyonların Türkiye’de de kullanımı yaygın. Dünyada bunların dışında, Türkiye’de sıkça kullanılmayan hisse senedi, emtia opsiyonları, kredi türevleri ve yapılandırılmış ürünlerin kullanımı da artıyor. Örneğin yatırımcılara bir çeşit sigorta olanağı sunan ve yüksek getiri imkanı nedeniyle yatırım aracı olarak da kullanılan kredi türevlerinin yıllık işlem hacmi 20 trilyon dolara ulaşmış durumda.

En büyük hacim Swap’ta
Türkiye’de en çok kullanılan türev ürünlerin başında yüzde 52’lik pay ile swap geliyor. Şeniz Yarcan, Türkiye’de swap işlemlerin işlem hacminin, özellikle geçtiğimiz yıl büyük artış gösterdiğini söylüyor ve ekliyor:

“Bu kalemin bu kadar hacimli olmasında geçen yıl hız kazanan yüksek ratingli kurumların YTL cinsi tahvil ihraçlarının önemli payı var.”

Diğer yandan opsiyonların işlem hacminde de dikkat çekici bir büyüme görülüyor. Swap’tan sonra bankaların en çok kullandığı türev ürünlerden biri olan opsiyonların kullanımı son 3 yıl içerisinde yüzde 3’ten yüzde 21 oranına çıktı.

Türkiye’de de dünyada olduğu gibi türev ürünler daha çok tezgah üstü piyasalarda kullanılıyor. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) ise Türkiye’de henüz çok yeni. 4 Şubat 2005 tarihinde açılan VOB, sadece 15 aydır faaliyette. Deniz Türev Genel Müdürü Metin Aytekin, VOB’un gelişimini şöyle anlatıyor:

“VOB’un Haziran 2006 itibariyle aylık işlem hacmi 1,73 milyar YTL’ye ulaştı. 2005 yılında toplam 2,93 milyar YTL’lik toplam işlem hacmi gerçekleşmişti. 2006’nın ilk 6 ayında gerçekleşen hacim 5,91 milyar YTL oldu. İşlem hacmi, 2006 yılı başından bu yana aylık ortalama yüzde 32,2 artış hızı ile büyüdü. 2006 yılı sonunda kadar ortalama yüzde 20’lik bir büyüme ile aylık 4,3 milyar YTL’lik hacme ulaşılması bekleniyor. 2007 yılı sonu içinse hedef, sürdürülebilir yüzde 15’lik bir büyüme ile aylık 23 milyar YTL’lik bir hacme ulaşmak yönünde.”

Bankaların yeni planları
Finansbank bilançosu için türev ürün olarak swap işlemleri yapıyor. Böylelikle konut ve taşıt gibi uzun vadeli sabit faizli kredilerini aynı vade ve faiz yapısıyla fonlama olanağını sağlıyor. Finansbank Araştırma ve Satış Bölümü Grup Yöneticisi Saruhan Doğan, bu olanak nedeniyle swap işlemlerinin Türk bankacılık sektörü için kritik önem taşır hale geldiğini söylüyor.

Saruhan Doğan, türev ürünler tarafında Finansbank’ın hedeflerini şöyle anlatıyor:

“Finansbank olarak türev ürünleri müşterilerimizin likidite, kur ve faiz risklerinin kapatılması yönünde kullanacakları şekilde tasarlıyor ve pazarlıyoruz. Önümüzdeki dönem ise kurumsal tarafta opsiyon ve swap işlem hacimlerinin yükselmesini bekliyoruz. 2 ay önce piyasanın ne kadar tehlikeli bir yer olduğunu bir kez daha gördük. Önümüzde zor bir dönem var. Türev ürünler bu noktada kritik önem taşıyor. Yatırım tarafında ise başta “korumalı mevduat” olmak üzere çalkantıların yatırımcıya zarar değil kâr getirmesini sağlayacak ürünlere ağırlık veriyoruz.”

