11 kritik gelişme

Nilüfer Gözütok Ünal

[email protected]

1 DÖNÜŞÜM PEŞİNDE! 

Turizm sektöründe yatırımlar son dönemde hafif de olsa canlanma trendine girdi. Sektörde yeni tesis yatırımları 2017’de bir önceki yıla göre parasal bazda yüzde 2,5, tesis sayısında ise yüzde 2,6 oranında artış gösterdi. Türkiye Otelciler Birliği’nin (TÜROB), Ekonomi Bakanlığı verilerini baz alarak yaptığı araştırmaya göre 2017’de 3 milyar 29 milyon TL tutarında teşvik bazlı yatırım başladı. Bu yatırımlar 56 ilde toplam 33 bin 257 yataklı 192 yeni projeyi kapsıyor. 2016’da 42 ilde toplam 39 bin 673 yataklı 187 otel projesi, 2 milyar 928 milyon TL’lik teşvik almaya hak kazanmıştı. Halihazırda ise Türkiye’de 1 milyon 396 bin yatak kapasitesi ve 4 bin 776 adet Turizm Bakanlığı belgeli konaklama tesisi bulunuyor. Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği (TTYD) Başkanı Oya Narin, “Yeni yatırımlarla birkaç yıl içinde kapasitenin 1 milyon 661 bine ulaşacağı tahmin ediliyor” diyor. Ancak sektörün gündeminde bugünlerde daha fazla kapasite artışı değil, dönüşüm var. Narin de estetikten yoksun, rekabet gücünü yitirmiş turizm yapılarının dönüşerek daha nitelikli bir arz yapısı oluşturmasını hedeflediklerini söylüyor. Oti Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ayhan Bektaş, şu an gündemde olan tahsis süresinin 49 yıla uzatılmasıyla birlikte yatırımcının büyük ölçüde tesislerini yenilemeye hız vereceğini dile getiriyor. 

2 YATIRIMA YENİ BAKIŞ

Sektör oyuncularının büyük bir kısmı yakın vadede yeni tesis yatırımı planlamıyor. Polat Otel Grubu CEO’su Baran Demir, “Yeni yatırım planımız yok” diyor. Talebin arzı karşılayamadığını söylüyor. Bazı gruplar ise kapasite artırmaktan çok farklı gelir yaratacak yatırımları odağına almış durumda. Cornelia Grubu da 2019’da Türkiye’nin en kapsamlı kongre ve fuar merkezini hayata geçirmek için çalışıyor. Crystal Hotels CEO’su Umman Çetinbaş, otellerinde mevcut durumu iyileştirme ve geliştirme yatırımlarına hız verdiklerini söylüyor. Gloria Hotels & Resorts da yenileme yatırımlarına odaklanıyor. Özaltın Holding Yönetim Kurulu Üyesi Elif Özdemir, “Şu aşamada mevcut tesislerimizi yenilemeyi planlıyoruz” diye konuşuyor. Bazı gruplar yurt dışı yatırımlarıyla büyümeye devam ediyor. Limak International Hotels&Resorts son olarak Limak Cyprus Deluxe’ü Kuzey Kıbrıs’ta hayata geçirdi. Limak Turizm Grubu Başkanı Kaan Kavaloğlu, “Yeni yatırımımız Makedonya’da inşaatına başladığımız 200 odalı Limak Üsküp 2019’da açılacak” diyor. Concorde Deluxe Resort Lara’yı bünyesinde bulunduran Zaf Grup da 150 milyon dolarlık yatırımla bu yıl haziran ayında Kuzey Kıbrıs’ta Concorde Luxury Resort’u hayata geçiriyor. 

