Devlerin büyük sınavı

Nilüfer Gözütok Ünal

[email protected]

Yüzde 5,1 oranında büyümesi beklenirken yüzde 0,9 büyümeyle yılı kapattı. Yerel seçimler, yakın coğrafyada gerilimi tırmandıran siyasi gelişmeler, kur ve faiz şokları yıl içinde ekonomiye dair güveni düşürdü. Yatırımlar azalırken, işsizlik tırmandı. Zor yılda Capital500 şirketleri reel olarak yüzde 2,1 büyüdü. Şirketlerin reel kârı da yüzde 6,2 oranında daraldı.

Türkiye ekonomisi 2019 yılında küçülmekten son anda kurtuldu. İlk 2 çeyrekte daralan ekonomi, son çeyrekte yüzde 6’lık büyüme atağıyla yılı yüzde 0,9’luk büyümeyle kapattı. Beklentiler ise yüzde 5,1’lik büyüme yönündeydi. Yerel seçimler, yakın coğrafyada gerilimi tırmandıran siyasi gelişmeler, kur ve faiz şokları yıl içinde ekonomiye dair güveni düşürdü, Türkiye’nin risk priminin yüksek kalmasına neden oldu. Tüm bu süreçte yatırımlar azalarak son 10 yılın en düşük seviyesine indi, genç işsizliği yüzde 25’e çıktı. Globalizm yerini korumacılığa bıraktı, dünyanın çeşitli bölgelerinde ortaya çıkan siyasi gerilimler, dünya genelinde yatırım iştahını olumsuz etkiledi. Böylelikle yurt dışındaki ekonomik yavaşlama da en büyük itici gücü ihracat olan Türkiye ekonomisini sarsan unsurlardan oldu. Ancak yılın devamında küresel piyasalarda düşük faiz, bol likidite ve yüksek risk iştahı tablosu ve 2019’un sonlarına doğru Türkiye’ye özgü risk algısının iyileşmesi, yılın son haftalarında hem finansal piyasaları hem genel olarak ekonomik faaliyetleri olumlu etkiledi. İşte bu da son çeyrekte yüzde 6’lık büyümeyi getirdi. Tüm bu tablonun Türkiye’deki şirketler üzerindeki etkisinin nasıl olduğuna gelince… Ekonominin belki de en net aynası Capital500 araştırması, işte bu etkiyi tüm detaylarıyla ortaya koyuyor. 2018 yılında nominal olarak yüzde 36,9 büyüme yaşayan Capital500 şirketlerinin toplam cirosu, 2019 yılında yüzde 16,3 oranında büyüdü. Ancak cirosal büyüme hızı reelde daha keskin bir düşüş yaşadı. Reel olarak 2018’de yüzde 17,8’lik büyüyen Capital500 cirosu, geçtiğimiz yıl yüzde 2,1’lik büyüme yakalayabildi. 

KÂRDA DARALMA 

Şirketler, bir önceki yıl yaşanan kur ve faiz şokunun şirket bilançolarında yarattığı tahribatın olumsuz etkilerini 2019 boyunca yaşamaya devam etti. Büyük dış borcu ve mâli kaynakları zayıf olanların en önemli önceliği borçlarını azaltmak ve bilançolarını sağlamlaştırmak oldu. Öte yandan düşen talep ve artan maliyetler de şirketleri kârlılık konusunda ciddi şekilde baskıladı. Bu süreçte birçok şirket kârdan taviz verdi. 2018 yılında Capital500’de nominal olarak kârlılık yüzde 19 oranında artış kaydederken, 2019’de bu artış yüzde 6,9 oldu. Reele baktığımızda ise kârdaki tahribat net olarak görülüyor. 2018’de reelde yüzde 2,4 oranında yükselen Capital500 şirketlerinin toplam kârı, 2019’da yüzde 6,2 oranında daraldı. 2019’da 235 şirket kârını paylaşmamayı tercih etti. Ayrıca kâr hanesine zarar yazan şirket sayısındaki artış 2019’da da devam etti. 2017’de kârını açıklayan 311 şirketten 34’ü zarar ederken, 2018’de kâr açıklayan 251 şirketten 37’si zarar yazmıştı. 2019’da ise kârını paylaşan 265 şirketten 39’u zarar açıkladı. 