TEB Piyasalar Direktörü Tuğrul Özbakan, tüm bankacılık sektöründe olduğu gibi TEB’de faizlerin düşmesi ve bilgi ve birikimlerin artmasına paralel olarak türev ürünlerin kullanımının arttığını söylüyor. Sektör genelinde türev işlemlerin hacminde her yıl yüzde 30 civarında büyüme beklediklerini söyleyen Özbakan, TEB’in hedefinin ise türev ürünlerde yüzde 5 oranında pazar payı olduğunu belirtiyor. Tuğrul Özbakan’ın, önümüzdeki döneme yönelik beklentisi ise şöyle:

“Dünyada özellikle swap ve opsiyon piyasaları ile future işlemleri çok yaygın. Son dönemde kredi riski swap’ları da hızla yaygınlaşıyor. Türkiye’de ise bu ürünler henüz yeni yerleşmeye başlıyor. İşlem hacimleri gelecekte çok hızlı artabilir.”

ŞENİZ YARCAN/ TSKB GENEL MÜDÜR YARDIMCISI

“ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEM DAHA ÇOK TÜREV ÜRÜN GÖRECEĞİZ”

YAYGINLIĞI ARTTI Türev işlemler günümüzde bankaların hemen hepsi tarafından kullanılıyor. Bankalar arasındaki fark ürün çeşitliliğinden kaynaklanıyor. Bazı bankalar kendilerine ve müşterilerine çok geniş bir yelpazede türev ürünleri sunarken, diğer bankalar sadece swap gibi sadece geleneksel ürünleri kullanmayı tercih ediyor. Örneğin TSKB olarak biz, müşterilerimize arzu ettikleri her türlü türev ürününü isteklerine uygun olarak yapılandırıp sunabilecek şekilde esnek bir yapıya sahibiz.

NASIL YAYGINLAŞTI? Türev ürünler birçok riske karşı çeşitli korunma alternatifleri sunduğu için yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Ayrıca, düşen faiz ve enflasyon ortamında azalan getiriler yatırımcıları memnun etmemeye başladığı zaman ek getiri sağlamak için en uygun ve amaca yönelik ürünler yine türev ürünler oluyor. Tüm bunlara, bankalarımızın müşterilerine yeni enstrüman sunma arzusu ile türev ürünlerin pazarlamasını daha aktif bir şekilde yapmalarını da eklersek, bu ürünlerin yaygınlaşması doğal. Zaten diğer gelişmiş ülkelere bakarsak, hepsinin benzer süreçlerden geçtiğini görüyoruz.

HACİM BÜYÜYECEK Son yıllarda finans mühendisliği çok büyük gelişme gösterdi. Fizik ve matematik akademisyenlerinin finans sektörüne ilgisi arttı. Bu nedenlerle, önümüzdeki yıllarda çok daha karmaşık ve yeni türev ürünleri finansal piyasalarda göreceğimizi düşünüyoruz. Bu ürün çeşitliliği de hacim artışına olumlu bir şekilde yansıyacak.

SARUHAN DOĞAN/FİNANSBANK ARAŞTIRMA VE SATIŞ BÖLÜMÜ GRUP YÖNETİCİSİ

“SON DALGALANMA HIZ KESTİ”

2004’TE HAREKETLENDİ Türkiye’de türev ürünler bir borsadan geçmiyor. Dolayısıyla tezgah üstü çalışan bu piyasada bir rakam vermek zor. Tahminimiz mayıs başında YTL üzerine yazılı opsiyon hacminin 5 milyar dolar civarında olduğu yönünde. Bunun yaklaşık 2 – 2,5 milyar doları yerli yatırımcıların yazdığı opsiyonlardan oluşuyor. Diğer kısımsa yabancı fonların hedging için yaptıkları opsiyonlardı diye düşünüyoruz. Türev işlemlerde ilk kez 2004’te bir hareketlenme gördük. Dolayısıyla piyasanın henüz doğum aşamasında olduğunu söyleyebiliriz.

DALGALANMANIN ETKİSİ Bankalar son dönemde müşterileriyle opsiyon işlemlerini yoğun olarak yapıyorlardı. Ancak mayıs başında volatilite hızla yükselince genellikle opsiyonlarda satıcı pozisyonda olan yatırımcılar piyasadan çekildiler ve hacimler hızla düştü. Buna karşın hedging için opsiyon yapan kurumsal müşterilerin talepleri artarak sürüyor. Bankalar elbette müşterileriyle yaptıkları bu işlemleri piyasadan kapatıyorlar.

