Her Unvanın İdeal Yaşı Var!

Kariyerinizde doğru adımları atıp atmadığınız konusunda endişeleriniz mi var? Anlamanın en kolay yolu, kaç yaşında hangi pozisyona geldiğinize bakmak... Türkiye’nin en büyük holdinglerinin insan kaynakları direktörleri ve bu alanın uzmanlarına göre, müdür olma yaşı 30’larda başlıyor. Grup direktörlüğü koltuğuna 35-40 gibi hak kazanılıyor. Genel müdürlerde ideal yaş 40-50 arası. CEO ise genelde 50-60 yaşlarında olunuyor. Reklamcılık, teknoloji ve hizmet sektörü gibi genç yöneticileri seven sektörlerde çalışanlar yarışa bir adım önde başlıyor, daha hızlı yükseliyor.   

“In Good Company” filminde Dennis Quaid’in canlandırdığı Dan Foreman, 51 yaşında Sports America dergisinde reklam bölümünün müdürüdür. Bir gün koltuğunu yarı yaşında hırslı bir gence kaptırır. İlk başta bu kadar genç bir patronla çalışmak hoşuna gitmese de, biraz da maddi zorunluluklardan, deneyimini genç yöneticisi ile paylaşmak durumda kalır. İkili departmanlarının gelirleri artırmak için canla başla çalışmaya başlarlar.

Hollywood yapımı bu film, günümüz iş hayatında yaş ve kariyer ilişkisini en net ortaya koyan örneklerden biri. Aynı filmdeki gibi profesyonel hayatta da hangi pozisyon için ideal yaş nedir, ast-üst arası yaş sorunları nasıl aşılır sorularına yanıt aranıyor.

Şu kesin ki; işe girişte ya da “yönetici adayları”nın seçiminde yeni üniversite mezunu ya da 1-2 yıllık deneyime sahip 22-26 yaş arası parlak gençler seçiliyor. Peki ya sonrası? Kariyer adımlarını sağlıklı atan kişiler hangi yaşlarda hangi pozisyonları hedeflemeli? İnsan kaynakları uzmanları, “40 yaşına kadar müdür ya da direktör olunmadıysa, o yaştan sonra yükselmek güç olur” diyor. Türkiye’nin önde gelen şirketlerinin insan kaynakları direktörlerinden alınan veriler de 35 yaş üstünün müdür olmak için ideal yaş sınırı olduğunu gösteriyor. Şirketler tabii ki sadece yaşa bakarak terfi vermiyor, yükselme için deneyim ve başarı da kilit rol oynuyor.

“Çalışma hayatına 25'lerinde başlayan birinin yaklaşık 15 yıllık bir süreçte, yöneticilik noktasına gelmemesinde ya yetkinlik ya da gerçekten pozisyon azlığı nedeni ile bir sıkışıklık söz konusu olmalı” diyor Unilever’in İnsan Kaynakları Direktörü Cem Tarık Yüksel ve devam ediyor: “Eğer şirket iş gücünün dönüş oranı düşük ise bu da engel olabilir. Ama piyasa ortalamalarında bir dönüş oranında, belli bir yaşa kadar belli sorumlulukların alınmasını beklemek doğaldır.”

Pozisyonların En İdeal Yaşı?
Türkiye’nin büyük şirketleri, yerli ve yabancı danışmanlarından alarak hazırladığımız araştırma, sektöre ve şirketlerin büyüklüğüne göre farklılık göstermekle birlikte, 20-26 yaş arası işe başlayan bir kişinin, genellikle 2-6 yıl içinde, 23-30 yaşları arasında uzman ve şef düzeyine geldiğini ortaya koyuyor. Müdür pozisyonu için ise en azından 8- 10 yıl arası tecrübe bekleniyor. Böylece 30-35 yaş aralığında müdür pozisyonuna gelinmiş olunuyor ve bu görevde 45 yaşlarına kadar kalmak normal görülüyor.

Unilever’de uzman pozisyonunda 24 yaş ve üzeri normal görülürken, müdür koltuğuna 25 yaştan sonra rahatlıkla geçilebileceği belirtiliyor. Aynı şekilde P&G, müdür yardımcılığında 26-30 yaş arasını ve bir üst pozisyon olan müdürlükte 26-30 yaş arasını ideal olarak açıklıyor. Zorlu Holding’de uzmanlık görevi için ideal yaş 28-33 arası, müdür pozisyonunda ise 36-45 yaş arası yöneticiler daha çok görülüyor. My Executive Yönetici Ortağı Müge Yalçın, “Direktörlük ya da genel müdür yardımcılığı için ise daha fazla deneyim bekleniyor. Ve bu pozisyonlardaki kişilerin çoğunlukla 35-45 yaş aralığında olduğunu görüyoruz” diyor.

