En Çok Kazanan 50 Süper Yönetici

Dünyadakinin tersine Türkiye’de yönetici ücretleri açıklanmaz. Bu konuda yapılan araştırmalar ise gizlidir, paylaşılmaz. Ancak, Capital, her yıl düzenli olarak ücret ve CEO ücret araştırmaları gerçekleştiriyor. Yeni CEO ücret araştırmasından çok önemli mesajlar çıkıyor. Ekonomideki trende paralel olarak Türkiye’de de ücretlerde ortalama yüzde 30 reel artış yaşandı, yan hak paketleri yeniden canlandı. Büyük şirketlerin genel müdür ve CEO’larının ücretleri 120-450 bin dolar düzeyine yükseldi. Biz de bunlardan her sektörden en çok kazanan ilk 50’yi saptadık.

En Çok Kazanan 50 Süper Yönetici

Bir dönem Türkiye’deki üst düzey yönetici ücretleri ile yurtdışındaki benzer pozisyonların ücretleri birbiriyle yarışır haldeydi. Özellikle finans ve bilişim sektöründe şirketlerin genel müdürleri, yabancı ülkelerdeki meslektaşlarıyla  kıyaslanabilecek büyüklükte paketler alıyorlardı. Büyük rakamlar ödenerek profesyoneller transfer ediliyordu. Ancak, yaşanan ekonomik krizle beraber transferler durdu. Ücret paketleri de önemli ölçüde geriledi. Kriz döneminde daha önce dolar bazlı olan maaşlar Türk Lirası’na çevrildi. TL/dolar kurunun düşük seyretmesi ve düşük enflasyon oranları, maaşların reel olarak daha iyi duruma gelmesini sağladı.

Son dönemde ise ücretlerdeki artış trendi belirginleşti. Üst düzey yöneticilerin yıllık kazançları kriz öncesindeki ücret seviyelerine henüz ulaşamadı ama yükselme eğilimi göze çarpıyor.

Ayrıca, krizle beraber çok daha önemli hale gelen performansa dayalı ücretlendirme sisteminde koşullar daha somut kriterlere göre belirleniyor.  Maaşın yanı sıra prim, hisse senedi, araba, şirket kredi kartı gibi yan haklar CEO ve genel müdür maaş paketinin önemli bir bölümünü oluşturuyor.

Maaşlar sektörün ve operasyonun büyüklüğüne göre farklılık gösteriyor. Bankacılık ve finans krize rağmen yüksek ücret ve primlerin ödendiği sektörler olmaya devam ediyor. Hızlı tüketim, ilaç, tütün gibi rekabetin yoğun olduğu sektörlerde de ücretler diğerlerine oranla daha yüksek.

ABD’de CEO ücretleri

Türkiye’de genel müdür ve CEO ücretleri halen “sır” sayılıyor. Oysa, ABD gibi kimi ülkelerde ücret sistemi açık. Halka açık şirketlerin CEO’larının ücret paketleri yatırımcıların bilgisine sunuluyor. Buna rağmen orada yapılan “gelir”, “ücret” ve “zam” araştırmaları halen büyük ilgi görüyor.

Forbes Dergisi’nin ücret araştırması Amerikalı yöneticilerin kazançları hakkında fikir veriyor. Bu araştırmaya göre, zirvedeki isim 116 milyon dolar kazançla Tenet Healtcare’in yöneticisi Jeffrey Barbakow… Bu rakam bonus ve yan hakları da kapsıyor. Diğer Amerikan şirketlerindeki CEO’ların yıllık maaşları ise 100 milyon doları bulmuyor.

Dell Computer’dan Michael Dell’ın yılda ortalama 82 milyon dolar kazandığı belirtiliyor.  Ancak, bu rakamda Michael Dell’in kurucu ortak olması da etkili. USA Interactive’in yöneticisi Barry Diller yılda 53 milyon dolar, Qualcomm’dan Irwin Jacobs ise yılda 63 milyon dolar kazanıyor.

Araştırmalara göre, en çok kazanan yöneticiler ABD’de… Avrupa’nın en çok kazanan CEO’sunun ücret paketi12.3 milyon dolar iken ABD’nin en çok kazanan CEO’sunun paketi 116 milyon doları buluyor.

Equilar adlı ücret araştırma şirketi tarafından yapılan çalışmaya göre, ABD’deki Fortune 500 şirketlerinde 2003 yılında ortalama paket 7.1 milyon dolar. Ve geçen yıla göre CEO ücretlerinde yüzde 2.6 artış yaşandı.