2007 TAHMİNİ Türk yatırımcısı türev işlemlerde bugüne dek opsiyon satan, dolayısıyla risk alan taraf oldu. Mayıs ayında volatilite yükselince bu pozisyonlar ciddi zararlara yol açtı. Bu erken darbenin 2006-2007 döneminde türev hacmini olumsuz etkileyeceğini düşünüyoruz. Ancak türev ürünlerin yanlış kullanıldığında ne kadar riskli olduğunun henüz pozisyonlar çok büyümemişken öğrenilmesi aslında olumlu bir gelişme. Yaşadığımız dalgalanma ne kadar geç gelse zararlar o kadar büyük olacaktı diye düşünüyorum.

MURAT O. KAYAHANLI/OYAK BANK HAZİNE-TÜREV ÜRÜNLERİ BÖLÜM MÜDÜRÜ

“TÜREV PİYASALARI YENİ BANKACILIK ANLAYIŞI İLE GELİŞTİ”

20 YILDA 95 KAT BÜYÜDÜ Uluslararası finans piyasalarında son yıllardaki hızlı değişim, ürünlerin ve risklerin yönetim yollarını değiştirdi. Finans piyasalarında müşterilerin özel ihtiyaçlarına hitap eden yapılandırılmış ürünlere (structured products) güçlü bir eğilim başladı. Dünyada türev ürünlerin işlem hacimleri hızla artıyor. 2005 yılı türev hacmi 1986 yılının 95 katına ulaşmış durumda.

TÜREV BÖLÜMLERİ KURULDU Türkiye’de ise bankacılık sektörü düşen faizler ve düzelme yoluna girmiş ekonomisiyle, artık yeni bir düzene geçti. Bankalarda türev ürünler bölümlerinin kurulmasının önemi de bu noktada ortaya çıktı. Günümüz bankacılığında son derece önemli ve teknik bir know-how içeren bu altyapıya ciddi yatırımlar yapılıyor. Türev ürünler, düşük faiz ortamında daralan kâr marjlarının olduğu yeni dönem bankacılığında kâr marjı ve hacim açısından bankaların önemli silahı haline geldi. Bugün tüm bankalarda, ayrı bir bölüm olarak kurulmuş olmasa da, türev ürünler kullanılıyor.

ÜST YÖNETİM DESTEK VERDİ Organize piyasada Oyak Bank, VOBAŞ’a üye olan ve SPK’dan VOB Türev Araç Alım Satım Yetki Belgesi alan ilk 4 bankadan biri. Ayrıca, 2005 yılı VOB hacim sıralamasında ilk 10 kurumun yer aldığı VOB Üye İlişkileri Komitesi’nde yer alıyoruz. Organize olmayan tezgah üstü piyasalar için çok net rakamlar yok. Ancak Türkiye türev piyasasında ilk 5’te yer aldığımızı söyleyebilirim.

Oyak Bank üst yönetimi türev ürünlere çok büyük önem ve destek verdi. Bu sayede, banka içinde ilgili tüm birimlerde türevle ilgili yapılanmalar hızla gerçekleşti.

İŞLEM HACMİNDEKİ ARTIŞ Bu yapılanma sürecinde genel müdürlük birimleri ve tüm şubelerimizi kapsayan yaklaşık bin 200 personelimize verdiğimiz türev eğitimi de hacimlerimizdeki hızlı artışa katkıda bulundu.

Türev işlem hacimlerimiz son 2 yılda beklentilerin çok üzerinde büyüdü. Bu yıla oldukça hızlı başladık ve 2006 yılının ilk 6 ayında 2005 yılı türev hacmimizi geçtik. Şu an sadece nicelik olarak değil nitelik olarak da müşterilerine yeni tür yapılandırılmış ürün sunan sektördeki lider kurumlardanız. 2007 yılında da başarılarımızı sürdüreceğiz.

Hande D. Süzer
[email protected]