CEO’lar En Az 35 Yaşında Olmalı
Genel müdür pozisyonu için ise adayların 35 yaşın üstünde olması bekleniyor. Unilever ve P&G’de 40 yaş üzeri, Zorlu Holding’de 39 ile 45 yaş arası ve Borusan Holding’de de 36 yaş üzeri genel müdürlük için uygun yaşlar olarak görülüyor. Ray&Berndtson Yönetici Ortağı Ayşe Öztuna, “Küçük organizasyonları yönetecek yöneticilerin daha az tecrübeli olmaları mümkün ama büyük şirketlerde genel müdür yardımcısı, genel müdür gibi pozisyonlar için adayların 35 yaşın üzerinde olmasını tavsiye ediyoruz” diyor.

Üst yönetim kadrosu dışardan atanacaksa, şirketler, insan kaynakları firmalarından adayların 50’li yaşlarını geçmemiş olmasını istiyor. Bunun da nedeni yeni atanacak genel müdür ya da CEO’nun emekli olmadan önce en azından 10 yıl kadar şirkette çalışmasını beklemeleri. Unilever’den Borusan Holding’e, P&G’den Fortis’e tüm devler CEO yaşının 50 ile 60 arasında olmasında hemfikir. Yönetim kurulu üyelikleri de belirli bir tecrübe ve uzmanlık gerektirdiği için genellikle 50’li yaşlarda başlıyor ve burada üst limit çok daha esnek 75’lere kadar çıkabiliyor.

“Gençleri” Seven Sektörler
Tabii bu yaş-pozisyon ilişkisinde sektörel farklılıklar da söz konusu oluyor. Özellikle son 10 yıldır hızla büyüyen teknoloji, telekomünikasyon ve hizmet sektöründe genç yöneticilere daha sık rastlanıyor. Ancak Öztuna’nın da vurguladığı gibi, daha geleneksel sektörlerde örneğin üretim, inşaat gibi alanlarda daha kıdemli yöneticiler görülüyor. Sanayi alanında çalışan Borusan Holding’de genel müdür yardımcıları 59, müdür ve yardımcıları da 57 yaşına kadar çıkabiliyor. 

Reklamcılık, bankacılık ve satış alanlarında gençler kariyer basamaklarını daha hızlı tırmanabiliyor. Human Resources Management Kurucu Ortağı Aylin Coşkunoğlu Nazlıaka, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Reklamcılık gibi yaratıcılığın ön plana çıktığı sektörlerde yaş ortalaması çok düşük. Kişilerin daha az sorumluluk üstlendiği yaşlar, daha bağımsız düşünebildiği, dolayısıyla da daha yaratıcı olabildiği bir dönem oluyor. Bu nedenle genç reklamcılar daha üretken bulunuyor. Ayrıca finans sektöründe de tüm pozisyonlarda genel yaş ortalamasının göreceli olarak daha düşük olduğunu görüyoruz. Bu sektörde de gençlerin göreceli olarak daha kolay risk alabilmesi ve tempolu bir çalışma ortamında dayanıklı olması ön plana çıkıyor.”

Terfi İçin Psikolojik Limit 40 Yaş
Son on yıldır dünya ve paralel olarak Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yönetici yaşları gençleşiyor. “40 yaş” yönetici olmak için psikolojik sınır olarak belirleniyor, insan kaynakları uzmanları önlerinde fırsatlar olmasına rağmen yetkinlik nedeniyle 40 yaşına kadar yönetici pozisyonuna gelmemiş kişilerin daha sonradan yükselmesinin zor olacağını dile getiriyor. Fortis Genel Müdür Yardımcısı Ayşe Eratlı, “Kimi zaman kurumlarda kemikleşmiş yapıların olması yöneticilik için sırada bekleyen başarılı çalışanların önünde engel olabiliyor. Ama eğer kişinin yönetici olamamasındaki sorun buna uygun alan bulamaması değil de kendisini yeterince geliştirememiş olması ise, bu durumda gerçekten kariyerinde ilerleme sağlaması zor olacaktır” diye konuşuyor.

Dünyanın önemli insan kaynakları firmalarından Hay Group’un 3 bin kişi üzerinde yaptığı bir çalışma, işe alım ve terfi kararlarında her 5 kişiden 4’ünün yaş faktörünün etkili olduğuna inandığını ortaya koyuyor. Araştırmaya göre, 50 yaşı geçmiş kişilerin yüzde 80’ı işe alımlarında yaş faktörün kesin etkili olduğuna inanırken, sadece yüzde 7’si bu konuda emin olmadıklarını söylüyor. 