Avrupalı CEO’ların paketleri ise ABD’li meslektaşlarının altında. Fortune Global 500’deki şirketleri kapsayan araştırmanın sonuçları bu durumu açıkca ortaya koyuyor. Fransa’da ortalama 3.1 milyon dolar iken, İsviçre’de 2.6, İngiltere’de ise 2.3 milyon dolar. Avrupa’da ücretlerin en düşük olduğu ülkeler ise 1,4 milyon dolar ile Benelux ülkeleri ve 1 milyon dolar ortalama ile Almanya.

Türkiye’de ise büyük şirketlerde ücretler 120 bin ile 450 bin dolar arasında değişiyor.

Avrupa’da en çok kazananlar

Fortune Dergisi ise Avrupa’da en çok kazan 25 yöneticiyi belirleyen bir araştırmayı geçtiğimiz Mayıs ayında yayınladı. Bu çalışmaya göre, Avrupa ülkelerinde CEO’lara sabit ücretlerinin yanı sıra, şirketin performansına bağlı olarak değişken ödemeler yapılıyor. Bu yan haklarda ise özellikle şirketin borsadaki değeri göz önünde bulunduruluyor. 

Avrupa’nın en çok kazanan CEO’larının başında İngiliz şirketi Vodafone’nun CEO’su Chris Gent geliyor. Gent, geçen yıl 12.3 milyon dolar kazandı. Bu rakamın yüzde 84’ünü maaş- bonus ve opsiyonlar, yüzde 16’sını ise diğer haklar oluşturuyor.

İkinci sırada ise BP’nin CEO’su John Browne yer alıyor. Browne’nun 2003 yılındaki toplam kazancı 10.5 milyon doları buluyor. Amerikan şirketi Exxon Mobil’in CEO’su Lee Raymond’ın ücreti ise aynı yıl 25 milyon dolardı. Üstelik bu rakamın içinde uzun dönem teşvikler dahil değildi. Bu örnek Amerikan şirketlerinin daha çok ücret ödediği tezini doğruluyor.

Avrupa’nın en çok kazanan CEO’ları sıralamasında Fransız şirketi olan Aventis’in CEO’su Igor Landau üçüncü sırada. Landau’nun geliri 2003’de 10.3 milyon dolardı. Alman şirketi Deutsche Bank’ın genel müdürü Josef Ackerman ise 9.6 milyon dolar kazandı. 

2003’te yüzde 10 arttı

2001 krizinin psikolojik etkilerinin ortadan kalkmasıyla, Türkiye’de CEO ve genel müdür maaşları geçen yıl yükseldi. Danışmanlar yönetici maaşlarında ortalama yüzde 10 seviyesinde artış olduğunu belirtiyorlar.

Human Resources Management kurucu ortaklarından Alihan Irmakkesen, “Kriz, hem maaşlarda gerilemeye, hem de kurumların ‘daha seçici’ olmalarına vesile olmuştu. Şimdi, daha özenle seçilmiş yöneticiler ile çalışılıyor. Kriz sonrasındaki psikolojik gerilimin azalmasıyla, maaşlarda da nispi bir artış yaşanıyor” değerlendirmesini yapıyor.

Irmakkesen, bonus ve yan hakların toplam ücret paketi içindeki ağırlığının arttığına dikkat çekiyor ve şöyle devam ediyor: “Krizin kurumlara öğrettiği en önemli olgu, belki de, ‘performansa dayalı ücret politikası’ oldu. Maaşlardaki nispi artışa paralel olarak, bonus, prim gibi performansa dayalı yan unsurlar da önemini artarak koruyor”.

Bir genel müdürün maaşını belirleyen çok sayıda unsur var. Sektör, şirketin büyüklüğü, kurumsal yapısı, genel müdürün konumlamasını ve ücret paketini etkileyen unsurlardan birkaçı…Değişkenler bu kadar çok olunca genel müdür maaşlarının alt ve üst sınırı arasındaki fark da açılıyor. Genel müdür ücretleri de geniş bir yelpazede belirleniyor.

En çok kazananlar

Türkiye’de en çok kazanan yöneticiler arasında büyük holdinglerin CEO’ları dikkat çekiyor. Sabancı Holding CEO’su Celal Metin, Koç Holding CEO’su Bülend Özaydınlı ve Doğan Holding CEO’su Tufan Darbaz’ın, diğer yöneticilere fark attığı söyleniyor. Büyük bir holdingde CEO pozisyonunda olan yöneticilerin yıllık kazançlarının 450 bin dolar civarında olduğu biliniyor.
                            

Holdinglerde yöneticilerin birbirinden bağımsız görevleri de olabiliyor. Bazı üst düzey yöneticiler, yönetim kurulu üyesi iken aynı zamanda icra kurulu üyeliği de yapabiliyorlar.   Bu gibi durumlarda ayrıca ödeme planları söz konusu oluyor. Her farklı unvan için ekstra bir ödeme gündeme gelebiliyor.

