Kısa ömrün büyük zararı

Nil Dumansızoğlu

ndumansizoglu@capital.com.tr

Haziran ayında Sabiha Gökçen CEO’luğuna atanan Alp Er Tunga Ersoy, kasım sonunda istifa ederken “Kimse kimseyi sevmek zorunda değil ama aynı iş yerindeyseniz birbirinize saygı duymanız gerekir. Umarım o saygıyı 1 gün tam olarak yakalarsınız” mesajını yayınladı. Aslan Uzun, 2019 yılında Temsa’nın CEO’su olarak göreve geldiğinde şirketi 5 yılda 5 kat büyütme hedefi olduğunu söyledi. Ancak işler yolunda gitmedi ve Uzun, 11 ay sonra görevden ayrıldı. Bu isimler gibi 2 yıldan az süre görevde kalan pek çok CEO var. Bazen daha iyi bir fırsat ayrılığın nedeni olsa da çoğunlukla en büyük etken, yönetim kuruluyla uyumsuzluk.

ABD merkezli ünlü kahve zinciri geçtiğimiz eylül ayında hareketli zamanlar yaşadı. Starbucks CEO’su Laxman Narasimhan görevden alındı. Mart 2023’te CEO olan Narasimhan, 15 aylık görevde kalma süresiyle gündem oldu. Veri analitiği şirketi Esgauge’ın S&P 500 şirketlerini inceleyerek oluşturduğu verilere göre CEO’nun ortalama görev süresi yaklaşık 8 yıl. Ancak pek çok farklı nedenle 2 yıldan az sürede işten ayrılan ya da kovulan CEO’ların sayısı hiç de az değil. Örnekleri bu şekilde çoğaltmak mümkün... General Elektrik’te 30 yıl çalıştıktan sonra zirveye çıkan John Flannery, 14 ay sonra işten kovuldu. Uzun yıllar Apple’da yöneticilik yapan ve “perakendenin yıldızı” olarak görülen Ron Johnson, Kasım 2011’de JC Penney’nin CEO’su oldu. Ancak satışlarda büyük bir düşüş olunca 17 ay sonra yönetim kurulu sabrını yitirerek Johnson’ın görevine son verdi. Bain Co’nun yaptığı bir araştırmaya göre yeni CEO’ların uzun süre görevde kalma süresi sadece yüzde 40. Peki bir CEO’nun kısa sürede görevden ayrılmasının altında hangi nedenler yatıyor? İşte cevaplar…

SÜRELER KISALIYOR

Harvard Hukuk Fakültesi’nin 2023’ün ikinci yarısında paylaştığı bir rapor, CEO’ların görev süresinin son yıllarda önemli oranda düştüğünü gösteriyor. Araştırmaya göre 2013’te 6 yıl olan CEO görev süreleri, 2022’de 4,8 yıla kadar indi. Şirketlerin yüzde 13’ünde 1, yüzde 39’unda 5 yıldan kısa sürede CEO değişiyor. Türkiye’de de son dönemde pek çok CEO’nun kısa sürede görevden ayrıldığı görülüyor. Örneğin Saffet Karpat, yönetimle anlaşmazlıkları nedeniyle 9 ayda Sütaş CEO’luğunu bıraktı. Bülent Gürcan, Gratis CEO’luğunda 1 yıl 3 ay kaldı. Aslan Uzun’un Temsa’daki görevi 11 ay sürdü. Hayat Türkiye’nin genel müdürü olarak görev yapan Özgür Kölükfakı ise 1 yıl sonra Ülker’e transfer oldu. Türkiye’nin en büyük holdingi Koç Topluluğu’nda CEO’nun ortalama görev süresi 3,5 yıla gerilerken Sabancı Holding’de bu sürenin 4,5 yıla düştüğünü belirten Page Execuive Kıdemli Direktörü Melih Mümünoğlu, bunun nedenlerini şöyle sıralıyor: “Son zamanlarda CEO görevini üstlenen kişiler ya şirket içinde farklı bir role geçiyor ya da emekli olmayı tercih ediyor. İstifa nedenlerinin başında emeklilik geliyor. Diğer yanda farklı şirketlerde daha iyi fırsatlar yakaladıkları da görülüyor. Bunun yanı sıra şirket büyüklüğü, sürdürülebilir performans verileri ve kurumsallaşma düzeyi, CEO’ları görevlerinde uzun süre tutan faktörler. Bu faktörlerden en az biri kötü giderse CEO’lar görevlerinden kısa süre içerisinde ayrılıyor.” 

