İnsan Kaynağı İhtiyaç Analizi

Bankacılık, turizm, gıda, sigorta, teknoloji, otomobil, perakende ve diğerleri... Bir yanda işsizlik, diğer yanda şirketlerin çalışan ve yönetici ihtiyacı. Üstelik sadece Türkiye’de değil, Avrupa’da da benzer tablo var. Trend böyle giderse, bazı alanlarda fazlalık, bir bölümünde ise açık büyüyerek artacak. Krizin sona ermesiyle birlikte bu gerçek daha iyi anlaşılacak. Avrupa Birliği bu konuyu, bir araştırma ile gündeme getirdi. Türkiye’de ise insan kaynakları uzmanlarının uyarılarından öteye gidilmiyor...

Türkiye’de 2001 yılında eğitimli gençlerde işsizlik oranı yüzde 25.8 idi. Toplam işsiz sayısı ise 2 milyona yakındı. Elbette bu rakamın önemli bir çoğunluğunu ekonomik kriz nedeniyle işlerini kaybetmiş kişiler oluşturuyordu. Ancak, bunun yanında, yüksek öğrenimini tamamladığı halde hiç işe girememiş ya da kendi formasyonunun dışında işlerde çalışanların sayısı da göz ardı edilemeyecek kadardı.

Türkiye 2002 yılına çok parlak bir tablo ile girmedi. Ancak dünyada da durum pek farklı değil. Özellikle bilgi teknolojileri ve bankacılık/finans sektörlerinde yaşanan olumsuzluklar işgücü piyasası dengelerini altüst etti. Pek çok yetişmiş insan işlerini kaybetti ya da hiç iş bulamadı. Bunun yanında yine pek çok sektörde ciddi bir yetişmiş işgücü açığı ortaya çıktı. Üstelik, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa coğrafyasında, “insan kaynağı” stokundaki arz ve talep dengesizliğinin gelecekte de ağırlığını hissettireceği tahmin ediliyor.

Uzmanlara göre, bazı meslek ve işlere ilgi azalırken, bazı alanlardaki açık ciddi boyutlara ulaşacak. İnsan kaynağını bu trendlere göre yönlendiren ülkeler, sorunu önemli ölçüde aşmış olarak yeni döneme girecekler.

Capital, çok özel bir araştırmada bu konuyu analiz ediyor. Özellikle ekonomik krizin ardından Türkiye’deki durumu açığa çıkaran bu araştırmada, çeşitli sektörleri yetişmiş eleman açığı ve fazlası açısından ele aldık. Bu araştırmada Avrupa Birliği’nin çalışmaları, Türkiye’den uzmanların tahminleri ve rakamları kullandık. Sonuçta ortaya, Avrupa Birliği ile birlikte Türkiye’de “insan kaynağı” geleceği çıktı.

Euro ülkelerinde durum

Avrupa Merkez Bankası, geçtiğimiz aylarda “Euro Alanı Ülkelerinde İşgücü Piyasası Göstergeleri” adlı kapsamlı bir araştırma gerçekleştirdi. Bu araştırmanın kapsamında  Belçika, Almanya, İspanya, Fransa, İrlanda, Lüksemburg, Avusturya ve Portekiz yer alıyordu. Ülkelerin ortak özelliği ise pek çok alanda yetişmiş eleman ihtiyacı duyarlarken, aynı zamanda farklı sektörlerde de eleman yetersizliği çekmeleriydi.

Bu ülkelerin ortak özellikleri, tarım ve balıkçılık alanında istihdam edilen nüfusun fazla olması. Öte yandan Almanya, Portekiz ve Belçika’da ise teknik anlamda yetişmiş ve eğitimli işgücüne ihtiyaç duyulması ortak nokta olarak göze çarpıyor.

Gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye son yıllarda bilgi teknolojileri alanında yaptığı ataklara rağmen, bu alanda hala yetişmiş elemana ihtiyaç duyuyor. Bu sektörü genç ve gelişmeye açık bir görünüm çizen perakendecilik alanı izliyor. Krizden önemli bir ölçüde etkilenen otomotiv sektöründe ise ihracat yapan şirketler nispeten daha rahat. Her ne kadar iç talepte ciddi bir gerileme yaşansa da, özellikle son dönemde üretilmeye başlanan yeni modeller bu sektörün nefes almasına yardımcı oldu.