3 ÇEŞİTLENME ARTIYOR

Turizmde önemli bir gelişme de yatırımların lokasyon bazında çeşitlenmesi. Her ne kadar geçtiğimiz yıl turizm merkezleri olan Antalya, İstanbul, İzmir ve Muğla en çok yatırım alan şehirler olsa da Trabzon, Gaziantep, Rize ve Samsun da teşvikli yatırımlarda öne çıkan iller arasında yer aldı. 2017’de sadece Gaziantep’te 5 yeni tesis için 430 milyon TL’lik yatırım yapıldı. Trabzon’da 107 milyon TL tutarında otel yatırımı teşvike bağlandı. Türkiye Otelciler Federasyonu (TUROFED) Başkanı Osman Ayık, Türkiye’de çok odalı otel yatırımından ziyade Kapadokya, Alaçatı, Kaş gibi tatil bölgelerinde “küçük otel” konseptinin ciddi artış eğilimi gösterdiğini belirtiyor. Farklı illere yönelişin yanında turizmde segmentasyon da artıyor. Örneğin Prontotour CMO’su Gürkan Erol, son dönemde gurme gezginler için gastronomi turlarının büyük önem taşımaya başladığını söylüyor. 2017’de Gaziantep’in tarihin en yüksek turist sayısına ulaştığını hatırlatan TTYD Başkanı Oya Narin, “Kars da gastronominin sürüklemesiyle ciddi bir hamle yaptı. Sağlık turizminde de devlet desteğiyle başarılı bir noktaya gelindi” diye konuşuyor. Bir sağlık turistinin yaklaşık 5 bin dolar gelir bıraktığını dile getiren MYC Partners Yönetim Kurulu Başkanı Murat Akdoğan, sözlerine şöyle devam ediyor: “Bu rakam, bir deniz-güneş turistinin bıraktığının 8,5 katı. Bu gibi alanlara da ağırlık vererek turizmi tüm ayaklarıyla yeniden inşa etmeliyiz.” Museum Hotel Kurucusu Ömer Tosun da “Sağlık, termal, kayak ve gastronomi turizmi başlıklarında Türkiye’nin kat edeceği çok yolu ve çok büyük potansiyeli olduğunu düşünüyorum” diyor. 

4 OLAĞAN DIŞI ATILIM 

Bu yıl sektör açısından en güzel haber turist sayısındaki artış ve kaybedilen pazarların tekrar geri kazanılması oldu. Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, 2017’de Türkiye’ye gelen turist sayısı bir önceki yıla göre yüzde 27,84 artarak 32 milyon 410 bin 34’e yükselmiş, gelir 26 milyar dolar olmuştu. Bakanlığın bu yılki tahmini sektörün 36 milyon yabancı turist ve 34 milyar dolar gelire ulaşacağı yönünde. Bu artışta en önemli etken turizm pazarlarında yaşanan canlanma. 2014 sonrasında siyasi kaynaklı krizler turizmde Rusya, BDT ve Avrupa pazarlarında ciddi kayba neden olmuştu. Özaltın Holding Yönetim Kurulu Üyesi Elif Özdemir “Bu yıl Almanya’nın başını çektiği Avrupa ile beraber diğer önemli ve belirleyici Rus ve BDT pazarı olağan dışı bir atılımda olup düşük geçen son iki yılın üzerine katlayarak devam ediyor” diyor. Crystal Hotels CEO’su Umman Çetinbaş da Crystal Otelleri için Rus ve BDT pazarının eski günlerine döndüğünü söylüyor. Etstur Genel Müdür Yardımcısı Suat Özbek de Rusya ve Avrupa’dan gelecek taleplerde son 2 yıla kıyasla 2-3 kat artış olacağını ifade ediyor. 

~

5 İÇ TURİZM HAREKETİ

Yurt dışı pazarlardaki toparlanmanın iç turizme etkileri de olacak gibi görünüyor. Son birkaç yıldır yurt dışı pazarlarında yaşanan kaybı sektör iç pazara odaklanarak telafi etmeye çalışmıştı. Ancak Avrupa’daki toparlanmayla birlikte yurt içine ayrılan kontenjanlarda bir düşüş beklentisi var. Etstur Genel Müdür Yardımcısı Suat Özbek de bu konuya dikkat çekiyor, “Bu yıl iç pazar kontenjanlarının önceki yıllardaki kadar bol olmayacağını söylemek mümkün” diyor. Mevcut durumu değerlendiren Jolly Tour Genel Müdürü Figen Erkan ise Türkiye’de iç turizm hareketinin daha da artırılması gerektiğini savunuyor. İç turizm büyüklüğünün 7-8 milyar TL olduğunu ifade eden Erkan, “Bölgesel turizmde gelişmeye açık destinasyonları destekleyecek projeler ve teşviklerle iç turizmin hacmi şu anki durumundan 5-6 kat daha iyi olabilir” diye konuşuyor.