NEDEN AYRILIYORLAR?

Kısa sürede görevden ayrılan CEO’larda belirli bir yaş ve sektör olmasa da bazı ortak özellikler var. HumanGroup Genel Müdürü Gaye Özcan, “Genellikle daha genç ve kariyer hırsı nispeten daha yüksek CEO’lar, radikal değişiklikler yapma konusunda daha cesur olabiliyor. Diğer taraftan kariyerinde belli bir noktaya ulaşmış, ekonomik birikimi yüksek, 50- 55 yaş üstü CEO’ların tahammül sınırlarının daha düşük olduğunu gözlemliyoruz. Teknoloji, medya ve hızlı değişen tüketici ürünleri sektörlerinde kısa süreli CEO’luğun daha yaygın olduğunu söyleyebiliriz” diyor. Peki şirketlerin başarısında kimi araştırmalara göre yüzde 45, kimilerine göre daha da fazla etkisi olan CEO’lar neyi yanlış yapıyor da erkenden görevden ayrılıyor? MY Executive Kurucu Ortağı Müge Yalçın, bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Henüz yılını doldurmadan görevden ayrılan bir CEO’nun, şirketin vizyonunu ve hedeflerini sahiplenememesi, kurumsal kültürüne uyum sağlayamaması gibi temel sorunların en önemli nedenler arasında yer aldığını düşünüyorum. Bu durumda da aslında yönetim kurulunun, özellikle de patronun CEO seçim sürecini gözden geçirmesi gerekiyor. CEO’nun başarılı olmak için güvenebileceği, bazı görevleri delege edebileceği güçlü bir üst düzey yönetim ekibi kurması da büyük önem taşıyor. Bu konuda sağlam adımlar atamayan, ekibiyle açık iletişim kurarak onları ortak hedeflere yönlendiremeyen CEO’ların görev sürelerinin uzun olmayacağını söyleyebilirim.” 

EN ÖNEMLİ ETKEN 

Uzmanlara göre ayrılıkların temelinde uyum sorunları var. Türkiye’deki aile şirketlerinde tek bir kişinin karar gücünün geçerli olduğunu ve bunun aksaklık yarattığını ifade eden Unida İnsan Gücü Yönetimi ve Eğitim Hizmetleri Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli, “CEO’luk pozisyonu, yönetim kuruluna karşı sorumlu olduğu zannedilse bile aslında neredeyse seremonyal bir görev ve bir ölçüde ‘dostlar alışverişte görsün’ tadında bir atama olabiliyor” diyor. CEO’nun şirketin kültürüyle veya sermayedar ve yönetim kurulunun beklentileriyle uyum sağlayamadığında ilişkilerin uzun süreli olmadığını belirten HumanGroup Genel Müdürü Gaye Özcan’a göre yeni CEO’ların görevde kalma süresinin kısa olması, genellikle stratejik, kültürel veya liderlik tarzı uyumsuzluklarından kaynaklanıyor. Şirketin beklentilerini karşılayamayan, sermayedar ve yönetim kuruluyla görüş ayrılıkları yaşayan CEO’ların görevde kalma süresi kısalıyor. Özellikle sektör dışından gelen CEO’lar, uyum sorunlarını daha sık yaşıyor. CEO’nun şirketin kurucuları veya yöneticilerle uyum sağlayamamasının yol açtığı sonuçlarla ilgili konuşan Gilda&Partners Kurucusu Jilda Bal, şunları söylüyor: “Kurucular, değişim arzusunda olsa da bu değişimi hayata geçirmek konusunda yeterince esnek olamayabiliyorlar. CEO’ya gerekli inisiyatif verilmediğinde CEO’nun stratejik kararlar almak yerine daha operasyonel konularda sıkışıp kaldığını görüyoruz.” 