DEVLERİN PAYINDA SON DURUM

Capital500’ün zirvesinde son yıllarda devlerin payı giderek düşüyordu. İlk 10 şirketin toplam cirodan aldığı pay, 2009 yılından 2012’ye yüzde 25’te sabitlenmişken devam eden yıllarda 1’er puanlık düşüşle 2016’da yüzde 21’e gerilemişti. 2017 yılında da devler pozisyonlarını korumuştu. 2018’de ise listenin zirvesindeki ilk 10 şirketin payı son 10 yılda ilk kez yükselişe geçmiş ve yüzde 23’e ulaşmıştı. 2019 yılında ise devlerin cirodaki payı yüzde 22 oldu. 2019’da Capital500’ün zirvesinde bir değişiklik olmadı. Tüpraş yine ciroda en büyük şirket olarak birinciliği bırakmadı. İkinci Türk Hava Yolları ve üçüncü Petrol Ofisi de yerlerini korumayı başardı. Listenin ilk 10’unda yer alan dev oyunculardan dördünün yeri değişirken, altısı yerini korudu. 2018 yılında yedinci olan BİM Birleşik Mağazalar beşinciliğe, beşinci olan Ford Otosan yedinciliğe, onuncu sırada yer alan Ahlatcı Kuyumculuk sekizinciliğe, on üçüncü sırada yer alan RC Rönesans İnşaat onunculuğa geldi. 

BARİYER DÜŞÜYOR 

2017 yılında listenin 500’üncü sırasında yer alan şirketin dolar cinsinden cirosu 162,2 milyon dolardı. 2018 yılında bariyer 152,9 milyon dolara düştü. 2019 yılında listenin 500’üncü sırasındaki şirket Lesaffre Turquie Mayacılık’ın cirosu 861 milyon 334 bin 298 TL. Bu rakamı 2019 yılı ortalama dolar kuruyla dolara çevirdiğimizde 151,9 milyon dolarlık bir giriş bariyeri oluşturuyor. 10 yıl öncesiyle bir kıyaslama yaptığımızda ise 2009 yılında Capital500’e girmek için aşılması gereken bariyer 92,9 milyon dolardı. Listeye yeni katılan birçok şirket olduğu da dikkat çekiyor. 2018 yılında listeye giren yeni şirket sayısı 53 iken 2019’da bu sayı 70 oldu. Yeni katılan 70 şirketin sektörel dağılımına baktığımızda karşımıza şu tablo çıkıyor: Gıdaiçecekte 13, enerji-petrolde 9, ticaret-hizmette 5, perakende, tekstil-konfeksiyonda 4’er, demirçelik, makine, turizm, otomotiv, inşaat ve bilişimde 3’er, dış ticaret, elektrik-elektronik, ilaç dağıtım, kimya, mobilya ve tarımda 2’şer, gübre, lojistik, plastik, savunma ve ulaştırmada 1’er şirket Capital500’e giriş yaptı. 

MAKAS KAPANIYOR

Son yıllarda zirvedeki en büyük iki oyuncu arasındaki makas ciddi bir şekilde açılıyordu. 2016 yılında zirvenin birincisi ile ikincisi arasındaki ciro farkı 4 milyar TL iken, 2017 yılında iki büyük oyuncu arasındaki ciro farkı 14,1 milyar TL oldu. 2018’de bu fark daha da açılmış, iki dev arasındaki ciro farkı 25,6 milyar TL’ye ulaşmıştı. Ancak 2019’da makas kapanmaya başladı. Geçtiğimiz yıl lider Tüpraş ile ikinci Türk Hava Yolları arasındaki ciro farkı 14,4 milyar TL’ye geriledi. Benzer şekilde listenin zirvesindeki ile en altı arasındaki gelir makası da kapanmaya başladı. 2017 yılında 1’inci şirket ile 500’üncü şirket arasındaki ciro farkı 91,1 kat iken 2018 yılında bu fark 120,3 olmuştu. 2019’da ise makas 104’e düştü. Değerlendirmeyi son 10 yılı baz alarak yaptığımızda da makasın geçmişe kıyasla daha sağlıklı bir boyutta olduğunu söylemek mümkün. 2009 yılında listenin birincisi ve son sırasındaki şirketin ciro farkı 142 kat iken, bugün 104 kat olan fark da iki uç arasındaki makasın ciddi şekilde daralmaya başladığını kanıtlıyor. 

