Bes, Hayatı Bekliyor!

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), Türkiye’de büyük hedeflerle yola koyuldu. İşin doğrusu ciddi mesafe alındı, önemli bir sektör doğdu. Ancak, 2004 yılında ulaşılması beklenen 400 bin katılımcı sayısı hala yakalanamadı. Sektör yetkilileri, gelecekte umutlu. Tahminlerdeki sapmayı kurumsal katılımcı sayısındaki düşüklüğe ve “Birikimli Hayat Sigortası”ndan (BHS) dönüşün zayıflığına bağlıyorlar. Onlara göre, 2005 ve sonrasında BHS’den gelecek katkıyla sektörün temposu da hızlanacak.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) ortak kuruluşu olan Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM) 14 Şubat 2005 verilerine göre, sistemde 356 bin 25 katılımcı ile 372 bin 19 sözleşme imzalandı. Bu sözleşmeler sayesinde elde edilen katkı payı ise 288 milyon 707 bin 793 YTL oldu. Yatırıma yönlenen toplam tutar ise 338 milyon 218 bin YTL olarak gerçekleşti.

Oysa, 27 Ekim 2003’te start alan sistemde hedefler oldukça büyüktü. Sistemin 2004 yılı sonunda 400 bin katılımcıya ulaşması planlanıyordu. Ancak, bu gerçekleşmedi. Mevcut rakamlar da bu durumu net olarak ortaya koyuyor.

Sektör yetkilileri, buna neden olarak kurumsal katılımcıların beklendiği kadar sisteme dahil olmamasını gösteriyor. Ayrıca, Birikimli Hayat Sigortaları’ndan (BHS) Bireysel Emeklilik Sistemi’ne (BES) geçişin tahminlerin altında kalmasının da etkili olduğuna dikkat çekiliyor. EGM verilerine göre, 14 Şubat itibariyle BHS’den BES’e aktarım yapan katılımcı sayısı 17 bin 312’ye ulaştı. Bu rakam, 3 Ocak’ta 15 bin seviyesindeydi. BHS’den BES’e aktarılan tutar ise 63 milyon 232 bin 865 YTL oldu. Yani 14 Şubat’a kadar elde edilen katkı payının yüzde 21’lik kısmı BHS’den gelen katkı paylarından oluştu.

Sektör yetkilileri, ilgili kanunda birikimli hayat sigortalarından bireysel emeklilik sistemine geçiş süresinin 7 Ekim 2006’da dolacağını hatırlatıyor. Bu nedenle de BHS’den BES’e geçişlerin önümüzdeki dönemde daha hızlı artacağını söylüyor. Buna bağlı olarak da emeklilik şirketlerinin, konuyla ilgili olarak müşterileriyle daha fazla bilgi paylaşımı yoluna gideceğini ifade ediyor.

En fazla geçiş Aviva’da oldu

EGM verilerine göre, BHS’den BES’e aktarım yapan katılımcı sayısında 5 bin 67 kişi ile Aviva Hayat ve Emeklilik lider. Ankara Emeklilik ise 3 bin 984 katılımcı ile bu konuda ikinci konumda. Ak Emeklilik bin 791 katılımcı ile üçüncü, Doğan Emeklilik bin 724 katılımcı ile dördüncü, Anadolu Hayat ve Emeklilik ise bin 645 katılımcı ile beşinci sırada yer alıyor.

Buna karşın BHS’den BES’e aktarım tutarları açısından değerlendirme yaptığımızda 21 milyon 153 bin 616 YTL ile Anadolu Hayat Emeklilik ilk sırada yer alıyor. Bu konuda ikincilik ise katılımcı sayısı açısından ilk sırada yer alan Aviva Hayat ve Emeklilik’e ait. EGM verilerine göre, Aviva’da 5 bin 67 katılımcının BHS’den BES’e aktardıkları tutar 20 milyon 376 bin 466 YTL.