UYUM SORUNU YAŞAYANLAR 

Uzmanların ayrılıklarda dikkat çektiği uyum sorununu pek çok örnek de destekliyor. 2014’te Bob Fisher, Gap’in CEO’su olarak yalnızca 1 ay görevde kaldı. Fisher’ın kısa süreli görev süresi, Gap’in stratejik yönü ve yönetimsel uyumsuzluklarla ilgili yaşanan sorunlardan kaynaklandı. Jeff Jones, Uber’e 2017 yılında başkan olarak katıldı, ancak CEO Travis Kalanick’in istifasının ardından geçici CEO olarak görev yaptı. Şirketin kültür ve yönetim tarzıyla ilgili büyük uyumsuzluklar yaşadı ve sadece altı ay sonra görevinden ayrıldı. Şirketin genel yönetim anlayışı ve skandallar, onun ayrılmasına neden oldu. Jack Griffin, Time Inc.’in CEO’su olarak atanmıştı, ancak sadece altı ay görevde kaldı. Yönetim kuruluyla uyumsuzluklar, onun görevden alınmasına neden oldu. Özellikle şirketin medya stratejisinde yapılan değişiklikler ve liderlik tarzı, yönetim kurulu tarafından onaylanmadı. Türkiye’de de geçmişte benzer bir ayrılık hikayesi yaşandı. Eti’nin ilk CEO’su olarak 2006 yılında göreve başlayan Hazım Ellialtı, şirkette değişim başlattı ve ürünlere yeniden hayat verdi. Değişen strateji doğrultusunda şirket 2007’de tarihi bir başarı yaşadı. Ancak bu birliktelik uzun sürmedi ve 22 ay sonunda Kanatlı Ailesi ile Ellialtı ayrılık kararı aldı Ellialtı, bu ayrılıktan sonra şu açıklamayı yaptı: “Yetkilerimin ne olacağını çok net konuşarak gittim. İlk yaptığımız işlerden biri de Kurumsal Yönetişim El Kitabı’nı hazırlamaktı. Ben sadece söz dinleyip denileni uygulayan bir yönetici değilim. Eti’ye geldikten sonra değişmedim, hep böyleydim. Ancak her zaman icranın içinde bulunmuş hissedarlar için sadece yönetim kurulunda görev yapmaya alışmak pek kolay olmadı galiba.” 

İMAJI NASIL ETKİLİYOR?

Uzmanlara göre CEO’nun çalışmalarının sonuçlarını tam olarak alabilmesi için en az 5 yıla ihtiyacı var. Bundan daha kısa sürede, yeni CEO’nun şirketi ve yapıyı tanıyıp gerçekleştireceği faaliyetlerin sonuçlarını alabilmesini beklemenin gerçekçi olmadığına dikkat çeken Müge Yalçın, “Çok kısa görev süreleri, yöneticilere haksızlık olduğu kadar şirketin operasyonlarına ve iş piyasasındaki itibarına da zarar veriyor” diyor. Sürekli CEO değişimi yaşayan bir şirketin imajının olumsuz etkileneceğini ifade eden Gilda&Partners Kurucusu Jilda Bal, şöyle devam ediyor: “Ayrıca sık lider değişiklikleri ciddi maliyetlere de yol açar. Bu maliyetler yalnızca yeni CEO’nun getirdiği stratejik değişikliklerle sınırlı kalmayıp aynı zamanda uygulama sürecinde harcanan zaman ve kaynakları da kapsayabilir.” CEO’ların isimlerinin artık şirketlerde birlikte anıldığının altığını çizen Page Execuive Kıdemli Direktörü Melih Mümünoğlu, şöyle konuşuyor: “Aslında CEO’lar, bir nevi şirketin yüzü görevini görüyor. İyi işlere imza atan ve şirketi başka noktalara taşıyan CEO’ların ayrılması şirket imajını olumsuz etkiliyor. Çok sevilen CEO’ların işten ayrılması nedeniyle ekiplerde istifaların arttığı durumları deneyimledik.” Kısa süreli CEO deneyimlerinin çalışanların bağlılığını olumsuz etkilediğini belirten TRANSEARCH Türkiye Yönetici Ortak Murat Öztürk, çalışanların, “Lider neden gitti? Neden bu kadar kısa süre kaldı? Dışarıdaki dünyayı keşfetmek için ben neden bekliyorum?” gibi sorular sorduğunu söylüyor ve ekliyor: “Yetenek açığının tavan oranları gördüğü Türkiye’de, en önemli sermayenin insan gücü olduğu dönemlerden geçiyoruz. Kısa süreli bu değişimler, içerideki uzun soluklu çalışanların dışarıdaki fırsatları değerlendirmesinin yolunu açacak etkiye sahip olabiliyor.”