İyi kaptanlara ihtiyaç var

Ülke ekonomisinin hareketlenmeye başlaması ile birlikte pek çok sektör de eleman talebinde bulunmaya başladı. Örneğin, Türkiye’nin 2002 ve sonrası için kurtarıcı olarak gördüğü turizm sektöründe yer alan oyuncular, yeni istihdam olanakları yaratıyorlar. Ancak, yine de temkinli davranmak gerekiyor. Çünkü, bugüne kadar herkes bir şeyler yapabiliyorken, son kriz ile birlikte Türkiye’nin öncelikle gerçek “kriz yöneticilerine” ihtiyacı olduğu görüldü. Sadece şirketi ve finansal konuları değil, insanları da anlayabilen, onları motive edebilen ve aynı zamanda şirketi de büyütebilen yöneticiler 2002 yılını prim yaparak kapatacaklar.

Nicholson International Genel Müdürü Tanyer Sönmezer, özellikle ekonomik kriz ile birlikte her sektörde “iyi kaptanlara” ihtiyaç doğduğunu söylüyor ve “Şirketin operasyonel verimliliğini sağlayan yöneticilerin sayısı günümüzde çok az. Bu tip yöneticilere ihtiyaç artacak” diyor.

Perakende umut veriyor

Bakkallardan sokak arası marketlere geçerken belki de çoğumuz bu günleri tahmin edemiyorduk. Yerel olarak başlayan market zincirlerinin ulusallaşması ve sonrasında da uluslararası oyuncuların birbiri ardına pazara girmesi ile birlikte Türkiye bir alışveriş cenneti haline geldi. Ancak, sektör bu kadar hızlı gelişirken, perakendede çalışanlar buna ayak uydurmakta güçlük çektiler. Gelecek düşünülmeden hızla eleman alan perakende sektöründe şu anda büyük bir yetişmiş eleman ihtiyacı dikkati çekiyor.

PricewaterhouseCoopers İnsan Kaynakları Danışmanlığı Bölüm Yöneticisi Murat Demiroğlu, perakendeciliğin son derece hareketli ve şeffaf bir sektör olduğuna dikkat çekiyor. Ona göre, aynı zamanda yoğun bir rekabetin de yaşandığı perakendecilikte iyi eleman bulmak ve daha sonra bu elemanları tutmak son derece zor. Demiroğlu, “Ekonominin gidişi ile de yakından bağlantılı olan sektörde sık sık dalgalanmalar yaşanıyor” diyor.

Murat Demiroğlu, bu sektördeki insan kaynağı açığına dikkat çekerken şunları söylüyor:

“Mağazalarda satış öncesi ve yönetici kadrosunda boşluk dikkati çekiyor. Ayrıca, perakendenin merkez kadrolarında yetişmiş eleman açığı olduğu da bir gerçek. Bu sektörde satın almadan ürün takibine, tasarımdan ürün yerleştirmeye kadar pek çok alanda yetişmiş elemana ihtiyaç duyuluyor”.

Bilgi teknolojileri uzman peşinde

Dünyada yaşanan dotcom macerasından Türkiye’deki şirketler de nasibini aldı. Bağımsız araştırma şirketi IDC’nin yaptığı bir araştırmaya göre, 2002 yılında bilişim sektöründe sadece Avrupa’da 600 bin kalifiye elemana ihtiyaç duyulacak. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde ise kalifiye eleman ihtiyacı 125 bin.

Türkiye’de 2003 yılında internet ve networking alanında 20 binin üzerinde yetişmiş eleman açığı ortaya ççıkması bekleniyor. Cisco Systems Türkiye Genel Müdürü Suat Baysan, “Yeni dünya ekonomisine büyük bir hızla giren Türkiye, bu gelişime uygun donanıma sahip kalifiye eleman ve yönetici eksikliği yaşıyor” diyor.

Yine teknoloji alanında gelişmekte olan outsourcing ve CRM konularına hakim, tecrübe kazanmış, bu hizmetlerin felsefelerini benimsemiş satış ve hizmet odaklı direktör ve üstü seviyesindeki kişilere de ihtiyaç duyulacağı belirtiliyor. Heidrick & Struggles’dan Meltem Güneşli, “Türkiye’deki şirketlerde Chief Technology Officer (CTO) ve Chief Information Officer (CIO) açığı var ve bu pozisyona ilgi gelecekte de artacak” diye konuşuyor.

Bankacılık/finans dengesiz

Ekonomik krizin ardından küçülme ve yeniden yapılanma sürecine giren bankacılık, belki de yetişmiş eleman fazlasının en yüksek olduğu sektörlerin başında geliyor. Ancak, bu, sektörde eleman ya da yönetici ihtiyacının olmadığı anlamına da gelmiyor. Bankacılıkta, özellikle orta ve alt kademelerde insan kaynağı ihtiyacı dikkat çekiyor. Ayrıca, bir insan kaynakları uzmanına göre, hala bu sektörü toparlayacak, yeni vizyonlar yaratacak ve farklı ürünler sunacak profesyonellere ihtiyaç var.