Bankalarda genel müdürlerin ücretleri 250-400 bin dolar arasında değişiyor. Uluslararası bir banka olan HSBC diğer bankalara göre genel müdürüne daha farklı bir ödeme planı sağlıyor. HSBC bonus ve yan haklarda diğer bankalara göre daha fazla olanaklar sunuyor. Fonlamaya yönelik bir sistem kullanılıyor. Değişken ödemeler performansa bağlı olarak bir farklılıklaşıyor. PricewaterhouseCoopers İK Birim Yönetici Murat Demiroğlu, “Yabancı bankaların en büyük farkı fonlama sistemleri. Uluslararası bir fon hazırlama ya da eskiden hazırlanmış fonlara üye etme gibi alternatifler olabiliyor. Türk bankalarında bu çok fazla uygulanmıyor” diyor.

Uluslararası şirketlerin farkı

Oracle, Microsoft, HP, IBM gibi uluslar arası şirketlerin yöneticileri yılda ortalama 300 ile 400 bin dolar arasında ücret alıyor. Bilgi teknolojileri sektörünün uluslararası  şirketleri sabit ücretleri düşük tutsalar bile bonus ve yan haklarla genel müdürlerinin kazançlarını yükseltebiliyorlar.

Bu şirketlerde özellikle hisse senedi verilmesi daha çok tercih ediliyor. Çoğunlukla borsayla bağlantılı uluslararası bir paket hazırlanıyor. Emeklilik planı gibi üç beş yıl sonrası için farklı ödemeler de gündeme gelebiliyor. Türk şirketlerinde ise çoğunlukla nakit ödeme planları tercih ediliyor.

Boyden Danışmanlık Genel Müdürü Özlem Ergün, banka ve teknoloji sektörlerinde yöneticilere ödenen ücretlerde düşüş olduğunu belirterek, üretim, tüketim, ilaç ve otomotivde genel müdürlerin daha yüksek rakamlara imza atmaya başladığını söylüyor. Enflasyon düştüğü için eskiden olduğu gibi maaşların artık 2 basamaklı artmadığını belirten Ergün, “Herkes durumdan şikayetçi ama ücretler artık sanal bir şekilde otomatik ayarlanmıyor. Gerçekten performansa dayalı değerlendiriliyor” diyor.

Perakende sektöründe Carrefoursa Genel Müdürü Gilles Roudy, Migros Genel Müdürü Ömer Bozer ve Tansaş Genel Müdürü Servet Topaloğlu, öne çıkan yöneticiler arasında yer alıyor.

Burada skala 230 ile 250 bin dolar arasında değişiyor.

İçeriden atama eğilimi

Ernst & Young İnsan Kaynakları Yöneticisi Elif Baydar, son yıllarda ortaya çıkan en önemli trendin insan kaynağının elde tutulma çabası olduğu görüşünde. Ona göre, artık şirketler ileride yönetici kadrolarına getirmeyi planladıkları yetenekli kişileri yitirmemeye ve onlarla birlikte yürümeye eskisinden daha çok önem veriyorlar. Bu da eskiden çok yüksek düzeylerde olan transfer ücretlerinin ortadan kalkmasına neden oluyor.

Baydan, yüksek potansiyele sahip genç yöneticilerin ileride üst pozisyonlara atanmak üzere eğitildiklerini belirterek şöyle devam ediyor: “Genel müdürlerini içerden yetiştirebilenler büyük transferler yapmaktan ve transfer ücretleri ödemekten kurtuluyor. İçerden yetişen genel müdürler şirket kültürü ile bütünleşmiş oluyorlar. Dolayısıyla çalıştıkları firmayı kendi şirketleri gibi görüyor ve benimsiyorlar. Buna karşılık dışardan gelen genel müdürlerin firma genelinde kabul görmesinde bazen sıkıntılar yaşanabiliyor.”

Büyük transferler durmayacak

Günümüzde sık sık boşalan üst düzey pozisyonlara şirket dışından bir genel müdür getirildiğine şahit oluyoruz.

Human Resources Management kurucu ortaklarından Alihan Irmakkesen, üst seviye yöneticilerin içeriden yetiştirilmesinin transferleri etkilediği konusunda Elif Baydar ile hemfikir. Ancak Irmakkesen, bu durumun‘büyük transferleri’ pek etkilemediğini savunuyor ve şu açıklamayı yapıyor:” ‘Büyük transfer’, tanımı gereği, zaten özel bir duruma işaret ediyor ve içeriden yetiştirme yetiştirememe faktörüyle açıklanmayacak kadar karmaşık ve üst seviye süreçler sonunda gerçekleşiyor”.

