Kuantum zıplama sürer mi?

Ayçe Tarcan Aksakal

atarcan@capital.com.tr

3 şirket bu önemli barajı 2 yılda aşarak rekor büyümeye imza attı. Şirketleri devler ligine sokan yeni eşik ise 3 yıl gibi kısa bir sürede 5 milyar TL’den 25 milyar TL’ye yükseldi. 2024 Capital500 listesinde ise cirosunu 2-3 kat artırarak “kuantum zıplama”yla bu eşiği aşan 113 şirket mevcut. Bu şirketlerin odağında ise enflasyon güdümlü bir illüzyon olarak da nitelendirilen bu büyümeyi sürdürmek var.

Bundan 20 yıl önce büyük bir şirketin büyümesini sürdürmesi daha zordu. Özellikle dev şirketler için bu durum en büyük meydan okuma olarak görülüyordu. 2000’li yılların başında ABD’nin şu anda piyasa değeri 25 milyar doların üzerinde olan şirketleri bir-iki istisna dışında S&P 500’ün altında performans gösteriyordu. Ancak bu durum 2021 yılından sonra tersine döndü ve son 3 yılda büyük şirketler enflasyonist ortamın da etkisiyle cirolarını ve büyüme performanslarını artırdı. Amerika’da olduğu gibi Türkiye’de de büyük ve daha küçük şirketler arasındaki makas iyice açıldı. Büyük şirketler daha da büyürken küçüklerin rekabet avantajı her geçen yıl azaldı. Türkiye’nin en büyük 500 özel şirketinin yer aldığı Capital500 araştırmasının son 5 yıllık verileri de bunu gösteriyor. Capital500’ün dev şirketlerinden 9’u bir yılda 150 milyar TL ciro barajını geçti. 3 şirketse bu önemli eşiği 2 yılda aşarak rekor büyüdü. Geçtiğimiz 5 yıllık dönemde kısa sürede cirolarını 2-3 kat artıran Türkiye’nin dev şirketleri, önümüzdeki dönemde sürdürülebilir ve kalıcı büyümeye odaklanıyor. Bu dönemdeki en önemli zorluklarının başındaysa finansal maliyetlerin artması geliyor. Sermaye artırımına gidenler likiditelerini artırmanın yollarını arıyor. Öncelikli hedefleri arasında sektör ortalamasında büyümek de bulunuyor. Şirketlerin büyüme hedeflerinde önemli bir gösterge olarak kabul edilen kritik eşiklerde de eskiye göre değişim yaşanıyor. 5 yıl önce pek çok şirket ciroda 5 milyar TL’yi geçmeyi hedeflerken bugün kritik eşik 5 katına çıkarak 25 milyar TL oldu. Peki son 5 yılda kuantum zıplama yaparak ilerleyen şirketler bunu sadece enflasyonist etkiyle mi yarattı? Şirketler için bu konjonktürde yeni eşik olan 25 milyar dolar kalıcı mı? Tüm bunları kuantum zıplama gerçekleştiren şirketlere sorduk. İşte yanıtlar… 