Özellikle alternatif çözüm ve hizmet yaratıp satacak birimlerde tecrübe sahibi olanların, bankacılık ve finans alanlarında kendilerine rahatlıkla yer bulabileceklerine dikkat çekiliyor.

Bankacılığa yönelik farklı bir değerlendirme de Nicholson International Türkiye Genel Müdürü Tanyer Sönmezer’den geliyor. Ona göre, özellikle gelişen alternatif dağıtım kanallarını yönetecek kadrolar için farklı sektörlerden, “yeni kanlara” ihtiyaç var. Sektör bu alanlardaki açığını, farklı sektör deneyimine sahip yöneticilerle kapatacak. Sönmezer, bu ihtiyacın özellikle birleşen bankalarda ortaya çıktığını vurguluyor ve “Sektörde alternatif dağıtım kanallarını geliştirebilecek yöneticilere acil ihtiyaç var” diyor.

Andersen İnsan Kaynakları Müdürü Müge Yalçın ise yeni risk anlayışının ve yönetiminin uzman kadrolara ihtiyacı artıracağına dikkat çekiyor. Yalçın, “Yakın gelecekte bankalar, özellikle kredi ve pazarlama kadrolarını güçlendirip, kaliteli insan kaynağına yönelecekler” diye konuşuyor.

<b>Otoda “ikinci el” uzmanlığı

Türkiye’nin en önemli ve en çok iş yapan sektörleri arasında yer alan otomotivde, krizin etkisi ile yurtiçi satışlarda ciddi oranlarda düşüşler yaşandı. Her türlü projeksiyon 2001 yılında altüst oldu. Buna rağmen ihracat yapan üretici firmalarda durum biraz daha olumlu görünüyor. Üretici olmayan firmalarda ise ciddi bir yetişmiş eleman fazlası bulunuyor.

Sektörde özellikle müşterilerin ihtiyaçlarının anlaşılması ve karşılanması alanında uzman yetişmiş işgücüne ihtiyaç duyuluyor. Bu ihtiyaçları servis, yedek parça ve satın alma konularında analiz ederek otomobili hızlı tüketim malı gibi algılayacak pazarlama uzmanlarının sektörde önü açık.

PricewaterhouseCoopers İnsan Kaynakları Danışmanlığı Bölüm Yöneticisi Murat Demiroğlu, otomotivde ikinci elde nitelik artışı görülebileceğine dikkat çekiyor. “ABD’de ikinci el satıcılığı bir meslektir” diyen Demiroğlu, aynı şeyin Türkiye’de de gerçekleşebileceğini ve otombil satışı ile ilgili yeni bir meslek grubu oluşabileceğine dikkat çekiyor.

Diğer sektörlerde durum nasıl?

Türkiye’de gelişmekte olan her sektörde yetişmiş işgücüne olan ihtiyaç her geçen gün artarak devam ediyor. Örneğin sigorta sektörünün, bireysel emeklilik yasası ile birlikte hareketlenmesi bekleniyor. Bu gelişme ile birlikte sektörde “finansal danışman” adaylarının ortaya çıkabileceği belirtiliyor. Sigorta sektöründe yakın gelecekte neredeyse portföy yöneticisi niteliğinde insanların işe gireceği düşünülüyor. Murat Demiroğlu, bu insanların ihtiyaçları çok iyi anlayıp yorumlayarak eldeki ürünleri belirleyip kişiye uygun paketler çıkarabilmesi gerektiğinin altını çiziyor.

Tüm sektörlerden farklı bir yerde duran sağlık sektöründe ilaç, tıbbi cihaz, hastane ve sağlık ürünü gibi konularda daha az bütçeyle yüksek erişim sağlayabilen marka müdürleri açığı bulunuyor. İlaç sektöründe ise yeni düzenlemeler ile birlikte daha nitelikli elemanlar aranacak. Uzmanlar bu alanda özellikle biyoloji, eczacılık ve tıp gibi branşlardan mezun olan kişilerin tercih edileceğini belirtiyorlar.

Pazarlama alanında promosyon elemanlarının ve medyada da alışılmışın dışında konu yaratan işgücünün geleceği parlak görünüyor.

<b>TÜRKİYE’DE SEKTÖRLERİN İŞGÜCÜ ANALİZİ

OTOMOTİV: Müşteri ihtiyaçlarını analiz edip, otomobili bir hızlı tüketim ürünü gibi algılayan ve buna göre stratejiler oluşturan pazarlamacılara ihtiyaç var. İkinci el otomobil satıcılığının da gelişmesi bekleniyor.