Üçüncü sırada ise BHS’den BES’e geçen 901 katılımcısıyla, 5 milyon 241 bin 251 YTL’lik katkı payı elde eden Koç Allianz Hayat ve Emeklilik yer alıyor. Yapı Kredi Emeklilik’te bu rakam 3 milyon 966 bin 765 YTL seviyesindeyken, Ak Emeklilik’te ise 3 milyon 327 bin 79 YTL. Buna karşın katılımcı sayısı geçişinde ikinci sırada yer alan Ankara Emeklilik’te BHS’den BES aktarılan tutar 2 milyon 406 bin 738 YTL ile sınırlı kalmış durumda.

Yapı Kredi Emeklilik Genel Müdürü Giray Velioğlu, “Sistemin başlangıcından bu yana 9 bin civarında müşterimiz, aktarımla ilgili bizden bilgi aldı. Bu kişilere özel aktarım tablosu hazırladık ve her iki ürün arasındaki farkları ortaya koyduk” diye konuşuyor.

BES’e ilgi daha fazla olacak

Daha önce de belirttiğimiz gibi BHS’den BES’e geçişin süresi Ekim 2006’da doluyor. Buna bağlı olarak da sektör yetkililerinin önemli bölümü, 2005 yılında aktarımların geçen yıla göre biraz daha hızlanacağını söylüyor. Yapılan tahminler ise mevcut hayat sigortalarının yüzde 5-10’u arasındaki bölümünün bireysel emeklilik sistemine geçeceği yönünde. Buna paralel olarak, önümüzdeki dönemde uzun vadeli birikim amaçlı hayat sigortalarının, bireysel emekliliğin gerisinde kalacağını söyleyenler de var.

Yapı Kredi Emeklilik Genel Müdürü Giray Velioğlu da bu görüşe katılanlardan biri. Önümüzdeki dönemde, yeni doğan bebeğe eğitim amaçlı tek prim sigortası gibi özel amaçlı birikimli hayat sigortaları satışının ön plana çıkacağını söylüyor. Ayrıca, hayat sigortalarının bugüne kadar geride kalmış, sadece ölüm, sakatlık, kanser, felç gibi kritik rahatsızlıklarda ödeme yapan risk ürünlerinin de satışının artacağını söylüyor.

Doğan Emeklilik Genel Müdürü Sinan Erengül ise “BHS’den BES’e geçişler bu yılda aynı hızda seyredecek. 2005 yılında yaklaşık 25 bin kişi BHS’den BES’e aktarım yapacak” diyor.

Garanti Emeklilik ve Hayat Genel Müdürü Gökhan Erün de, 2005 yılı içinde BHS’den BES’e aktarımlarda bir hızlanma beklemediklerini söylüyor. Erün, yıl sonunda bireysel emeklilik fon büyüklüğünün 90-100 milyon YTL, toplam katılımcı sayısının ise 75 bini geçmesini hedeflediklerini vurguluyor.

Müşteri nelere dikkat etmeli?

Birikimli hayat sigortasından, bireysel emekliliğe geçişte katılımcıların dikkat etmesi gereken noktalar da var. Hayat sigortalarında geçen süreye, poliçenin başlangıç tarihine ve toplam katılım tutarına göre karar vermesi gerekiyor. Yapı Kredi Emeklilik Genel Müdürü Giray Velioğlu, bu konuda katılımcıların içinde bulundukları şartları iyi değerlendirmeleri gerektiğini söylüyor. Katılımcının başka birikimi olup olmadığı, sistemde devam etmeyi düşündüğü süre, riskler karşısında güvencelerinin neler olduğunu düşünerek değerlendirme yapmasını öneriyor.

Garanti Emeklilik ve Hayat Genel Müdürü Gökhan Erün de, müşterilerin ihtiyaçlarının ne olduğunu doğru tespit etmesi gerektiğini ifade ediyor. Aslında unutulmaması gereken bir durumda birikimli hayat sigortaları ve bireysel emeklilik ürünlerinin sigortalı ve katılımcıların farklı finansal gereksinimlerine yanıt veren ürünler olduğu. Yani her iki ürüne de aynı anda sahip olma imkanı var.