EŞİK 5 KATINA ÇIKTI 

Şirketler için büyümede milyar TL sınırını aşmak en önemli eşiklerden biri olarak kabul edilirdi. Ancak son şirket cirolarının hızla büyümesiyle kritik eşikte eskiye göre büyük bir değişim yaşanmaya başlandı. Türkiye’nin en büyük 500 özel şirketinin sıralandığı Capital500’de bundan 16 yıl önce kritik eşik 1 milyar TL’ydi. Bütün şirketlerin hedeflerini süsleyen kritik eşiği o dönemde aşan 75 şirket vardı. 2019 cirosuna göre hazırlanan Capital500 2020 araştırmasındaysa 5 milyar TL kritik eşik olarak kabul gördü ve bu kritik eşiği 83 şirket aşmayı başardı. 2023 cirosuna göre hazırlanan Capital500 2024 araştırmasındaysa kritik eşik artık 1 milyar dolar oldu. 2023 ortalama dolar kuruyla yaklaşık 25 milyar TL’ye tekabül eden bu tutar, kritik eşiğin 4 yılda TL bazında 5 katına çıktığını gösteriyor. Bu yılki Capital500’deyse 25 milyar TL barajını geçen 113 şirket bulunuyor. 50 milyar TL barajını yakalayan şirket sayısıysa geçen yılki araştırmaya göre 31’den 57’ye yükselmiş durumda. Yine bu yıl en büyük 500 şirket içinde 100 milyar TL barajını geçen 29 şirket bulunuyor. Şirketlerin büyümesini anlamlandırmada önemli bir gösterge olan ciro eşiğindeki hızlı yükseliş, aslında büyük ölçüde enflasyonist durumdan kaynaklanıyor. Türkiye’nin en büyük 500 sanayi şirketinde bu yıl enflasyonist bir büyüme yapısının hakim olduğunu söyleyen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, bu durumun nitelikli ve sürdürülebilir olamayacağını ifade ediyor. Bahçıvan, “Yüksek enflasyon şirket bilançolarında geçici bir illüzyon yaratıyor. Zaman geçtikçe gerçeklerle yüzleşiyoruz” diye konuşuyor. 

BÜYÜK ZIPLAMA 

2021 ve 2022 dönemi Türkiye’nin en büyük şirketlerinin yer aldığı “devler liginde” müthiş bir toparlanma yılı oldu. Bu dönemde büyük ölçekli şirketler, önemli bir performansa imza attı. Hiç kuşkusuz enflasyondaki yükseliş şirketlerin cirosal büyümelerini de doğrudan etkiledi. Yine 2021 ve 2022 yılları arasında Capital500’deki 9 şirket cirosunu bir yılda 150 milyar TL’nin üzerine çıkarmayı başardı. Dev ölçekli şirketler arasında ilk kez 150 milyar TL barajını geçen şirketse, yıllardır Capital500’ün lideri olan Tüpraş oldu. Tüpraş ciroda 150 milyar TL barajını ilk kez 2021 yılında geçti ve o dönem şirket için adeta bir milat oldu. Özellikle pandemi sonrasında artan hareketlilikle beraber petrol ürünlerine talebin artması ve artan taleple birlikte iyileşen ürün marjları, Tüpraş’ın finansal performansına olumlu yansıdı. 24 Kasım 2021’de büyük stratejik dönüşüm planını açıklayan Tüpraş CEO’su İbrahim Yelmenoğlu, sürdürülebilir rafinaj, biyoyakıtlar, sıfır karbonlu elektrik ve yeşil hidrojen olmak üzere 4 iş alanına odaklandı. Gelecekte de lider enerji şirketi olmayı hedefleyen Yelmenoğlu, 2050’ye kadar bu dönüşüme 10 milyar dolar yatırım yapmayı planlıyor. Yelmenoğlu, “2050 hedefimiz karbon nötr olmak ve yeni işlerin kârlılıktaki payını yüzde 30’a çıkarmak” diye konuşuyor. Son 3 yılda cirosunu adeta katlayarak büyütmeyi başaran Tüpraş’ın 2022 cirosu 481,7 milyara, 2023 cirosuysa 686,5 milyar TL’ye yükseldi. Tüpraş’ın ardından aralarında THY, Petrol Ofisi, Star Rafineri, Opet, Ford Otosan’ın bulunduğu devler ligindeki pek çok şirket 150 milyar TL sınırını 2022 yılında geçti. Geçen yıl 161,3 milyar TL ciro gerçekleştirdiklerini söyleyen Otokoç Otomotiv Şirket Lideri İnan Ekici de bu yıl pazarın daralmasına rağmen güçlü marka pozisyonlamalarıyla şirketinin cirosunu geçen yılkiyle benzer seviyede korumayı öngördüklerini ifade ediyor. Ekici, “Dolar bazlı ciroda yıllık ortalama yüzde 15 seviyesinde artış öngörüyoruz” diyor. 

