Çalışanlar mutlu mu?

Ayçe Tarcan Aksakal

atarcan@capital.com.tr

Happy Place to Work tarafından bu yıl 3’üncüsü gerçekleştirilen Türkiye’nin En Mutlu İş Yerleri araştırmasına göre çalışan mutluluğunda ciddi bir düşüş var. 25 yaş altındaki çalışanların bir önceki yıla göre daha mutsuz olduğunu söyleyen Happy Place to Work MENA Bölge Müdürü Prof. Dr. Türker Baş, “Türkiye’de her 2 çalışandan 1’i gün içerisinde öfke yaşıyor. Çalışanların sadece yüzde 18’i kendini iş yerinde iyi hissediyor” diyor.

Dünya Mutluluk Raporu 2024’e göre Türkiye, 143 ülke arasında 98’inci sırada yer alıyor. Son 10 yılda ise mutluluk düzeyinde en fazla düşüş yaşayan ülkeler arasında 34’üncü sırada. Buna göre Türkiye, dünyanın en mutsuz ülkeleri arasında yer alırken mutsuzluk düzeyi diğer ülkelere oranla çok daha hızlı artıyor. Ülke olarak mutlu olmadığımızı söyleyen Happy Place to Work MENA Bölge Müdürü Prof. Dr. Türker Baş, Türkiye’de mutsuzluğun dünya ortalamasının üzerinde arttığını belirtiyor.

Gallup’un Global Emotions 2023 raporu da Türkiye’nin, Afganistan’dan sonra insanların gün içinde en az olumlu deneyim yaşadığı ülke olduğunu gösteriyor. İş yerlerinde de durum çok farklı değil. Yine Gallup’un 2023 State of the Global Workplace Raporu verileri Türkiye’nin dünyada iş stresinin en yüksek ülke olduğunu belirtiyor. Buna göre Türkiye’de çalışanların yüzde 68’i gün içerisinde stres yaşarken bu oran Irak’ta yüzde 52, Libya’da yüzde 49, Arjantin’de yüzde 47, Ukrayna’da yüzde 23, Kazakistan’da yüzde 15 seviyesinde. Türkiye’deki çalışanların iş stresinin gün içerisinde öfkeye dönüşme oranıysa yüzde 48. Diğer bir ifadeyle her 2 çalışandan 1’i gün içerisinde öfke yaşıyor. Buna karşın çalışanların sadece yüzde 18’i iş yerinde kendini iyi hissediyor. Türkiye’de çalışan mutluluğuyla ilgili yaptıkları araştırmaların Gallup verileriyle paralel olduğunu söyleyen Happy Place to Work MENA Bölge Müdürü Prof. Dr. Türker Baş, buna karşın insan kaynaklarına yatırım yapan şirketlerde çalışan mutluluğunun sağlanabileceğini ifade ediyor. “Türkiye’nin En Mutlu İş Yerleri 2024 listesindeki şirketleri incelediğimizde gün içinde kendini iyi hissedenlerin oranının yüzde 79 olduğunu görüyoruz” diyen Baş, bu oranın mutlu şirketler listesinde yer alan şirketleri diğerlerinden kesin çizgilerle ayırdığını belirtiyor. Baş, “Yaptığımız çalışan mutluluğu araştırması Türkiye’deki tüm olumsuzluklara rağmen güçlü liderlik ve sistematik İK uygulamalarıyla öne çıkan şirketlerdeyse çalışan mutluluğunun sağlanabileceğini gösteriyor” diyor. 