Doğan Emeklilik Genel Müdürü Sinan Erengül de bu konuya dikkat çekiyor. Her iki ürünün birebir karşılaştırılması ve değerlendirilmesinin de sigortalı bazında yapılması gerektiğini ifade ediyor. Erengül sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Aktarım, her bir hayat sigortalı için sigortalının yaşı, birikim tutarı, almış olduğu ürün, sahip olduğu vergisel avantajlar, kaç adet hayat sigortasının olduğu, emekliliğe yönelik beklentileri ve sigortada geçen süresi dikkate alınarak karar verilmesi gereken bir konu. Birikimli hayat sigortaları da etkin bir tasarruf ve yatırım aracıdır. Özellikle 7 Ekim 2001’den önceki dönemde yapılan hayat sigortalarının oldukça cazip vergisel avantajları olduğu göz ardı edilmemeli.”

İKİ SİSTEM ARASINDAKİ FARKLARA DİKKAT

BES’TE VEFAT TEMİNATI YOK Sektörde düzenlenmiş birikimli hayat sigortalarının genelinde ödenen primin belirli bir katsayısına göre verilmiş vefat teminatları bulunuyor. Birikimli hayattan BES'e aktarım yapacak sigortalıların öncelikle BES ürünlerinin vefat, maluliyet gibi teminatlar içermediğini bilmeleri gerekiyor. Bunun yanı sıra, kişinin hayat poliçesi aldığı tarihteki vergi uygulamalarının durumu ve oluşan birikim miktarına göre emeklilik poliçesine dönüşüm yapmanın avantaj sağlayıp sağlamayacağı belirlenmelidir.

YÜZDE 15’LİK İNDİRİME DİKKAT 7 Ekim 2001’den önce düzenlenen hayat poliçelerinde, ücretliler kendilerine, eşlerine ve çocuklarına ait hayat sigortası primlerini, ödendikleri ayda elde edilen brüt ücretlerinin yüzde 15'ini aşmamak kaydıyla vergi matrahından indirebiliyor. Bu oran söz konusu tarihten sonra yüzde 5’e düştü. Yıllık beyanname verenler ise hayat sigortası primlerini gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması ve beyan ettikleri gelirin yüzde 5'ini asgari ücretin yıllık tutarını aşmaması koşuluyla vergi matrahından  indirebiliyor. 

BES’TE YÜZDE 10 İNDİRİM VAR Bireysel emeklilik sisteminde ise, ücretli çalışanlar ödedikleri katkı paylarını, ilgili ayda elde ettikleri ücretin yüzde 10'unu ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak kaydıyla vergi matrahından indirebilirler. Yıllık beyanname verenler ise gelirlerinin yüzde 10'unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, katkı  paylarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması şartıyla, vergi matrahından indirebiliyor. Sigortalılar özellikle vergi konusundaki bu kapsamı dikkate alarak BHS’den BES'e geçiş kararını vermeliler.

GEÇİŞ HAKKI EKİM 2006’DA BİTİYOR İlgili kanunlarda, geçiş hakkı 7 Ekim 2006 tarihine kadar tanındı. Bu tarihten sonra şirketlere gelen talepler karşılanamayacak. Bu arada şunu da unutmamakta yarar var. Birikimli hayat sigortaları sadece bulundukları şirketin emeklilik planına aktarım yapabilir. Bunun yanı sıra, bireysel emeklilik sistemi başlangıcından sonra alınan hayat poliçelerinin, aktarımı da mümkün değil.

HER İKİ ÜRÜNDE SON DERECE CAZİP

FARKLI AMAÇLARLA ALINIYOR Her şeyden önce hayat sigortasının ve bireysel emeklilik planlarının farklı ürünler olduğunu ve kişiler tarafından farklı amaçlarla alındığını unutmamak gerekir. Bireysel emeklilik, yalnızca emeklilikte ek bir gelir sağlanmasına yönelik bir tasarruf ve yatırım sistemidir.