5 YILIN EN HIZLILARI

Capital500’de 25 milyar TL ve üzerinde cirosu olan ve son dönemin en hızlı büyüyenleri arasında Uğuras Kıymetli Maden, Ahlatcı Kuyumculuk, BİM, Migros, Doğuş Otomotiv, Hepsiburada, Otokoç, Troy ve Index ilk sırada yer alıyor. 19 yıl önce kurulan ve ilk kez 1 milyar dolar barajını kurulduktan 15 yıl sonra aşan Uğuras Kıymetli Maden, geçen yıl 75 milyar TL barajını geçti ve Capital500’de 40’ıncı sırada yer aldı. Sektörde en güçlü sermaye yapısına sahip şirketlerden biri olduklarını söyleyen Uğuras Kıymetli Madenler Genel Müdürü Elanur Ertemel, bu yıl kayıtlı sermayelerini 400 milyon TL’den 1,2 milyar TL’ye çıkardıklarını belirtiyor. Düşük borçlanma seviyesi ve yüksek işlem limitleriyle sektördeki en likit firmalardan biri olduklarını vurgulayan Ertemel, “Likidite avantajımızı global piyasalardaki etkinliğimizle birleştirerek güçlü büyüme ivmemize devam edeceğiz” diyor. 2018 cirosu 24,8 milyar TL olan Ahlatcı Kuyumculuk da 5 yılda cirosunu 413,8 milyar TL’ye yükselterek 16,5 kattan fazla artırdı. İlk kez geçen yıl 150 milyar TL barajını aşan şirket, bu yıl Capital500’de 6 basamak yükselerek 3’üncü oldu. Şirketin dahil olduğu Ahlatcı Holding ise kıymetli madenlerden finansa, enerjiden sağlığa, teknolojiden savunma sanayi ve gayrimenkule kadar 10 farklı sektörde 58 şirketle faaliyet gösteriyor. 5 binden fazla çalışanı istihdam eden holdingin 2023 yılı sonu cirosu 1,8 trilyon TL. 6 milyar dolar ihracat yaptıklarını söyleyen Ahlatcı Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Ahlatcı, 3 yıl önce Enerya Enerji’yi, geçen yılsa Adabank’ı satın aldı. Bankanın adını Dünya Katılım Bankası olarak değiştiren Ahlatcı, geçen yıl Enerya Enerji’yi halka açtı ve bir taraftan holdingde kurumsallaşma çalışmalarına hız verdi. Sürdürülebilir büyümeyi hedefleyen Ahlatcı, İGA İstanbul Havalimanı’nın CEO’luğunu yapan Kadri Samsunlu’yu bu yıl holdinge CEO olarak transfer etti. 

NASIL BAŞARDILAR?