Dışardan gelen genel müdürler gerçekten iyi yöneticiler ise şirketlere yeni bir heyecan getirebiliyorlar. Firma içinden yetişen genel müdürlerin bakış açılarının zaman zaman sınırlı kalması firmanın değişen piyasa koşullarına uyum sağlamasında problem yaratabiliyor. Baydar, “Dışardan gelen genel müdürler katıldıkları bünyelere yeni bir kan ve heyecan getirerek firma için dinamizmin artmasını sağlıyorlar. Firmalar farklı alanlara yönelmek istediklerinde de ellerindeki kaynak yeterli olmadığında piyasada o konuda uzmanlaşmış yöneticilere yöneliyorlar” değerlendirmesini yapıyor.

Ülke Koşulları Ücret Paketini Etkiliyor

Türk şirketlerinin yurtdışındaki yatırımları artıyor. Anadolu Efes Biracılık, Mavi Jeans, Migros gibi firmalar yurtdışında da şirketler kuruyor. Dışarıdaki şirketin yönetimi de daha çok Türk genel müdürlere emanet ediliyor. Burada da çoğunlukla bulunulan ülkenin koşulları maaşı belirliyor.
 
Human Resources Management’ın Kurucu Ortağı Aylin Coşkunoğlu Nazlıaka yurtdışındaki Türk şirketlerinin genel müdürlerinin kazançlarıyla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

 “Türkiye'deki bazı firmalarının yurtdışındaki şirketlerinin yönetimini üstlenen genel müdür ya da ülke müdürü pozisyonundaki kişiler, bulundukları ülkeye göre değişen ve göreceli olarak oldukça yüksek olan ücretler alabiliyor. Örneğin, inşaat sektöründe faaliyet gösteren bir holding, Türkiye’deki genel müdürüne yılda ortalama olarak 150 milyar lira artı yan imkanlar sunarken, Kazakistan’daki ülke müdürü yılda 150 bin dolar artı yan imkanlara sahip olabiliyor. Afganistan’daki ülke müdürü ise, risk ile ücret arasındaki doğru orantı nedeniyle yıllık 180 bin dolar sabit ücretin yanı sıra yan imkanlar alıyor.”

Genel Müdür Ücretlerini Belirleyen Yeni Eğilimler

Alanyalı & Alanyalı Danışmanlık Yönetici Ortağı Merih Alanyalı, tepe yöneticilerin ücret paketlerinin belirlenmesinde etkili olan yeni eğilimleri şöyle özetliyor:

*Makam otomobili, sağlık sigortası gibi yan haklarda çok değişiklik     olmadı. 

*Sosyal ve bireysel gelişime yönelik programlar gelişti. Koçluk, mentorluk sağlanıyor.

*Bireysel emeklilik kanunu ile birlikte bu tarz yan olanaklar da eklendi.

*Sektör, kurumsal yapı, kârlılık, şirketin yerel ya da çok uluslu olması gibi faktörler maaşları yakından etkileyen unsurlar.

*İlaç, bankacılık, otomotiv, BT, Telekomünikasyon gibi sektörlerde genel müdürler daha fazla kazanabiliyor.

Ceo’ya Enflasyon Zammı Yapılır Mı?

Eskiden şirketler, genel müdürden en alt kademeye kadar herkese enflasyon oranında zam yapmayı tercih ediyorlardı. Ancak bu durum son 3 yılda değişti. PricewaterhouseCoopers İK Birim Yönetici Murat Demiroğlu, bu değişikliği şöyle anlatıyor:

Enflasyon Zammı Devri Geçti

Herkese aynı oranda zam özellikle üst düzey yöneticilerin yıllık kazançlarını çok yükseltiyordu. Uzman niteliğinde çalışanlar sayı olarak fazla olsalar da şirkete maliyetleri düşük. Kitlesel ücretlerde bin kişinin şirkete toplam maliyeti 100 birim iken, genel müdür ve ona bağlı 5 yöneticinin toplam maaşı da 100 birim olabiliyordu. Bu durum artık değişti. Üst düzey yöneticilerin maaşları da buna bağlı olarak çok fazla artmıyor.

Değişken Ödemeler Gündemde

Son iki yılda da özellikle üst düzeyden gelen bir talep söz konusu. ‘Biz sıkıştık eskisi kadar kazanamıyoruz. Enflasyona göre gelirimiz düştü buna göre bir önlem almamız lazım’ diyorlar”.Demiroğlu şirketlerin bu durumda bulduğu çözümü ise şöyle özetliyor: “ Şirket genel müdürüne ‘Sen işe ne katıyorsun?’ diyor. Sağlanan katkı ölçüsünde ödeme yapılabiliyor. Bütçe hedeflerinin ne kadarının tutturulduğuna bakılıyor ve ona göre bir değişken ödeme planı belirleniyor. Bu ikramiye, prim, hisse senedi olabiliyor. Yani kazanç sabitken değişken ödemelerin koşulları artık baştan belirleniyor”.

Fadime Çoban
[email protected]