Koltuğu Korumak Zorlaşıyor

Koltuğuyla özdeşleşen CEO dönemi kapanıyor. Artık, 15-20 yıl aynı şirketi yönetmek hayal oluyor. Ekonomik daralma, rekabet, küreselleşme baskısı CEO’ları tehdit ediyor, görev süreleri kısalıyor. Dünyanın en büyük 500 şirketinde görev süreleri 6 yıla kadar indi. Türkiye’nin en büyük ilk 25 şirketinde ise CEO’ların görevde kalma süresi ortalama 4,4 yıl. Uzmanlar ise ideal sürenin 3-4 yıl olduğunu söylüyor. 
 
Zor Mu?

General Electric’in efsanevi CEO’su Jack Welch, 1980-2000 yılları arasında tam 20 yıl görevde kaldı. Edward Whitacre ise tam 17 yıl AT&T’yi yönetti. IBM’e tekrar hayat veren yönetici olarak ünlenen Lou Gerstner, 1993-2002 döneminde 9 yıl CEO’luk yaptı.

Türkiye’den ise Hayrettin Çaycı, 23 yıldır Sarkuysan’ın genel müdürü. Turan Erdoğan, 20 yıldır Vestel Dış Ticaret’i genel müdür olarak yönetiyor. Tuncay Özilhan, Anadolu Grubu’nun icra kurulu başkanı olarak atandığında yıl 1984’tü. 23 yıl icra kurulu başkanı olarak görev yapan Özilhan, 2007’de yönetim kurulu başkanı oldu. Nobel İlaç Genel Müdürü Ahmet Ünlü, 13 yıldır genel müdürlük yapıyor. Borusan Holding CEO’su Agah Uğur da 13 yıldır bu görevi sürdürüyor. İş Bankası Genel Müdürü Ersin Özince, 10 yıldır aynı görevde. Hakan Ateş, 1997’de DenizBank kurulduğunda genel müdür oldu. 9 yıldır aynı görevi sürdürüyor.

Ancak, bu örneklerin aksine Türkiye’de CEO’ların görevde kalma süreleri kısalıyor. Sadece kötü performans gösteren şirketlerde değil, en beğenilenlerde de CEO’ların ömrü uzun süreli olmuyor. 2008’de, Türkiye’nin en beğenilen şirketi seçilen Turkcell, 15 yıldan bu yana tam 3 kez CEO değiştirdi. Son 10 yıla baktığımızda, Akbank’ın 2’nci, Yapı Kredi Bankası’nda 4’üncü, Garanti Bankası, Sabancı Holding, Tofaş ve Koç Holding’de ise 3’üncü CEO görev başında. Sadece geçen yıl, Türkiye’nin en büyük şirketlerinin belirlendiği Capital 500’deki ilk 200 şirketin 32’sinin CEO’su değişti. Böylece Türkiye’nin en büyük ilk 100 şirketini yöneten her 5 CEO’dan biri 2007’de atanmış oldu.

Süre Neden Kısalıyor?
CEO’ların görev sürelerini etkileyen 6 temel unsur dikkati çekiyor. Ekonomik daralma, artan rekabet, ekonomik konjonktür, küreselleşmenin getirdiği yeni ihtiyaçlar, hissedarların hızlı performans beklentileri ve artan birleşme ve satın almalar bu sürenin kısalmasında etkili oluyor.

Fortune Danışmanlık Yönetici Ortağı Ayşen Arıduru, şirket büyüdükçe ve karmaşıklaştıkça CEO’ların kalma sürelerinin kısaldığını söylüyor. Ray&Berndtson Yönetici Ortağı Ayşe Öztuna da CEO’ların görev sürelerini etkileyen nedenler konusunda finansal mekanizmaların ön plana çıktığını vurguluyor ve şöyle devam ediyor:

“CEO görev süreleri, finansal piyasaların koyduğu baskılarla her gün biraz daha kısalıyor. Bu da hem şirketlerde hem yöneticilerde çok ciddi sıkıntılar yaratıyor. Yeni birini bulmak kolay olmuyor. Burada önemli olan CEO atamalarının nasıl yapıldığı, objektif kıstaslara uyulup uyulmadığıdır. CEO’ların mutlaka yedeklenmeleri gerekiyor. Bu konuya yönetim kurulu seviyesinde bakılmalı.”

S&P 500 Ortalaması 6 Yıl
CEO’ların görevde kalma süresi tüm dünyada kısalıyor. SpencerStuart şirketinin her yıl yaptığı CEO araştırmasına göre, Amerika’da, S&P 500 şirketleri arasında CEO’ların ortalama görev süresi 6 yıl. Halbuki aynı araştırma şirketinin 1980’e verileri,  dünyanın en büyük 100 şirketinde CEO’ların üçte ikisine yakınının aynı şirkette 25 yıl gibi uzun yıllar görevde kaldığını gösteriyordu.