Şirketlerin Politikası Ne?
Şirketler, işe alım ve terfi kararlarında tek kriterin yaş olmadığında, yaştan bağımsız olarak kişinin yetkinliklerine, başarı grafiğine ve deneyimine göre karar verildiğinde sözbirliği ediyor. Unilever Türkiye’nin işe alım konusunda iki ayrı uygulaması mevcut. Birisi işe alımlarının büyük kısmının gerçekleştiği “geleceğin iş liderlerini” yetiştirdiği üniversite sonrası programı. Burada yaş kriteri 23–27 yaş arası olabiliyor. Diğeri ise tecrübeli yönetici alımları. Yüksel, “Tecrübeli yönetici alımlarımızda, belirli pozisyonlarda, tecrübe ve farklı bakış amaçlı yapıldığı için kişinin profili, yaşından daha öncelikli bir belirleyici faktör. Zira tecrübeniz nelerle karşılaştığınız ve çözmek zorunda kaldığınız ile bağlantılı” diyor.

Sabancı Holding’de de, terfi kararlarında yaş bir değerlendirme kriteri olarak kullanılmıyor.  
Eskiden terfilerde kıdem bir kriterken, bugün kişinin geçmiş başarıları, deneyim çeşitliliği, liderlik özelliklerine değerlendirildiğini belirten İnsan Kaynakları Müdürü Şahika Ayhan, “Bizim grubumuzda 20’li yaşlarda olduğu gibi 40-50li yaşlarda da uzmanlar, müdürler var. 30’lu yaşlarda da genel müdürlerimiz var, 50’li yaşlarda da” diyor. Benzer şekilde Borusan Holding Genel Müdür Yardımcısı Semra Akman, “Bizim için emeklilik yaşı önemli, 60 yaşına gelen her çalışan emekliye ayrılıyor. 40 yaşını geçmemiş olmak yöneticiliğe adım atmak açısından bizim için bir koşul değil” diye konuşuyor.

Ferid Ekmekçioğlu/ Tetra Pak Çevre Müdürü
“Genç Başlasam Farklı Yerde Olabilirdim”

38 Yaşında Sıfırdan Başladım
16 yıldır Tetra Pak’ta çalışıyorum. 38 yaşında iş hayatına profesyonel olarak sıfırdan başlamak durumunda kaldım. Boğaziçi Üniversitesi Fizik ve Elektronik Bölümleri’nden 1977’de mezun oldum. 1975 yılı itibariyle bir pres atölyesi kurdum ve yedek parça ürettim. Askerlik nedeniyle o işi kapattım. Askerlik sonrası 29 yaşında Otomarsan’da Pazarlama bölümünde ihracat uzmanı olarak işe başladım.

İki Kez Battım
 Ardından 1984’te bir petrol şirketinin İran bölge sorumluluğunu yürüttüm. 1986’da 350 milyon dolarlık bir iş hacmini yönetiyordum. Ardından yeniden kendi işime döndüm, güvenlik ve yangın sistemleri satan bir şirket kurdum. Ancak, 1990 yılındaki petrol krizine denk geldi ve yürümedi.

Makinenin Altına Bile Yattım
 1991’de Tetra Pak’a servis mühendisi olarak girdim ve her şeye sıfırdan başladım. Tetra Pak yaptığı mülakatlarda beni çok iyi değerlendirdi, başka şirketlerde vermeyecekleri fırsatları tanıdı. Kısa bir sürede Tetra Pak’ta teknik eğitim bölümünü kurdum ve teknik eğitim müdürü olarak çalıştım. 1995-98 yılları arası teknik destek müdürlüğü yaptım, 1998’den beri de görevime “çevre müdürü” olarak devam ediyorum.

Genel Müdür Olabilirdim
Benim yaşımda ve özgeçmişimde biri genel müdür olabilirdi ama ben profesyonel olarak çok geç yaşta tekrar sıfırdan başlamak durumunda kaldım. Tetra Pak’ta genç yaşta başlamanın dezavantajlarını yaşadım ama nerede olursa bunlar yaşanabilirdi. Tetra Pak benim gibi bir insana ilk işe alımda fırsat tanıdı ve ardından da çok iyi değerlendirdi. 26 yaşında MT olarak girdiğim bir iş hayatım olsaydı bugün farklı bir yerde olabilirdim. Ama ben bu durumu başta kabullenmiştim. Hep yaşça benden küçük yöneticilerle çalıştım. Ancak bu nedenle bir sorun yaşamadım.

