Eriyen ücrete yan hak dopingi

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

 Ancak piyasada tek seferlik ücret artışının yeterli olmayacağı ve gelirlerin yılın ikinci yarısından itibaren eriyeceği görüşü hakim. Tek zam planlayanların yetenekleri elde tutması için performansa dayalı ücret, değişken ikramiye, hisse senedi opsiyonları gibi alternatiflere yönelmesi bekleniyor. 2024, ücrette yan haklar ve ödüllendirme yılı olarak görülüyor. C kademe ve giriş seviyesi arasındaki ücret makasının daralmayı sürdürmesi de beklentiler arasında.

Dünya Ekonomik Forumu tarafından Marsh McLennan iş birliğiyle yayınlanan 2023 Küresel Riskler raporunda dünyadaki en önemli iki risk hayat pahalılığı ve iklim değişikliği olarak belirtildi. Hayat pahalılığının 2, iklim değişikliğininse 10 yıl gibi uzun döneme etki etmesi bekleniyor. Raporda Türkiye için öngörülen riskler arasındaysa sürekli ve hızlı artan enflasyon ile istihdam ve geçim krizi var. Capital’in Türkiye’nin en büyük 500 şirketini kapsayan 2024 Ücret Araştırması da özel sektörde yüksek enflasyonist ortamla ücretlerin erimeye devam edeceğini, bunun sonucunda geçim krizinin artacağını ortaya koyuyor. Her yıl ocak ayında yaptığımız araştırmamıza göre bu yılki zamlar yüzde 40-60 bandında seyredecek. Mercer’dan Korn Ferry’ye kadar ücret ve yan haklar araştırması yapan çok uluslu şirketlerin Türkiye ofislerinin 2024 zam tahminleri de buna benzer seyrediyor. Korn Ferry Türkiye’nin Kasım 2023’te yayınladığı Ücret ve Yan Haklar Artış Tahminleri araştırmasına göre şirketler, 2024’te çalışanlarına ortalama yüzde 61 zam yapmayı planlıyor. Mercer Türkiye ise ortalamada yüzde 50 ücret artışı öngörüyor. 

2024 ZAM TAHMİNLERİ 

Geçen yıl şirketler yılda 2 kere olmak üzere toplam yüzde 67 oranında ücret zammı gerçekleştirdi. Bu yıla ilişkin verilerse zamların bir miktar bu oranın altında kalacağını gösteriyor. Çok uluslu danışmanlık şirketlerinin ücret raporlarına göre 2024’te zamlar yüzde 40-60 bandında gerçekleşecek. Mercer Türkiye’nin ücret araştırmasına göre 2024’te şirketler çalışanlarına ortalama yüzde 50 ücret artışı yapacak. Korn Ferry Türkiye’nin 49 sektörde 696 şirketle gerçekleştirdiği Ücret ve Yan Haklar Artış Tahminleri araştırması ise bu yıl şirketlerin çalışanlarına ortalama yüzde 61 zam yapmayı planladığını gösteriyor. Yerli şirketlerde bu oran yüzde 60,7 iken yabancı şirketlerde zam ortalaması yüzde 61,7. En yüksek ücret artışı beklenen sektörlerin başında yüzde 74’le petrokimya ve gaz, yüzde 72’yle sigorta, yüzde 70’le otomotiv var. Aynı araştırmaya göre şirketler üst yönetim, yönetim, uzman kadrolarına bu yıl minimum yüzde 50, maksimumsa yüzde 75 artış yapmayı planlıyor. Mavi yakadaysa zamların yüzde 50-78 bandında olması bekleniyor. Endeavor ve Melon tarafından hazırlanan Türkiye Teknoloji Sektörü Ücret ve Yan Haklar Araştırma raporundaysa 2024’te şirketlerin uygulayacağı ücret artış ortalamasının medyanda yüzde 40, üst çeyrekteyse yüzde 50 olacağı belirtiliyor. 2021’den önce ücretlerin açıklanan enflasyon oranına göre düzenlendiğini söyleyen Datassist CEO’su Umut Özbağcı, son iki yıldırsa asgari ücrete göre belirlendiğine dikkat çekiyor. Özbağcı, bu yıl şirketlerin yıllık yüzde 55 ve üzeri iş gücü maliyeti artışı bütçelediğini ifade ediyor. 

TEK SEFER Mİ OLACAK?

