Ücret Makası Çok mu Açık?

Rekabetin yoğun yaşandığı, yabancıların çokça ilgi gösterdiği, büyüme potansiyeline sahip sektörlerde, yöneticilere yüksek ücret paketleri sunuluyor. Bu durum yöneticiler ile çalışanlar arasındaki ücret makasını açıyor. Bankacılık, finans, telekom, ilaç, lojistik, perakende ücret makasının en çok açıldığı sektörler olarak sıralanıyor. Bazı şirketler başarıyı ödüllendirdiği için farkın belli bir oranda artmasını desteklerken, bazı şirketler motivasyonun düşmesine neden olacağı için daha adil ücret politikaları geliştirerek
ücret makasının kapanması için çalışmalar yapıyor.

Geçtiğimiz yıl yapılan bir araştırmaya göre 2005 yılında ABD’deki ortalama CEO ücretleri çalışanlarınkinin 262 katına çıktı. Bir yılda 260 iş günü olduğu düşünülürse, bu araştırma bir CEO’nun, ortalama bir çalışanın yılda kazandığı parayı, bir iş gününde elde ettiğini ortaya koyuyor. Türkiye’de böylesine büyük bir fark yok. Ancak, ücretteki kademeler arasındaki farkın giderek açıldığı da dikkatlerden kaçmıyor.

Türkiye’de şirketlerin üst düzey yöneticilerinin devir hızı yılda yüzde 20 oranında seyrediyor. Bu yüksek devir hızına bağlı olarak ortaya çıkan yönetici talebi genellikle transfer yöntemi ile kapatılıyor. Özellikle rekabetin yoğun yaşandığı sektörlerde, şirketler büyük beklentilerle transfer ettikleri ya da ellerinden kaçırmak istemedikleri yöneticilere yüksek ücret paketleri sunuyor. Bu durum yöneticiler ile çalışanlar arasındaki ücret makasının açılmasına neden oluyor.

Bankacılık, finans, telekom, ilaç, lojistik, perakende farkın en fazla olduğu sektörler olarak göze çarpıyor. Yüksek büyüme kaydeden, yabancıların ilgi gösterdiği, hareketli sektörlerde makasın açılması kaçınılmaz olarak değerlendiriliyor. Bununla beraber bazı şirketler daha adil ücretlendirme politikaları güderek ücret makasının kapanması için çalışmalar yapıyorlar.

Makas Neden Açılıyor?
2004 yılından itibaren ücretlerde önemli bir iyileşme dikkat çekiyor. İnsan kaynakları uzmanları, bazı sektörlerde son beş yılda orta ve üst düzey pozisyonlarda ücretlerin YTL bazında yüzde 100’ün üzerinde arttığını söylüyor. Ray & Berndtson Yönetici Ortağı Ayşe Öztuna, geçen yıl ile karşılaştırıldığında ücretlerdeki artışın yüzde 15-20 düzeyinde olduğunu belirtiyor:

“Son dönemlerde kriz öncesinde rastlanan astronomik ücret artışları ve transfer rakamları tekrar görülmeye başlandı. Ücretlerde yaşanan bu artış, ücret makasının da açılmasına neden oluyor.”

Ücret makasının açılmasının en önemli nedenlerden biri, yoğun rekabet ortamında başarılı sonuçlar getirecek yöneticileri elden kaçırmama arzusu. Rekabetin yoğun olduğu finans ve telekomünikasyon sektörlerinde ücret makası daha da açılıyor. MY Executive Yönetim Danışmanı Elif Baydar, “Şirketler ve bankalar, üst düzey yöneticileri çekebilmek için çok cazip teklifler sunuyorlar. Buna karşılık diğer şirketler de onları kaybetmemek için maaş paketlerinde iyileştirmeye gidiyorlar” diye konuşuyor.