Babür Çelebi/ Ülker Grubu Pazarlama Genel Müdürü
Yaş Profesyonel Yaşamda Sorun Olmaz

Çok Hızlı İlerledim
1983’te Unilever’de iş hayatına girdim. İlk olarak ürün yönetici asistanıydım. Ben çok hızlı ilerledim. Her yıl terfi aldım. 1992 yılında oldukça üst düzey bir pozisyona geçerek Pazarlamadan Sorumlu Genel Müdür oldum Unilever’de. 2001’e kadar da çeşitli üst düzey pozisyonlarda bulundum. En son Elida Kozmetik’in genel müdürüydüm. Evyap’a 2001 yılında geçtim.

Yaşın Önemi Yok
 Artık kimse 60 yaşında emekli olmuyor. Görüyorsunuz ülkedeki idare edenler, büyük şirketlerin CEO’ları 60 yaşın üzerinde ve büyük tecrübeleriyle iş yapıyor. 60 yaşında yöneticiler, şirketlerin danışmanlığa geçiyor. Başka şirketlerin yönetim kurullarında devam ediyor. O yüzden 40-50 yaş belli yere gelmek için mihenk taşları ama insanlar günümüzde eskiye göre daha ileri yaşlarda da çalışmaya devam ediyor.

Benden Küçükle de Çalıştım
Benim altında benden büyük biriyle de çalıştım, benden küçük birine de rapor geçtim, bunlar profesyonel hayatta ciddi bir sorun olmuyor. Yetenekle, bilgiyle, tecrübeyle ilgisi var pozisyonların. Örneğin Hasan Yılmaz, Unilever’deki üstüm, benden iki yaş küçüktü ama biz inanılmaz iyi anlaşırdık. Burada da aynı şekilde Ali Ülker’le inanılmaz iyi bir iş ilişkimiz var, Ali Bey’in tecrübesi çok fazla.

Tam Bir İşkoliğim
Ben işkolik biriyim, çalışmadan duramam. Şu an Ülker’de çalışıyorum, bağımsız yönetim kurulu üyeliği için önce bu grupta değerlendirilmek isterim. Ben Unilever’de yıllarca insan kaynakları eğitimleri verdim, İşe alım kurulundaydım. İşe alımda pozisyona uygun insanı bulmak önemlidir, yetkinlik bazen daha genç birinde olur bazen daha büyük kişilerde. Ben uluslararası firmalarda 50 yaşında hala ürün müdürlüğü yapan kişiler tanıyorum, biz de genç nüfus nedeniyle biraz daha pozisyonlar daha hızlı ilerliyor.

Barbara Moses/ Kariyer Danışmanı
Kariyerinizde Yaşınıza Uygun Adımlar Atın

20’ler Arayış Dönemi
Kariyeriniz önceden tahmin edebileceğimiz bazı aşamalardan oluşuyor. Burada başarıyla yürümek, her kademede belli zorluklarla başa çıkmak anlamına geliyor. 20’lerimizde, işe girerken, sormamız gereken: “Ne yapmaktan hoşlanıyorum”, “Yaptığım işte iyi miyim”, “Diğerleri benim işimi nasıl görüyor”… Bu sorulara yanıt arayarak, iş arkadaşlarınızın söylediklerine dikkat eder, hoşlandığınız işleri kavrar ve en iyi olduğunuzu anlar hale geleceksiniz.

30’larda Kendinizi Parlatın
Bu arada 30’lu yaşlara geldiğinizde, artık ne olduğunuzu iyice bilmeniz bekleniyor. Yeni beceriler geliştirmeyi, iyi olduğunuz konularda uzmanlaşmayı, özel yeteneklerinizi nasıl daha iyi parlatacağınızı bu yaşlarda öğrenirsiniz. Ayrıca limitlerinizi de kabul edersiniz. 20’li ve 30’lu yaşların zorluğu rekabet ederek, kişinin kendini sınırlarını deneyerek diğerlerinden öne geçmesi gereken adımları attığı yaşlar.

Kendine Dönüş Dönemi
30’larda artık kariyer hayatının ortalarında gelindiğinde geri adım atıp, öncelikleri yeniden belirleme zamanıdır. “Kendimi iyi hissetmek için gerçekten neye ihtiyacım var” ve “Gerçekten neyi umursuyorum” cevap verilmesi gereken kritik sorular olarak ortaya çıkar. Dışardan gelen zoraki sorumlulukların dışında, ki bunlar para, statü ya da rekabet olabilir, kişi kendi iç sesine odaklanmalıdır.

Elçin Cirik
[email protected]