SpencerStuart’ın CEO’ların görev sürelerini inceleyen araştırmasından çıkan başka bir önemli sonuç da 2007'de dünyanın en büyük ilk 100 şirketinde 21 yıl veya fazla süredir görev yapan CEO'ların oranının yüzde 4'e düşmesi. Bu oran, iki yıl önce yüzde 6 oranındaydı. Geçen yıl, S&P 500 şirketlerine yeni atanan CEO sayısı ise 54 oldu. Bir başka deyişle dünyanın en büyük 500 şirketinin yüzde 11’inin CEO’su geçen yıl değişti.

Türkiye’de Ömür Kaç Yıl?
Capital 500’de yer alan Türkiye’nin en büyük 50 özel şirketin CEO ve genel müdürlerinin görevde kalma sürelerine baktığımızda ortalamanın 4,6 yıl olduğunu görüyoruz. İlk 25’in ortalaması ise 4,4 düzeyinde…

 İlk 50 şirketin 30’unun CEO ve genel müdürü ise koltuğunda 0-3 yıl arası bir sürede oturuyor. Türkiye’nin en büyük iki grubu olan Koç ve Sabancı’ya bakıldığında bunların 2000’li yıllarla birlikte CEO yönetiminde bir yapılanmaya gittikleri görülüyor. Hem Koç hem Sabancı’da son 8 yılda 3’er CEO görev aldı. Bunlar arasında ise koltuğunu en uzun koruyan Bülend Özaydınlı oldu. 2002-2007 arasında CEO olan Özaydınlı, 5 yıl boyunca koltuğunu korumayı başardı. Akkök, Doğuş, Yaşar, Doğan ve Dedeman gruplarında şu an ki CEO’lar 1-4 yıldır görevlerini sürdürüyor. Tekfen, Vestel, Eczacıbaşı, Cafer Sadık Abalıoğlu Holding CEO’ları ise 5-8 yıldır aynı görevde.

İK şirketlerinin tahmin ve araştırmaları da çalışmamız neticesinde elde ettiğimiz rakamları destekliyor. Stanton Chase, Amrop, Egon Zehnder, Ray&Berndtson, MyExecutive gibi üst düzey seçme yerleştirme yapan insan kaynakları uzmanları, CEO görev süresinin kendi yaptıkları yerleştirmeleri de baz aldıklarında Türk şirketlerinde 3 ile 4 yıl arasında olduğunu söylüyor. Stanton Chase’in Türkiye’de yaptığı çalışmaya göre, şu anda görevde olan CEO ve genel müdürlerin ortalama görevde olma süresi 3,5 ila 4 yıl arasına inmiş durumda.

İdeal Süre Ne?
Yukarıda verdiğimiz bilgilerden de görüldüğü gibi CEO’ların görevde kalma sürelerinde düşüş eğilimi dikkati çekiyor. Peki bir CEO veya genel müdür aynı şirkette maksimum ne kadar kalmalı? İşte bu sorunun yanıtını bulmak ise çok kolay değil. Çünkü, görüşler çeşitli. Zaten uzmanlara göre de ideal görev süresiyle ilgili mutlak değer ve doğrulardan bahsetmek çok doğru değil. Ancak, CEO’nun kendi gösterebilmesi, şirket hedeflerini gerçekleştirebilmesi için çok sık değiştirilmemesi gerekiyor.

Adecco Genel Müdürü Tibet Eğrioğlu, “Bir şirketin CEO’sunun 10-12 yıl süreyle şirkette kalması hedeflenen bir süredir. Ancak, bu tür konularda mutlak değer veya doğrulardan bahsetmek çok doğru değil” diyor.

Jack Welch’e göre ise bir CEO’nun gerçek performansı ancak 3 yılın ardından belirlenebilir.  CG Danışmanlık’tan Can Gülkesen de 4 ile 5 yılın CEO için ideal hizmet süresi olduğunu belirtiyor. Gülkesen, “Bunun altında kalan sürelerde stratejik hedeflerin geliştirilmesi mümkün değil” diyor.