Mercer Türkiye’ye göre 2023’te şirketlerin yüzde 67’si yılda 2 kere ücretlere zam yaptı. Yıl içinde 3 veya daha çok kez zam yapanların oranıysa yüzde 26 oldu. Bu yıl ise asgari ücrete yılda bir kez zam açıklanması sonucunda şirketlerin yüzde 59’u sadece bir kez ücret ayarlaması yapacağını açıkladı. Şirketlerin büyük çoğunluğunun bu yıl tek zam dönemi ve yüzde 45-50 arasında ücret artışı planladığını söyleyen BS Executive Search Kurucusu Duygu Kütahya, “Geçen yıldan farklı olarak temmuz ayında ikinci zam düşünenlerin oranında düşüş gözlemliyoruz” diyor. Bu yıl, yan haklar ve ödüllendirmelerin ön plana çıktığını söyleyen Kütahya, kısa ve uzun vadeli teşviklerle döviz bazlı ücret politikası gibi farklı uygulamaların artacağını ifade ediyor. Piyasada tek seferlik ücret artışının yeterli olamayacağı ve gelirlerin yılın ikinci yarısından itibaren eriyeceği görüşünün hakim olduğunu söyleyen MY Executive Ortağı Aslı Colley, “Geçen yıl ücretlerin piyasa ortalamasının altında kaldığı sigorta sektöründe yüzde 70 artış beklenirken kimya, otomotiv, dağıtım ve sağlık sektöründe zamların yüzde 60 civarında olması muhtemel” diyor. Boyden Türkiye Yönetici Ortağı İbrahim Paksoy da bu yıl tek zam dönemine geçilmesi durumunda yeteneği elde tutmak için şirketlerin performansa dayalı ücretlendirme, değişken ikramiyelerin uygulaması, hisse senedi opsiyonları sunulması ve esnek yan haklar sağlanması gibi ücret paketine ek iyileştirici alternatifleri dikkate almak isteyeceklerini belirtiyor. Paksoy, mevcut durumundan memnun olmayan çalışanlarınsa sadece maddi şartlarını iyileştirmek için iş değişikliği yapmak isteyebileceğini belirtiyor. 

MAKAS DARALIYOR

Enflasyonist ortam ücret dengelerini bozmaya devam ediyor. Yönetici ücretleriyle giriş seviyesi arasındaki ücret makası daralıyor. Ücretlerdeki erimeye en fazla maruz kalan kesimin başındaysa yöneticiler var. Çünkü daha önceki yıllarda olduğu gibi 2024’te de asgari ücret artışı nedeniyle özellikle giriş seviyesindeki ücretlerde yönetim rollerine göre daha yüksek oranların uygulanması bekleniyor. Üst yönetimin baz maaşlarının enflasyona görece daha az artırıldığı durumlarda toplam gelirin kısa ve uzun dönem prim paketi veya hisse opsiyonlarıyla desteklendiğini söyleyen Stanton Chase İstanbul Yönetici Ortağı Yeşim Anı Sönmezer, uluslararası şirketlerin üst yönetimdeki yeteneklerini koruyabilmek için maaş paketlerini döviz bazlı hale getirdiğini belirtiyor. Yüksek enflasyonla hayatı yönetmenin zorlaşmasıyla son 5 yılda yurt dışında çalışan Türklerin geri dönüş eğiliminin tamamen tersine döndüğünü belirten Egon Zehnder Kıdemli Ortağı Murat Yeşildere, “Türkiye maalesef entelektüel gücünü kaybediyor. Yetenek göçü ciddi risk” diyor. Yüksek enflasyonist ortamda verimliliğe odaklanan şirketlerse yeteneklerini elde tutabilmek için zammı bir araç olarak görüyor. Geçtiğimiz yıl kasım ayında yıllık enflasyonun yüzde 62 açıklanmasına karşın teknoloji sektöründe gerçekleşen ücret artışlarının yüzde 90’ın üzerine çıktığını, hatta bazı rollerde yüzde 120’yi bulduğunu söyleyen Melon’un kurucusu Sure Köse Ulutaş, her 5 teknoloji şirketinden 1’inin ücret ödemelerinde dolar kurunu baz aldığını belirtiyor. Bu yıl yıllık baz maaş artış oranları incelendiğinde CFO ve CTO rollerinin en yüksek artış oranına sahip üst düzey yönetici grubu olarak öne çıktığını söyleyen Unida Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli de başta bankacılık olmak üzere büyük ve kurumsal şirketlerde giderek performans bazlı primin daha çok öne çıktığını belirtiyor. 