Tepede De Fark Büyük
Ücret makasında işe yeni giren çalışanlar ile tepe yöneticiler arasındaki fark her zaman büyüktür. Bu, çoğunlukla normal karşılanır. Ancak, son yıllarda üst kademelerdeki ücret farklılıkları da dikkat çekici boyutta.
Fortune Danışmanlık Yönetici Ortağı Ayşen Arıduru da bu tespite katılıyor ve genel müdür ile diğer kademeler arasında uçurumlara rastlandığını belirtiyor. Genel müdür yardımcısı ile genel müdür arasında ücret farkının genelde yüzde 70-100 gibi bir seviyede bulunduğunu söyleyen Arıduru, “Bu aslında ciddi bir farktır. Finans sektöründe özellikle bankalarda genel müdür maaşları çok yüksek seviyelerde. İsim yapmış genel müdürlerin maaş seviyeleri ile genel müdür yardımcıları arasında ciddi farklar görüyoruz. Daha orta ölçekli firmalarda ise bu farklılık o kadar fazla değil” diyor.

Hay Group Türkiye Bilgi Hizmetleri Müdürü Burak Bakkaloğlu ise “Bu aralık, şirketin piyasadaki konumu, ödeyebilme gücü ve sektörüne bağlı olarak yüzde 39 ile yüzde 85 arasında değişebiliyor” diye konuşuyor.

Heidrick & Struggles Yönetici Ortağı Ayşegül Aydın ise tepe yönetimdeki ücret farklılıklarının sektöre ve şirket büyüklüklerine göre değiştiğini belirtiyor ve ekliyor: “Fark, Türkiye piyasasındaki büyük şirketlerde şöyle özetlenebilir. Yıllık cirosu 1 milyar doları bulan ve aşan şirketlerde icranın başındaki kişi yılda brüt 1 milyon dolar ve üstü bir paket kazanırken aynı şirketin genel müdür yardımcısı yılda brüt 300 bin dolar veya hatta altında kazanır.”

Her Sektörde Farklı
Kuşkusuz, ücret makası her sektörde farklı boyutlarda açılıyor. Yüksek büyüme kaydeden, yabancı yatırımcının ilgi gösterdiği ve buna bağlı olarak yetenek havuzunun sınırlı olduğu sektörlerde yeni işe girenler ile tepe yöneticilerin ücretleri arasındaki fark hayli yüksek. Ray & Berndtson Yönetici Ortağı Ayşe Öztuna, bunun nedenlerini şu sözlerle açıklıyor:

“Özellikle tepe noktada gereken yetkinlikler, deneyim ve vizyona sahip yöneticilerin yetişmesi uzun yıllar aldığından sektördeki büyümeye bağlı olarak yetişmiş yöneticilere olan talep çok yükseliyor ve maaşlar da buna paralel olarak artıyor. Hızlı tüketim malları, ilaç, lojistik, perakende, finansal hizmetler ve telekomünikasyon gelişim ve büyüme hızıyla dikkat çeken sektörler. Dolayısıyla, bu sektörlerde yöneticilere olan talep ve ücretler de artıyor.”

Fortune Danışmanlık Yönetici Ortağı Ayşen Arıduru da kârlı sektörlerde ve şirketlerde ücret makasının daha açık olduğunu belirtiyor. Ayrıca, bankacılık, finans sektörlerinde ve uluslararası firmalarda genel müdür düzeyinde ücretlerde diğer kademelere oranla ciddi farklılıklar görüldüğünü söylüyor.

Arıduru, “Genel müdür, genel müdür yardımcısı, direktörler, müdürler seviyesinin ücretleri iyi olmakla birlikte, alt kademelerin ücretleri stratejik olarak düşük tutuluyor. Burada tepe yönetimi sağlamlaştırarak total başarıları hızlı elde etmek amaçlanıyor” diyor.