Ceo Kendini Yenilemeli
Ancak, bir noktadan sonra da CEO değişimin şart olduğunu söyleyenler de var. Stanton Chase Yönetici Ortağı Çağrı Alkaya, bir CEO veya genel müdür aynı şirkette maksimum kaç yıl kalmalı sorumuza, “Şirketi ve kendisi için yeni hedeflere doğru yürüyebildiği, işi ve kendisini yenileyebildiği sürece şirkette kalmasında hiçbir sakınca yok” şeklinde yanıt veriyor. Ancak, 5 ile 7 yıllık aralıklarla gerçekleşen bayrak değişikliklerinin çoğunlukla verimli olduğunu söylemeden edemiyor.

Management Center Türkiye Genel Müdürü Tanyer Sönmezer ise CEO’nun aynı şirkette, aynı sorumlulukta, aynı kapsama alanında, her şeyin aynı olduğu, rekabetin hiç değişmediği birleşme ve satın almanın yaşanmadığı bir yerde 5 yıldan sonra kendini ve şirketi yenilemesi gerektiğine inanıyor. Harvard Business School’dan Profesör John Davis’e göre, CEO’ların maksimum görevde kalma süresinin ise daha uzun tutulması gerekiyor. Davis, 15 yılda bir yönetim değişikliği yaşanması gerektiğini söylüyor.

Yeni Ceo İçeriden
CEO’ların görev süresi kısaldıkça yerine yenisi yetiştirmek de kolay olmuyor. Yeni CEO belirleme ve seçme hem uzun hem maliyetli bir süreç. Bu nedenle pek çok şirket, CEO’sunu şirket içinden bulma yolunu seçiyor. 

SpencerStuart’ın 2007 yılında gerçekleştirdiği ve S&P 500 şirketlerini kapsayan araştırması da bunu doğruluyor. Araştırmaya göre, geçen yıl S&P 500 şirketlerinde yapılan yeni CEO atamalarının 48’i şirket içinden gerçekleşti. Sadece 9’u dışardan transfer edildi.

Türkiye’de de genel eğilim yeni CEO’yu şirket içinden seçme yönünde. Örneğin geçen yıl Capital 500 şirketleri arasında, ilk 200 şirket içinde içeriden atanan genel müdür sayısı 20 oldu.

İyi bir yedekleme programı olan şirketlerde, içerinden atamalarda sorun yaşanmıyor. Uzmanlar, yedekleme programı olan şirket sayısının çok da yüksek olmadığına dikkat çekiyor. Günümüzde şirketler, kendi içlerinden adayları olsa bile dışarıdaki alternatifleri de bilerek bir değerlendirme yapmayı tercih ediyor.

Yeşim Toduk Akiş/Amrop International Yönetici Ortak

“Sektör Küçülüyorsa Ceo’un Ömrü Kısalıyor”

Değişimler Artabilir
 Şirket iyiyse, CEO kalmaya devam ediyor. Küçülen, kârlılığı düşen sektörlerde 1 yıl içinde genel müdür değişiyor. Hissedarlar, aynı genel müdürle genelde devam etmek istemiyor. Önümüzdeki dönemde durgunluk devam ederse birçok sektörde CEO değişimleri artabilir. Her şey yolunda giderken, yani ülke yüzde 5 büyürken, şirketin bulunduğu sektördeki kârlılığı yüzde 8 artarken, şirket de yüzde 10 büyüyorsa, böyle bir şirketin genel müdürü kolay değişmez. Ancak ülke yüzde 5 küçülüyor, sektör yüzde 4 küçülüyor, şirket yüzde 10 küçülüyorsa, CEO’nun görevinde kalması zor.

CFO’lar Tercih Ediliyor
Mevcut CEO’ların yerine geçecek yeni adaylarda ekonomideki belirsizlik, finans kökenli adayların daha fazla tercih edilmesine yol açıyor. Yaşar, Anadolu, Doğuş ve Koç Holding’in başında hep finans kökenli CEO’lar var. Yenilik, fark isteyenler mutlaka dışarıdan CEO transfer ediyor. İçeriden gelen CEO insanları işten atamıyor. Dolayısıyla büyük değişiklikleri içeriden gelen yapamıyor. Ancak, şirket dışından gelenler bunu başarabiliyor. CEO adaylarında tercihimiz daha içe dönük, kendi egosundan çok şirketin çıkarlarını ön planda tutanlar oluyor.