YAN HAKLAR YILI

Şirketlerin bu yıl odağında yan haklar ve ödüllendirme sistemlerini iyileştirmek bulunuyor. 2024’ün yan haklar ve ödüllendirme yılı olacağını söyleyen Happy Place To Work Yönetici Ortağı Prof. Dr. Türker Baş, “Bu yıl şirketler eriyen ücretleri yan haklarla kapatmaya çalışacak. Online sağlık hizmetleri, eğitimler gibi çalışanların iyi olma halini geliştiren haklar ön planda olacak” diyor. Geçtiğimiz yıl nisan ayında yüzde 70 ücret artışı gerçekleştirdiklerini ancak etkisini sürdüren enflasyona karşı hayata geçirdikleri iyileştirmelerle yaptıkları toplam artış oranının yüzde 100’ün üzerine çıktığını söyleyen Panasonic Türkiye İK Genel Müdürü Kenan Soral, ayrıca 2023 mali yılı sonunda verilecek olan çalışan prim tutarlarını, çalışanları enflasyona karşı korumak için üç aylık dönemlerde ödemeye başladıklarını ifade ediyor. Soral, “Bu yeni prim sistemiyle çalışma arkadaşlarımızın alacağı primlerin, enflasyon karşısında negatif etkilenmemesini sağladık. Bu uygulamamızı ve çalışma arkadaşlarımız için en ideal ücret politikamızı 2024’te de sürdürmeye devam edeceğiz” diyor. 2024’te ödüllendirme, yan haklar ve yetenek yönetimi kritik önem taşıyacak. Bu yıl sadece ücret politikalarını değil, çalışanları ve ailelerinin hayatlarını iyileştirmede farklılıklar yaratabildikleri yan hakları çeşitlendirerek güçlendirmeyi hedeflediklerini söyleyen Novo Nordisk Türkiye Genel Müdürü Jens Pii Olesen de “Geniş kapsamlı özel sağlık sigortası, bireysel emeklilik, psikolog ve spor desteği gibi uygulamalarla yan haklarımızı çeşitlendirerek ücret ve ödüllendirme sistemlerimizi gözden geçiriyoruz” diyor. 

2024 ÖNGÖRÜLERİ 

2024 için uzmanların öngörülerine gelince… Hibrit çalışmanın yan hak olarak menfaat paketlerinde üst sıralarda yer bulacağını söyleyen Egon Zehnder Kıdemli Ortağı Murat Yeşildere, “Bu, iş ortamındaki işveren-çalışan huzurunun yönetilmesi açısından İK bölümlerine büyük görev yükleyecek” diyor. Esnek çalışma konusunun özellikle teknoloji sektöründe çalışanların artık bir yan hak olarak değil, işverenin sağlamakla yükümlü olduğu temel bir hak olarak görülmeye başlandığını söyleyen Melon Kurucusu Sure Köse Altuntaş, “2024’te çalışanların uzaktan çalışma esnekliklerinin olduğu politikaları görmeye devam edeceğiz” diyor. 2024’ün hisse opsiyonlarının yılı olacağının söyleyen Datassist CEO’su Umut Özbağcı, C seviyesini elde tutma ya da bulma konusundaki maliyetlerin 2025 ve 2026 kârlılıklarına adreslenerek erteleneceğini belirtiyor. Özbağcı, “Özellikle girişim ekosisteminin en önemli yönetim kozlarından olan hisse opsiyonları kurumsal şirketlerin de gündemine dönecek” diyor. Şirketlerin enflasyonist ortamda yetenek kazanma rekabeti içinde olduğunu söyleyen BS Executive Search Kurucusu Duygu Kütahya da bu nedenle “sign on bonus” diye ifade edilen “açılış ödeme”lerine daha çok yer verildiğini belirtiyor. Kütahya, “Son dönemde ‘retention bonus” diye ifade edilen elde tutma ödemeleri uygulamalarında artış oldu” diyor. Son yıllarda şirketlerin ücret politikasında yetkinliklerin ve yeteneğin değer gördüğü zam, ödül yaklaşımlarıyla çalışanlarını teşvik etmeye başladığını söyleyen AL Danışmanlık Genel Müdürü Ayşen Laçinel de bu yaklaşımla işi yürüten şirketlerin kazançlı çıktığını ifade ediyor. Öte yandan Z kuşağının 6 ay ve 1 yıllık performans sonuçlarını bekleyecek sabırda olmadığını söyleyen Laçinel, bu nedenle genç kuşak için aylık, kısa, net, ölçülebilir hedef ve değerlendirmelerin devreye sokulması gerektiğini belirtiyor.