6 "4 BİN 500 REHBER İŞSİZ"

ARTIŞ HIZI YÜZDE 4 Türkiye’de lisanslı 10 bin 350 turist rehberi var. Bundan 5 yıl önce bu sayı 9 bin 500’dü. Turist Rehberleri Birliği Başkanı AHMET ZEKİ APALI, rehber sayısının yüzde 4 oranında arttığını söylüyor. Apalı’nın verdiği bilgilere göre 4 bin 500 civarı rehber ise işsiz. 

DENETİM VE KONTROL “Gerekli denetim ve kontrollerin yapılmadığı bu kadar önemli bir mesleğin eğitimli ve profesyoneller tarafından yapılması yerine belgesiz, bazen yabancı uyruklulara havale edilişine göz yumulması turizmdeki gelişmeyi olumsuz etkileyen meselelerin başında geliyor” diyen Apalı, turizm sektöründe ihtiyaçları ve potansiyeli göz önünde bulundurduklarında mevcut rehber sayısının yetersiz kaldığını ifade ediyor. 

PASTAYI BÜYÜTMEK Apalı, mevcut durumu değerlendirirken yapılması gerekenleri de şöyle sıralıyor: “4 bin 500 rehber işsizken her yıl yeni rehberler bu sayıya ekleniyor. Turizmdeki pastayı büyütmek, yasaları uygulamak, belgesiz rehberlik faaliyetlerini engellemek gerekiyor ki mevcut ve yeni gelecek rehberler iş sahibi olabilsin. Türkiye’nin bu potansiyeli fazlasıyla mevcut, yeter ki turizmci yöneticiler doğru kararlar alabilsin.”

7 GELİRDE KADEMELİ İYİLEŞME

Turizmde her ne kadar turist sayısı artsa da gelirler ve doluluklar konusunda beklenen iyileşme henüz yakalanmış değil. Rakamlarla konuşmak gerekirse 2013 yılında Türkiye genelinde otel dolulukları yüzde 63,3 iken 2017’de bu oran yüzde 60,2’ye düştü. Oda başına fiyat 112,2 Euro’dan 66,8 Euro’ya, gelir de 71 Euro’dan 40,2 Euro’ya geriledi. İstanbul’da bu düşüş daha keskin oldu. 2013 yılında İstanbul’da oda fiyatı 148,7 Euro, oda başına gelir de 100,3 Euro’ydu. 2017’de ortalama oda fiyatı 76,3 Euro, gelir de 47,7 Euro’ya indi. Örneğin Concorde Hotels Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Erkan Yağcı, bu yıl yurt dışı ve İstanbul’daki turizm fuarlarından çok umutlu döndüklerini söylüyor. “2018’de Antalya’da 12 milyon turist rakamına ulaşabileceğimizi öngörüyoruz. Biz de gelirde ciddi artış bekliyoruz” diyor. TUROB Başkanı Timur Bayındır ise doluluklar anlamında yaşanan olumlu gelişmelere rağmen odaklanılması gereken ana konulardan birinin gelirdeki düşüşün telafisi olduğuna dikkat çekiyor. “Gelirdeki iyileşmenin önümüzdeki yıllarda kademeli olarak gerçekleşebileceğini düşünüyoruz” diye konuşuyor. 