KÂR PAYLI BİRİKİM TUTARI Hayat sigortasında kişi yaşam kaybı, kritik hastalık ve kalıcı sakatlık gibi risklere karşı teminat altındadır. Sigorta süresi sonunda riskler gerçekleşmediğinde de sigortalıya kâr paylı birikim tutarı ödenir. Yaşam sigortalarında da ürünler risk unsurunun ağırlığı, kesintilerin yıllara yayılışı gibi pek çok açıdan birbirinden farklılıklar göstermektedir.

ALMA AMACI ÖNEMLİ Burada yaşam sigortası sahibinin temel amaçları, yatırım tercihleri, sistemdeki parası, ne zaman başladığı, daha ne kadar katkı payı ödemeyi planladığı, poliçenin belli bir süre sonra çocuğa devrinin düşünülüp düşünülmediği gibi pek çok unsuru da göz önüne alarak kişi bazında değerlendirme yapmak gerekiyor. Sonuçta da tercihi sigortalıya bırakmak en doğru yöntem diye düşünüyorum. 

YAŞA DİKKAT ETMELİ BES’te ürünün amacına paralel olarak en az 56 yaşını dolduranlara sağlanan maksimum vergi avantajı ile katılımcıların tüm aktif çalışma yaşamları boyunca birikim yapmaları teşvik ediliyor. Üniversite masrafları, çeyiz parası gibi daha kısa dönemli planlar için, hayat sigortası sahibi olmayı değerlendirmek gerekli. Bu nedenle hayat sigortası da, bireysel emeklilik planları da sahip olunması gereken, cazip ürünlerdir.

BİREYSEL EMEKLİLİK İLE HAYAT ARASINDA NE FARK VAR?

İKİ FARKLI ÜRÜN Aslına bakılırsa, bireysel emeklilik planları ile hayat sigortaları kişilerin farklı ihtiyaçlarına cevap veren farklı ürünler. Bu nedenle iki kavramı bu çerçevede değerlendirmek çok önemli. Sigortalının yaşı, poliçenin birikim tutarı, vergi avantajları, ileriye dönük beklentiler ve poliçe süresi de geçişin avantaj ve dezavantajlarını oluşturuyor.

VERGİ AVANTAJI Garanti Emeklilik ve Hayat Genel Müdürü Gökhan Erün, iki ürün arasındaki temel farkın poliçenin 7 Ekim 2001 tarihinden önce ve sonra satın alınmış olması nedeniyle sağlanan vergi avantajı olduğunu söylüyor.

Çünkü, birikimli hayat sigortalarında bu tarihten önce alınan poliçeler için, süre sonunda elde edilen para, en yüksek devlet memurunun aldığı maaşı aşmıyorsa vergiye tabi olmuyor. Ancak, söz konusu miktarı aşarsa gelir vergisi beyanı gerekiyor. Söz konusu tarihten sonra alınan poliçelerde ise birikimin yüzde 10’u istisna tutularak kalan tutar üzerinden yüzde 10 stopaj uygulanıyor. Sonuçta da net olarak yüzde 9 stopaj ödeniyor.

SİGORTADAN AYRILMA Sigorta süresi bitiminden önce sigortadan ayrılmalarda ise vergilendirme biraz daha farklılaşıyor. 7 Ekim 2001’den önce alınan toplu para, en yüksek devlet memurunun aldığı paranın üzerinde ise kalan kısmı gelir vergisi beyannamesiyle beyan edilerek vergilendiriliyor. Bu tarihten sonra alınan poliçelerde ise birikim üzerinden yüzde 15 stopaj uygulanıyor.

VERGİ KESİNTİSİ Bireysel Emeklilik Sistemi’nde ise, birikimlerin yüzde 25’i istisna tutularak kalan tutar üzerinden yüzde 5 vergi kesintisi yapılıyor. Yani net olarak yüzde 3,75 stopaj kesintisi oluyor. Emekli olmadan yapılan çıkışlarda ise, birikimler üzerinden yapılan vergilendirme, 10 yıl dolmuş ise yüzde 10, dolmamışsa da yüzde 15 seviyesinde oluyor.

BELGİN BAYIR LEVENT
[email protected]