Son dönemde büyük bir sıçrama yapan pek çok şirket pazarı küçülmesine karşın çift haneli büyümesini sürdürdü. Son dönemde hızlı bir büyüme grafiği yakalayan Migros da geçen yıl cirosunu 2022’ye göre yaklaşık 2,5 kat artırarak 181,6 milyar TL seviyesine yükseltti. Güçlü büyümelerini sürdürdüklerini söyleyen Migros CEO’su Özgür Tort, bu yılın ilk yarısında satış gelirlerini yüzde 11 artışla 121,1 milyar TL’nin üzerine çıkardıklarını belirtiyor. Tort, “Fiziki mağazalarda ve online kanallarda artan müşteri trafiğimiz, yeni mağaza açılışları, rekabetçi fiyatlama stratejilerimiz ve güçlü satışımız büyümemizin ana unsurları oldu” diye konuşuyor. İlk defa 1 milyar dolar barajını 2014 yılında, 25 milyar TL eşiğini ise 2 yıl önce geçtiklerini söyleyen Indeks Genel Müdürü Banu Sürek büyümelerinde dünya genelinde bilişim teknolojileri sektörü ürünlerinin tüketici tarafından istekten öte ihtiyaç olarak konumlanmasının etkili olduğunu belirtiyor. Ekonomik konjonktür ne olursa olsun, ürünlerine olan bireysel ve kurumsal son kullanıcı talebinin devam ettiğini söyleyen Sürek, buna karşın bu yıl hem finansal hem operasyonel maliyetlerin yönetilmesi konusunda zorluklar olduğunu ifade ediyor. Finansman maliyetlerinin yükselmesinin tüm sektörlerde olduğu gibi kendilerinde de finansman maliyetinin kontrolünü zorlaştırdığını söyleyen CEO, “Enflasyonist ortamın operasyonel maliyetler üzerindeki negatif etkisinin tüm reel sektörde hissedildiği bir senedeyiz” diyor. Bu yıl hem otomotiv pazar büyüklüğü hem 2’nci el araç değerlemelerinin beklentilerinin altında seyretmesi nedeniyle kontrollü bir strateji izlediklerini belirten Otokoç Otomotiv Şirket Lideri İnan Ekici, bu yıl ajandasında verimlilik ve maliyet yönetiminin kritik noktada yer aldığını ifade ediyor. Ekici, “Bu zorlukları aşmak için dijitalleşmeye, inovasyona, süreçlere, sistemlere ve rekabetçi ortamda tercih edilen şirket konumumuzu korumak için müşteriye odaklanıyoruz” diyor. Bu yıl ilk kez 25 milyar TL eşiğini aşan ve bir önceki seneye göre Capital500 araştırmasında 116’ncılıktan 103’üncü sıraya yükselen Koçzer’in CEO’su Serhan Turfan da Türkiye’de tedarik zinciriyle kurumsal satın alma sektörlerinin yerleşmesinde öncülük ederek örnek bir model oluşturduklarını ifade ediyor. Bir kategoriyle başlayıp yıllar sonra 130’dan fazla kategoride dolaylı satın alma uzmanlığı sunan bir yapıya dönüştükleri söyleyen Turfan, “Genişleyen yapımız ülkemizin en büyükleri arasında yer almamızı sağladı” diyor. 

UNICORN ZENGİNİ HOLDİNGLER 

Milyar dolarlık bir veya birden fazla şirkete sahip olmak holdingler için önemli bir güç göstergesi olarak kabul ediliyor. Birden fazla milyar dolar ölçeğinde şirketi olan holdinglerin sayısı oldukça az. Bu konuda en zengin holdinglerin başındaysa Koç Holding yer alıyor. Cirosu milyar doları aşan toplam 8 şirketi bulunan Koç Holding’in hedefi, diğer şirketlerini de hızla bu seviyeye getirmek. Son 5 yılda gerçekleştirdikleri kombine yatırımların 12,3 milyar dolara ulaştığını söyleyen Koç Holding CEO’su Levent Çakıroğlu, “Küresel büyüme vizyonumuz doğrultusunda topluluğumuzu önümüzdeki yüzyılın rekabetine hazırlayacak ve uluslararası rekabet gücümüzü artıracak stratejik hamlelerde bulunuyor, coğrafi olarak faaliyet gösterdiğimiz ülkeleri genişletiyoruz” diyor. Bilanço, nakit akışı ve likiditelerini disiplinle yönettiklerini söyleyen Çakıroğlu, yatırımlarına ülkenin geleceğine duydukları güvenle devam ettiklerini ifade ediyor. Koç Holding’in milyar doların üzerinde 8 şirketi varken Sabancı Holding, Anadolu Grubu ve Borusan Holding’in 3’er adet milyar dolarlık şirketi bulunuyor. Güçlü nakit akışı ve sağlam banka dışı özkaynak kârlılıklarıyla bir yandan holding nakit pozisyonunu yıllık bazda tarihin en yüksek seviyesine çıkardıklarını söyleyen Sabancı Holding CEO’su Cenk Alper, bu durumun yeni büyük yatırımlar için iştahlarını artırdığını ifade ediyor. Dijital alanlara odaklandıklarını da söyleyen Alper, “Siber güvenlik ve dijital pazarlama yetkinliklerimizi güçlendirirken, bir yandan da yapay zekâ ve bulut teknolojileri gibi yeni büyüme platformlarına odaklanacağız” diyor.