8 SEKTÖRDEN KİMLER ÇEKİLDİ?

Turizm sektörü son birkaç yılda çok sayıda el değiştirmeye ve iflasa da sahne oldu. Ancak OHAL kapsamında iflas erteleme mümkün olmadığı için yaşanan iflaslar rakamlarla ifade edilemiyor. Öte yandan sadece EY’in birleşme ve satın almalar raporuna baktığımızda son 5 yılda 30 otelin el değiştirdiğini görüyoruz. Limak Turizm Grubu Başkanı Kaan Kavaloğlu, yaşanan el değiştirmeler ve iflaslarla ilgili olarak özellikle banka kredileriyle yapılan otellerin, kötü geçen iki yılın ardından iyi EBİTDA yaratamadıklarını ve finansal krize düştüklerini söylüyor. “Bu oteller ya kiralanma ya satışla bu krizi atlatmaya çalıştı. Ayrıca sektör olarak turizmdeki yatırımlarının beklenenden daha geç geri döneceğini düşünen ve farklı sektörlere yatırım yapma imkanı olanlar da turizm sektöründen çıkmaya başladı” diyor. Cornelia Hotels Genel Müdürü Zafer Alkaya da değerinde satış yapılmadığı için çok anlamlı olmayan doluluklar nedeniyle tesislerin giderek tatmin edici rakamlardan uzaklaştıklarına dikkat çekiyor ve “Değerinin çok altında satış yapmaya devam eden tesisler uzun vadede sıkıntı yaşamaya adaylar” diye konuşuyor. Oti Yönetim Kurulu Başkanı Ayhan Bektaş, kârlılıklardaki düşüşün yanı sıra yatırımın geri dönüş sürelerinin uzamasının da yaşanan durumda etkili olduğunu ifade ediyor ve ekliyor: “Yatırımların geri dönüşü finansman hariç, minimum 15-20 yıla kadar uzadı.”

 9 TUR OPERATÖRLERİ NASIL TOPARLANACAK?

PAZARDAN ÇEKİLENLER

Geçmişte çok sayıda tur operatörünün faaliyet gösterdiği sektörde bugün büyük ölçekte 3-4 oyuncu yer alıyor. Aralarında Oger Tur, Delta, Linke, UFO, Türk Tour, Orion ve ATT’nin olduğu çok sayıda operatör pazardan çekildi. Bu oyuncuların Türk turizminin temellerini atan şirketler olduğunu ve bugün artık hiçbirinin olmadığını belirten Bentour CEO’su Deniz Uğur şöyle konuşuyor: “Bu şirketleri elimizde tutamadık. Yabancıyı daha çok koruyup yerli oyuncuların zor durumda kalmasına yardımcı olduğumuz için bugün çok ihtiyacımız olan Türk kökenli tur operatörleri Avrupa’da kalmadı. Rus kökenlileri saymazsak Bentour dışında yurt dışında büyüyen Türk kökenli operatör yok.” Limak Turizm Grubu Başkanı Kaan Kavaloğlu da son yıllarda Avrupa’da sadece 2, Rusya’da da 3 Türk bayraklı tur operatörü kaldığını söylüyor.  

“YENİLER YOK” Cornelia Genel Müdürü Zafer Alkaya, uluslararası tur operatörlüğü anlamında özellikle güçlü Alman pazarında önemli rol olan Türk kökenli aktörlerin pazardan çekildiğini belirtiyor. “Bugün için aynı kapasiteleri zorlayabilecek yenileri ise henüz yok. Ancak Ferien Touristik önümüzdeki yıllar için umutlanacağımız yeni ve güçlü girişimcilerden biri” diye konuşuyor. 

TOPARLANMA SÜRECİ Bünyesinde Coral Travel ve Ferien Touristik’i barındıran Oti Holding’in yönetim kurulu başkanı Ayhan Bektaş ise tur operatörlerinin 2016 krizinde çok zor bir dönem geçirdiğine değiniyor. 2018’de tekrar toparlanma sürecine girildiğini ifade eden Bektaş, sözlerine şöyle devam ediyor: “Hükümetin yolcu başına ödediği katkı modeli can simidi oldu. Bu yıl da revize edilmiş hali ile isabetli bir karar olarak Türk turizminde ve tur operatörlerinin hedeflerini tutturmasında çok önem arz ediyor. Tur operatörleri, gerek havacılık gerek kruvaziyer turizminde operasyonlarını bu teşvikleri göz önünde bulundurarak planlayacak. Bu da doğal olarak geçmiş yıllardaki kaybın telafisinde ciddi bir destek sağlayacak.”