Uzmanların Ücreti Yüksek
Ücret makas aralığının her sektörün, şirketin odak alanına göre değişen bir veri olduğunu söyleyen Turkcell İş Destekten Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Selen Kocabaş, “Son yıllarda finans pozisyonlarında ücretlerde çarpıcı artışlar görülmüyor. Ancak pazarlama ve belirli teknik pozisyonlar için ücret seviyelerinin arz-talep dengesi ve gelişen eğilimlere bağlı olarak yükseldiğini söyleyebiliriz” diye konuşuyor. Şirketlerin potansiyel yeteneklerini kurum içinde tutmak için fark yaratan bu kesime farklılaştırılmış paketler sunma eğilimi gösterdiklerini söyleyen Kocabaş, sadece orta ve üst kademe yöneticilerin değil, piyasada güç elde edilen uzmanlık pozisyonlarında bulunan, potansiyeli yüksek kişilerin nispi olarak yüksek ücret artış oranları aldıklarını söylüyor.
Son 5 yıl içerisinde işlerinde uzmanlaşmış personelde ücret makasının açıldığını belirten Ford Otosan İnsan Kaynakları Müdürü Yaşar Onay, Ar-Ge mühendisleri ve satış kökenli pozisyonlarla imalat mühendislerinde açılım gözlendiğini söylüyor. Onay, bu durumun nedenini ise bu alanlarda çalışan personelin çalışma ortamındaki araştırıcı ve yenilikçi çözümler arayışının iş sonuçlarına ve ücrete yansıması olarak açıklıyor. Onay, son beş yılda şirket genel müdürü ile şirket genel müdür yardımcısı arasındaki ücret makasının kademeli olarak yüzde 2-3 seviyesinde, genel müdür ile yeni işe başlayan bir çalışanın ücret farkının ise azami yüzde 5 oranında açıldığını belirtiyor.

İdeal Fark Ne Olmalı?
İnsan kaynakları danışmanlarına göre, genel müdür yardımcısı, genel müdürün yüzde 80-90’ı kadar ücret almalı. Genel müdür maaşı baz alınarak, direktörlerin yüzde 70-75, müdürlerin yüzde 50-55, yeni başlayan bir çalışanın ise yüzde 10-15 seviyesinde bir ücret seviyesine sahip olması gerekiyor. Burada belirlenen rakamlar baz maaş üzerinden hesaplanıyor.

Bu rakamlar arasındaki farkın performansa dayalı primlerle birlikte çok daha yükselebileceğini belirten Ray & Berndtson Yönetici Ortağı Ayşe Öztuna, “Örneğin, genel müdür ile genel müdür yardımcıları arasındaki fark primlerle yüzde 50’nin üzerine çıkabiliyor” diyor.

Öte yandan rekabetin yoğun, büyümenin hızlı olduğu ve bu büyümeyi destekleyecek yetişmiş yöneticilerin sınırlı olduğu sektörlerde ideal ücret farkının dışına çıkıldığını söyleyen Öztuna, bankacılık, ilaç, telekomünikasyon, hızlı tüketim malları gibi sektörlerde bu farkın oldukça yükselmiş olduğunu rahatlıkla gözlediklerini belirtiyor.

Makası Kapatmaya Çalışanlar da Var
Şirketlerinde ücret makasının açılmasının söz konusu olmadığını belirten Unilever İnsan Kaynakları Direktörü Cem Tarık Yüksel, “Uyguladığımız iş sınıfları sistemi dahilinde her bir iş sınıfı arasında belli bir artış oranını korumaya özen gösteriyoruz. Bu oran yüzde 20 ile yüzde 25 arasında değişiyor” diyor.

Grup genelinde genel müdür ve genel müdür yardımcısı pozisyonlarının ücret politikaları bir arada ele alındığından ücret makasında bir açılma bulunmadığını belirten Zorlu Grubu İnsan Kaynakları Direktörü Necmi Kavuşturan, aynı şekilde genel müdür ve yeni başlayan çalışanlar arasındaki farkta da bir açılma olmadığını söylüyor. Ücret makasının son yıllarda kapandığını ifade eden Kavuşturan, “Beş yıl öncesine göre, ücret eğrimizin eğimi daha düşük durumda. Yani alt kademe ile üst kademe çalışanlar arasındaki ücret oranı piyasa ile benchmark edildiğinde oldukça dengeli bir konumda görünüyor. Oran olarak makasın geçtiğimiz iki yılda toplam yüzde 4 oranında kapandığını söylememiz mümkün” diye konuşuyor.

Finansbank’ta 2005 yılından bu yana iş değerlendirme sistemi uygulanıyor. Bu kapsamda kademeler arasındaki ücret seviyelerinin korunarak ücret artışı yapılmasına dikkat ettiklerini belirten İnsan Kaynakları Sistem Geliştirme Yönetmeni Cenk Akıncılar, “2005 yılında yapılan iş değerlemesi çalışması ile bu fark kapatılmaya başlandı. 2005 ve 2007 yılları arasında yapılan ücret artışlarında özellikle rekabetin daha etkili olduğu unvanlarımıza grading’i de dikkate alarak daha yüksek zam yapmaya ve unvanlar arasındaki ücret makasını açmadan dengeyi koruyarak ilerlemeye çalışıyoruz” şeklinde konuşuyor.