25 YAŞ ALTI MUTSUZ

Happy Place to Work tarafından bu yıl 3’üncüsü gerçekleştirilen Türkiye’nin En Mutlu İş Yerleri araştırmasının sonuçları, özellikle 25 yaş altı çalışanların mutluluk düzeylerinde ciddi bir düşüş olduğunu gösteriyor. Daha önce ciddi bir ekonomik kriz ve belirsizlik yaşamamış olan bu yaş grubunun beklentilerini yönetmekte güçlük çeken şirketlerin bu yıl liste dışında kaldığını söyleyen Prof. Dr. Türker Baş, “Burada sadece konu ücret ve yan haklar değil. Şirketin krizlere nasıl tepki verdiği, kriz ortamının çalışan deneyimini ve güven ortamını ne ölçüde etkilediği önem kazandı” diyor. Geçtiğimiz yıl ücret düzenlemeleri ve zamların pek çok şirketin temel gündemi haline geldiğini söyleyen Baş, şöyle konuşuyor: “Bu dönemde pek çok şirket çalışanlara yönelik başlattığı projelere ara verdi. Hatta bazı şirketlerde çok yoğun olarak yapılan happy hour, şirket buluşması gibi birtakım etkinlikler iptal edildi. Çalışanlara gönderilen küçük hediyeler, sağlık ve esenlik uygulamalarına yönelik bütçeler kısıldı. Bu durum özellikle gençlerin iş yerine duyduğu güven ve bağlılığı düşürdü.” Ekonomik kriz ve piyasadaki belirsizliklerin de liderlerin gündemini değiştirdiğini söyleyen Baş, “Üst düzey yönetim daha fazla operasyonel işlere, kısa vadeli hedeflere odaklanırken orta kademenin yukarıdan gelen baskıyı alt tarafa yükselterek aktardığını gözlemledik. Bu da iş yerindeki endişe ve olumsuzluğun yukarıdan aşağıya doğru yayılmasına neden oldu” diyor. Bu durumun çalışanların günlük iş deneyimlerini olumsuz etkilediğini ve anket puanlarını düşürerek liste dışında kalmalarına yol açtığını anlatan Baş, buna karşın piyasadaki olumsuzlukları alt kademlere yansıtmayan, insana yaptığı yatırımları sürdüren ve bu şekilde çalışanlarına güven veren şirketlerin çalışan mutluluğu, bağlılığı ve performansını artırmayı başardığını vurguluyor. 

MUTLU İŞ YERİNİN FARKI 

Mutlu iş yerlerinin çalışanlarını değerli hissettirdiğini söyleyen Prof. Dr. Türker Baş, bunu yaparken yapılan işlerden ya da performanstan taviz vermediklerini vurguluyor. Mutlu iş yerlerinin diğerlerinin aksine daha talepkar olduğunu söyleyen Baş, onları diğerlerinden ayıran tek farkın “daha iyi yönetiliyor” olmaları olduğunu belirtiyor. Baş, daha iyi yönetimi şöyle özetliyor: “En önemlisi uzun vadeli düşünüyorlar, günlük iniş çıkışları çalışanlarına mümkün olduğunca yansıtmıyorlar, tüm çalışanlara eşit mesafedeler, insan ve kültür bölümünü stratejik olarak görüyor ve insana yatırım yapıyorlar.” Happy Place to Work olarak bu yıl mutlu iş yerlerinin gerçekleştirdiği özel uygulamaları ayrıca sertifikalandıracaklarını söyleyen Baş, “Bu şekilde diğer şirketlere yol gösterecek iyi örnekleri ön plana çıkarmayı hedefliyoruz” diyor. Örnek uygulamaların detaylarını web siteleri üzerinden paylaşacaklarını söyleyen, bu yıl verecekleri özel sertifikalar arasında Harika Ofis Sertifikası, Anne Dostu Çalışma Koşulları Sertifikası gibi 10 sertifikanın olacağını belirtiyor. 

ARAŞTIRMA NASIL YAPILDI?