Murat Yeşildere/Egon Zhender Türkiye Yönetici Ortağı

70 Milyar Dolarlık Dev, Ceo’sunu Nasıl Seçti?

Seçim 9 Ay Sürdü
Geçtiğimiz yılın başında GlaxoSmithKline(GSK) yönetim kurulu, Mayıs 2008’de emekli olacak Jean Pierre Garnier’nin koltuğuna aday olacak üç üst düzey yöneticiye, iç seçim süreci ile ilgili bilgi verdi. Buna göre, Avrupa Başkanı Andrew Witty’nin yanısıra, GSK Amerika kıtası sorumluluğunu yürüten Chris Viehbacher ile her iki yöneticinin de “patronu” olan ilaç grubu başkanı David Stout’a kısa vadede olası performanslarını gösterebilecekleri projeler verildi. Her üç yöneticinin projelerdeki performansları da hem yönetim kurulu üyeleri tarafından hem dış danışmanlar tarafından takip edildi. Yaklaşık dokuz aylık değerlendirme sürecinin sonunda ise Andrew Witty’nin CEO koltuğuna 2008’in mayıs ayında atanacağı açıklandı.

Duygularina Yenildi
Diğer iki rakibinden hem daha genç hem daha az tecrübeli olan Witty’nin ataması sonrasından GSK yönetim kurulu, çetin yarışı kaybeden iki yöneticinin herbirine yaklaşık ikişer milyon sterlin değerinde üç yıllık hisse opsiyon planı ile yönetim kurulu üyeliği önerdi. Ancak adaylardan David Stout, duygularına yenilerek GSK’den ayrılma kararı aldı. Viehbacher ise teklifi kabul ederek, murahhas üye olarak yönetim kuruluna girdi. Stout’un kendisinden daha genç ve kendisine bağlı çalışan Andrew Witty ile girdiği yarışın sonunda, kendisine sunulan teklife rağmen şirketten ayrılma kararı alması, aslında 70 milyar dolarlık bir dünya devinde de duyguların ön plana çıktığını gösteriyor.

Ayşen Arıduru/Fortune Danışmanlık Yönetici Ortak

“Ceo İstifaları Olumsuz Etkiliyor”

Nedenler Çeşitli
CEO istifaları şirketleri olumsuz yönde etkiliyor. İşten çıkarma yöntemi ile olan değişimler ise olumlu yönde etki yaratıyor. Türkiye’de ise CEO’ların iş değişikliğinde ilk sıralarda performans yetersizliği, ekonomik istikrarsızlık, şirket yapısı, sektörde yaşanan sıkıntılar yer alıyor.

İş Fırsatları Az
Türk CEO’ların işte kalış süreleri 3 ile 5 yıl arasında değişiyor. Yurtdışındaki firmalara göre, Türkiye’de CEO’ların hissettiği baskılar daha düşük. Zorunlu olmadıkça CEO’lar koltuklarını pek bırakma taraftarı değil. Bunun nedeni ise bu dönemde çok fazla iyi ve cazip iş fırsatının oluşmaması ya da oluşması konusundaki zaman sıkıntısı.

Finans İlk Sırada
CEO değişimi en çok finans, teknoloji, inşaat, gayrimenkul, turizm sektöründe yaşanıyor. Ayrıca, orta ölçekli ve patron şirketlerinde CEO değişimi daha fazla görülüyor. Hızlı tüketim ürünleri, perakende, hizmet, otomotiv ve otomotiv yan sanayi, kimya alanlarında ise değişim o kadar hızlı değil.

Son Dönemde Ceo Arayan Şirket Sayısında Artış Ar
Son dönemlerde beyin avcıları aracılığıyla CEO arayan şirketlerin sayısında önemli bir artış yaşanıyor. MyExecutive’den Müge Yalçın, şirketlerin danışman firmalarla çalışmak istemesindeki diğer bir nedenin de gizlilik olduğunu söylüyor. Türkiye’de şirketler bu konunun hem çalışanlarına hem kamuoyuna açıklanmasını riskli olarak görüyor. Yalçın, gizlilikle ilgili olarak, “Şirketler, bir üst düzey yönetici arayışında olduğunun piyasada yayılmasını ve değişik isimlerin kulaktan kulağa dolaşmasını istemiyor. Çabuk ve sessizce uygun adayların listesini görmek istiyor” diye konuşuyor. Durum böyle olunca el sıkışılıp göreve başlamadan yeni CEO’nun duyurusu yapılmıyor, son ana kadar gizli tutuluyor.

Ancak kurumsallaşma düzeyi yükselen şirketlerde, son derece iyi tasarlanmış seçim süreci, zaman zaman yönetim kurulu üyeleri arasından atanan “atama komitesi” ile yapıldığı bile oluyor. Management Center Genel Müdürü Tanyer Sönmezer ise, yeni gelen CEO’nun mevcut CEO’ya direkt rapor eden grubun içinden çıkması gerektiğini söylüyor. Sönmezer, “Zaten bir CEO’nun başarısı da kendinden sonraki genel müdürün kendi ekibinden çıkmasıdır” diyor.

Ayçe Tarcan Aksakal
[email protected]