DEMOKRATİKLEŞME GERİLİYOR

Capital500 şirketleri tüm zorlu koşullara rağmen büyümeye devam ediyor. Büyümenin demokratikleşme karnesinin nasıl olduğuna gelince… Ciroya göre aritmetik ortalamayı yakalayan ve aşan şirket sayısına bakarak bu soruya yanıt bulmaya çalıştığımızda, bu konuda 2019 yılında 2018 yılına göre çok fazla değişiklik yok. 2019 yılında toplam ciroyu 500’e böldüğümüzde ortalama ciro 4 milyar 276 milyon 107 bin 575 TL. Bu ortalamayı yakalayan şirket sayısı 100. 2018 yılında da 3 milyar 675 milyon 284 bin 735 TL olan aritmetik ortalamayı yakalayan şirket sayısı 99’du. İlk 100 şirket ile en alttaki 100 şirket açısından durumu incelediğimizde demokratikleşmenin hala istenen seviyelerde olmadığını görüyoruz. Zirvedeki ilk 100 şirketin Capital500’ün toplam cirosu içindeki payının az da olsa artış eğilimini sürdürmesi de bu durumu destekliyor. 2017 yılında toplam cirodan yüzde 64,7 oranında pay alan ilk 100 şirket, 2018 yılında bu payı yüzde 66,7’ye çıkarmıştı. 2019’da bu oran yüzde 66,8 oldu. En alttaki 100 şirketin toplam cirodaki payı 2017’de sadece yüzde 5 iken, 2018’de bu pay yüzde 4,6’ya gerilemişti. 2019’da da bu oran yüzde 4,5’e gerilemeye devam etti. Bu durum büyümenin demokratikleşmesinde daha gidilecek çok yol olduğunu bir kez daha gösteriyor. 

SEKTÖRLERİN PERFORMANSI 

Capital500’de şirketlerin sektörel dağılımına göz attığımızda 66 şirketle listede en fazla yer alan sektör gıda-içecek. Onu 52 şirketle enerji-petrol sektörü takip ediyor. 2018 yılında yine sayısal liderliği elinde bulunduran gıda sektöründen 57 şirket listede yer almıştı. 2018’de şirket sayısında ikinci olan sektör enerji-petrolden ise 48 şirket yer alıyordu. Gelir açısından yapılan katkıda tablo değişiyor. Capital500 cirosuna en büyük katkıyı yapan sektör yine açık ara enerji-petrol. 2019’da sektörün Capital500 cirosundan aldığı pay yüzde 19,5 oranında gerçekleşti. İkinci sırada yüzde 10,4’lük payla otomotiv geliyor. Bu sektörleri de sırasıyla perakende, gıda-içecek, demir çelik, inşaat, ulaştırma, elektrik-elektronik, kuyum ve telekom takip ediyor. 2018’den 2019’a sektörlerin Capital500’e yaptığı katkı sıralamasında çok büyük bir değişiklik olmadı. Perakendenin 2018’de yüzde 6,6 olan payı yüzde 8,7’ye, gıda-içecek sektörünün yüzde 6,7 olan payı yüzde 7,4’e çıktı. Öte yandan inşaatın yüzde 5,8 olan payı yüzde 4,9’a, demirçeliğin yüzde 8,4’lük payı yüzde 6,7’ye geriledi. Bu değişimler de yine inşaat ve sanayideki daralmayı gözler önüne seriyor.