<b>GIDA/İÇECEK: Ürünü alırken kazanabilen, müşteri ihtiyaçlarını anlayabilen, müşterinin kendi mağazalarına girmesini sağlayabilecek, o ürünleri diğerlerinin arasından seçtirebilecek, çok para harcamadan kreatif ürünlerle iş yapan marka müdürlerine ve bunları uyumlu bir şekilde yöneterek krizde bile satış arttırabilecek genel müdürlere ihtiyaç var.

<b>PERAKENDE: Yeni mağaza seçiminde ve mağazaları iyi idare etmekte başarılı yöneticilere ihtiyaç artıyor. Ayrıca, satın almadan ürün takibine, tasarımdan ürün yerleştirmeye kadar olan alanlarda yetişmiş işgücü ihtiyacı bulunuyor.

<b>TURİZM: Yurtdışından kaliteli turist getirebilecek programları yaratabilen, alışılmış turizmin dışında düşünebilen yöneticilere ihtiyaç var. Operasyon, pazarlama ve lojistikte yönetici seviyesinde eleman açığına dikkat çekiliyor.

<b>BEYAZ EŞYA: Bayi ağını büyüten, işi geliştirirken şirketin stratejik ürünlerini pazarda tutunabilir hale getirebilen yöneticilere ihtiyaç var. Ayrıca, lojistiği ve tedarik zincirini iyi ayarlayabilen yönetici eksiği de bulunuyor.

<b>ENERJİ: Fabrikaların yanına tesis kurabilecek kapasitede, yurtdışı tecrübesi olan insanlara ihtiyaç duyuluyor. 5-10 yıl içinde yeni enerji üretim sistemlerinin de gelmesi ile birlikte gelişeceği düşünülen bir pazar.

<b>TELEKOMÜNİKASYON: Teknik altyapı kuran şirketlerde sistem entegrasyonu yapabilecek, farklı bileşenleri yönetebilecek sistemleri kurabilecek elemanlara ihtiyaç var. Katma değer sağlayan sistemleri bulup uygulayabilen ve bunu müşteriye tanıtabilen insanlar bu sektörde yer bulabilir.

<b>TEKSTİL: Yurtiçi ve dünya pazarlarında marka yaratabilen yöneticilere ihtiyaç var. Ayrıca, sektör nitelikli eleman eksikliği çekiyor.

<b>“BEYAZ EŞYA TEKNİSYENİ YOK”

Arçelik İnsan Kaynakları ve Kalite Sistemleri Direktörü Cengiz Gürleyik, beyaz eşya sektörünün ve kendilerinin yetişmiş işgücü arz/talep durumunu şöyle özetliyor:

<b>IT VE İHRACAT UZMANLARI: Arçelik’te kendi teknolojimizi geliştiriyor olduğumuz için, endüstriyel tasarım ve ürün geliştirme konularında önemli ihtiyaçlarımız var. Yurtdışından ithal edip satan markalarda ise bu tür bir ihtiyaç olmayabilir. Uluslararası alanda varlığımızı ortaya koymak istediğimiz için, altyapı anlamında IT ve ihracat konusunda uzman elemanlara ihtiyacımız oluyor.

<b>YETİŞMİŞ ELEMAN KISITLI: Genelde konuşmak gerekirse sektörümüz için yetişmiş ve tecrübeli elemanlar kısıtlı sayıda. Çok iyi finansal analiz yapabilen, ihracat karlılığını araştırıp sektörel analizler gerçekleştirebilen, denetim departmanlarında çalışabilecek uzman kişilere her zaman ihtiyaç duyuyoruz.

<b>MÜHENDİSLERE İHTİYAÇ VAR: Endüstriyel tasarım ve ürün geliştirme alanında konuyu bilebilecek, mühendislik kökenli, araştırma ve geliştirme ile birlikte tasarım yapabilecek elektronik mühendislerine, makine mühendislerine ihtiyaç var. Genelde bir analiz yaparsak piyasada mavi yakalıların arzı biraz daha fazla. Yeni mezunlar çok sayıda.

<b>OKULLARDA TEKNİSYEN YETİŞMİYOR: Eğitim sistemimizde olan bazı aksaklıklar nedeniyle aslında arz fazlası oluşabiliyor. Sektörde teknisyene de çok ihtiyacımız var örneğin ancak teknisyenler okullarda çok yetişmiyor. Bunun yanında yönetici ve uzman tercihleri de çok önemli. Herkes yönetici olmak istiyor bizim uzmanlara da ihtiyacımız var.