“Yüksek Transferler Farkı Açıyor”

Ayşe Öztuna / Ray & Berndtson Yönetici Ortağı

Finans Öne Çıkıyor
Genel müdür pozisyonlarının dışında özellikle finans, satış, pazarlama, iş geliştirme ve stratejik insan kaynakları yönetimi fonksiyonlarındaki yönetici pozisyonlarında ücret makasının açılmakta olduğunu söyleyebiliriz.

Yönetici Zor Bulunuyor
Bu fonksiyonlar son 10 yılda gelişim gösteren ve stratejik yönetim anlamında beklentilerin artmış olması itibariyle yurtdışındaki en iyi uygulamaları bilen, liderlik yetkinliklerine ve iş tecrübesine sahip yetişmiş yönetici bulmanın zor olduğu alanlar olarak göze çarpıyor.

Ücret Makası Açılıyor
Dolayısıyla piyasadaki yetişmiş, başarılı bulunan yöneticilerin kaçınılmaz olarak yüksek ücretlerle transfer edilmesinin söz konusu olduğunu söyleyebiliriz. Bu da bu alanlarda çalışan yöneticilerin eş seviyede farklı fonksiyonlarda çalışanlarla ya da kendi astları ile aralarındaki ücret makasının açılmasına neden oluyor.

“Yeni Alanlarda Paket Yükseliyor”

Ayşegül Aydın / Heıdrıck&Struggles Yönetici Ortağı

Satış-Pazarlama Öne Çıkıyor
Özellikle satış ve pazarlama rolleri, finans rolleri ve icra başı rollerinde paketler daha hızlı tırmanıyor. Bunların dışında bankacılık alanında Türkiye’nin yeni tanışmakta olduğu, private equity gibi alanlarda da ciddi tırmanışlar yaşandığını görüyoruz.

Bağımsızlara Yüksek Paket
Bunlara ek olarak, gene Türkiye için oldukça yolun başında denebilecek bağımsız yönetim kurulu üyeleri rollerinde ve istişare kurulu üyelerinde de Türk pazarı hala yurtdışının çok gerisinde olmakla birlikte, daha ciddi yıllık paketler ödemeye başlandı.

Performansa Göre Ücret
Kuşkusuz, ücrette liderlik faktörü çok önemli. Gerçek lider, şirketi için vizyonu, stratejiyi çizer ve tüm riskleri alır. Karşılığında şirketin boyu posu ölçeğinde bir paket hak eder. Performansı bu paketi hak ettiği sürece de yönetim kurulu bu yüksek paketi ödemekten şikayetçi olmaz.

Unılever’de Ücret Makası Açılmıyor

Cem Tarık Yüksel / Unılever İnsan Kaynakları Direktörü Piyasaya Göre Belirleniyor

Her yıl yaptığımız piyasa araştırması doğrultusunda ücretlerimizi piyasa artışları doğrultusunda gözden geçiriyoruz. Piyasa artışı son 3 yılda enflasyondan bağımsız performansı ödüllendirmeye yönelik olmaya başladığından çok büyük olmamakla birlikte ücretlerde belirli bir artış gözlemliyoruz.

Üst Kademede Açılma Yok
Pazar ilerlemesine bakarak ücretlerde bir artış uygulandığı için orta ve üst kademe yönetici ücretleri arasında bir açılma gözlemlemiyoruz. Geçtiğimiz yıllarla kıyaslarsak, genel müdür ve genel müdür yardımcısı pozisyonları arasında var olan artış oranlarını koruyabildiğimizi söyleyebilirim.

Alt Kademede Yüzde 4
Genel müdür ve işe yeni başlayan bir çalışan arasında küçük bir açılma söz konusu. Üst düzey yönetici seviyesinde ücret artışları giriş seviyesinden daha yüksek olduğundan en alt kademe maaş skalası üst düzey yöneticiler seviyesinden daha az artıyor. Son yıllara bakarsak bu değişimin yüzde 3-4 seviyelerinde olduğunu söyleyebiliriz.

Özgür Gözler
[email protected]