10 YAŞLANAN NÜFÜSA UYGUN İMKANLAR YARATMALI

Turizm sektörünün en önemli ayaklarından biri de acenteler. Son 5 yılda Türkiye’de acente sayısında da ciddi bir yükseliş söz konusu. 2013 yılında 6 bin 912 acente varken 2018 yılı mart ayında toplam acente sayısı 9 bin 987. Bu acentelerin 7 bin 466 tanesi merkez, 2 bin 521 tanesi ise merkez acentelere bağlı şube olarak faaliyet gösteriyor. 

BİN ACENTE KAPANDI Son 5 yılda acente sayısı artarken 1.000’in üzerinde acente de kapandı. TURSAB (Türkiye Seyahat Acentaları Birliğ) Başkanı FİRUZ BAĞLIKAYA, kapanan acentelerin yaklaşık 700 tanesinin şubelerden oluştuğunu açıklıyor ve ekliyor: “Kapanan acentelerin bir kısmını ticaretin olağan seyri içinde değerlendirmek mümkünken son dönemde turizmde yaşanan kriz sürecinin de acente kapanışlarına etkisi olduğunu ifade edebiliriz.” 

“REKABET SON DERECE YÜKSEK” Son 5 yıllık dönemde açılan yeni acente sayısının ise 2 bin 814 olduğunu hatırlatan Bağlıkaya, rekabetin son derece yüksek olduğu sektörde yeni oyuncu girişi yerine mevcut oyuncuların iş hacmini artıracak bir yaklaşım içinde olunması gerektiğini söylüyor. Bu noktada TÜRSAB olarak ajandalarını şöyle açıklıyor: “Yeni seyahat acentesi kurulmasını zorlaştıracak, belge devrinin önünü açacağız. Hava yollarının web sitelerinde, seyahat acentelerinden daha ucuza bilet satışı yapmalarını engelleyeceğiz. 

“YENİ NESLİ İYİ TANIMALI” Klasik tanıtım ve pazarlama dönemi devri kapandı. Büyük veri, nesnelerin interneti ve yapay zeka alanındaki gelişmeleri süratle takip etmeli ve ortak bir yapı içinde bu gelişmelere uyum sağlamalıyız. Yeni nesli iyi tanımalı, bir taraftan da yaşlanan dünya nüfusuna uygun tatil imkanları yaratmalıyız.”

11 ESKİYE DÖNÜŞ VAR MI? 

Peki sektörde tam olarak kriz öncesine dönüş ne zaman olur? Turizmde iyileşmenin referans alındığı yıl 2014. Bu nedenle sektör 2014 rakamlarına ulaştığında toparlanma tam anlamıyla sağlanmış olacak. “36 milyon 837 bin turist ve 34 milyar 306 milyon dolarlık gelirin elde edildiği 2014 rakamlarına ne zaman ulaşmak mümkün olur” sorusunun yanıtına gelince… Kaan Kavaloğlu, “2014 rakamlarına ulaşmamız için en az 2 yıla daha ihtiyacımız var. Bu dönem içinde yatırımlarda çok pozitif bir ivme beklemiyorum. Özellikle otel yatırımları 2020’den sonra artmaya başlayabilir” diyor. Turist sayısı ve gelirlerindeki düşüşte önemli bir etki de kongre turizminin yaşadığı gerileme. 2013 yılında Türkiye’de toplam 221 kongre düzenlenmiş, ülke bu performansla dünya 18’incisi olmuştu. 2014 ve 2015’te de sıralamadaki yerini koruyan Türkiye, sonrasında ise radikal bir düşüş yaşadı. 2016 için konfirme edilmiş birçok kongre iptal edildi. 2017 yılında ise neredeyse ülkede hiçbir kayda değer kongre düzenlenmedi. Kongre turizmiyle ilgili bir değerlendirme yapan TÜROB Başkanı Timur Bayındır, turist sayısında ibrenin yukarı doğru hareketlendiğini ancak bunun kongre ve toplantı turizmine yansımasının zaman alacağını söylüyor. Bayındır sözlerine şöyle devam ediyor: “Sıralamada yeniden eski seviyeye dönmemiz, hiçbir olumsuzluk olmaması durumunda en az 3-4 yıl sürer. Çünkü uluslararası bir kongre bugünden yarına alınmıyor.”