Happy Place to Work tarafından Nisan 2023-Nisan 2024 tarihleri arasında gerçekleştirilen Türkiye’nin En Mutlu İş Yerleri araştırmasına farklı sektörlerden 151 şirket katıldı. Örneklem yöntemi kullanılarak yapılan ankete 214 bin 325 çalışanı temsilen 43 bin 121 çalışan katıldı. Wellbeing Index - Çalışan Deneyimi anketinden 70 ve üzeri puan alan 78 şirket, listeye aday oldu. Aday şirketlerin “insan yönetimi” uygulamaları bağımsız bir bilim kurulu tarafından değerlendirildi. Liste puanı, anket sonuçları yüzde 50, insan yönetimi uygulamaları yüzde 50 oranında ağırlıklandırılarak hesaplandı ve sektörlerinde en yüksek puanı alan 50 şirket Türkiye’nin En Mutlu İş Yerleri listesine girmeye hak kazandı. İş yerinde mutluluğu ölçerken Amerikan Psikoloji Derneği, Oxford Üniversitesi ve Gallup’un da son dönemde benimsediği yaklaşımla uyumlu olarak çalışanın iş sırasındaki deneyimine odaklandıklarını söyleyen Prof. Dr. Türker Baş, araştırmayı yaparken iş sırasında çalışanların kendini nasıl hissettiğinin cevabını aradıklarını ifade ediyor. Bu doğrultuda çalışanların işleri, çalışma arkadaşları, yöneticileri ve iş yerleriyle olan etkileşimleri sonucunda ortaya çıkan “başarı”, “gurur” ve “güven” hisleri, 12 sorudan oluşan Wellbeing Index yardımıyla ölçülüyor. Ardından katılımcılardan her bir sorunun doğruluk derecesini “tümüyle yanlış”, “büyük ölçüde yanlış”, “ne doğru ne yanlış”, “büyük ölçüde doğru”, “tümüyle doğru” seçeneklerinden birini seçerek değerlendirmeleri isteniyor. Ayrıca her çalışana, uzun süre çalışma niyeti ve iş yerinin başarısı için ekstra çaba harcamaya hazır olma durumu soruluyor. Bu sayede işteki mutluluğun, bağlılık ve performansa olan etkisi belirleniyor. Türker Baş, çalışanlara sorulan açık uçlu yorum sorularıyla işteki mutluluk ve mutsuzluk nedenleri hakkında detaylı bilgi topladıklarını da söylüyor. 

BAĞLILIK VE MOTİVASYONU ETKİLİYOR

Anket verilerinin analizinde ise “tümüyle yanlış”, “büyük ölçüde yanlış”, “ne doğru ne yanlış”, “büyük ölçüde doğru”, “tümüyle doğru” yanıtları “Evet” olarak kabul ediliyor. Bu çerçevede 2 ve daha az soruya “Evet” cevabı verenler “Çok mutsuz”, 3-5 soruya “Evet” cevabı verenler “Mutsuz”, 6-7 soruya Evet cevabı verenler “Arayış içinde”, 8-10 soruya “Evet” cevabı verenler “Mutlu”, 11-12 soruya “Evet” cevabı verenler “Çok mutlu” olarak etiketlenerek sınıflandırılıyor. Baş, her bir grubun “Bu iş yerinde daha uzun süre çalışmayı düşünüyorum” ve “Bu iş yerinin başarısı için elimden geleni yapmaya hazırım” sorularına verdikleri cevapları analiz ettiklerinde iş yerindeki mutluluğun, hem bağlılık hem motivasyonu doğrudan etkilediğini gördüklerini ifade ediyor. Ücret, çalışma koşulları gibi çalışan mutluluğunu destekleyen insan kaynakları uygulamaları ise kültür, profesyonel gelişim imkanları, ofis olanakları, çeşitlilik ve kapsayıcılık, ücret, yan haklar ve emeklilik, sağlıklı yaşam ve sağlık sigortası, çocuk bakımı ve ebeveyn izin yardımları, tatil ve izin başlıkları altında yer alan 143 maddelik bir form kullanılarak alınıyor. Bu çerçevede şirketlerin kıyafet politikaları, ofis olanakları, çeşitlilik ve kapsayıcılık programları, öğrenme & gelişim programları, wellness olanakları gibi pek çok uygulaması mercek altına alınarak puanlanıyor.