Dönem zor senaryo çok

İş yerlerinin kapanması, fabrikalarda üretimlerin durması gibi sonuçlar birçok şirketin hızla gelir kaybetmesine yol açtı. En önemlisi de liderler bu kadar öngörülemez bir durumu ilk kez yönetmeye çalışıyor. Çok senaryolu ve dinamik bütçe yönetimine geçen 38 şirketin olası finansal ve operasyonel senaryolarını araştırdık. Türkiye’nin önde gelen şirketleri arasında 10 farklı senaryo yaparak geleceğe hazırlananlar olsa da büyük çoğunluğu geleceğini 2 ya da 3 senaryoya göre planlıyor.

Özlem Aydın Ayvacı

oaydin@capital.com.tr

Capital mayıs sayısından

Aslında bütçe revizyonuna dalgalı konjonktürde yol almayı bilen Türk iş dünyası hiç yabancı değil. Ancak yaşadığımız pandemi dönemi revizyonun çok farklı senaryolara göre yapılmasını zorunlu kılıyor. Kimi şirketlerde senaryo sayısı 50’yi bulmuş durumda. Uzmanlara göre bu kadar farklı senaryoya göre konumlanmak ise şirketleri yeni dönemde zorlayacak en önemli konuların başında geliyor. Örneğin Johnson&Johnson Tüketici Ürünleri Genel Müdürü Murat Mutlu, en kötü ve iyi senaryoların da içinde bulunduğu 4 senaryo üzerinde planlama yaptıklarını söylüyor. En iyi senaryoda 2021 için büyüme oranını yüzde 25 olarak öngören Mutlu, kötümser senaryodaysa büyüme olmayacağını söylüyor. Mutlu gibi pek çok lider de COVID-19 döneminde bir sonraki adımını çeşitli finansal ve operasyonel senaryolara göre atıyor. Bu liderlerin özelliği, tamamen karamsarlığa kapılmasalar da olumlu düşünmenin zorlaştığı bir dönemden geçtiklerini kabul etmeleri... 

Simon-Kucher&Partners Direktörü Cem Balıkçıoğlu, üst düzey yöneticilere yönelik yaptıkları araştırmanın da bu savı doğruladığını söylüyor. Araştırmaya katılanların yüzde 50’den fazlası işlerinin mevcut durumu ve geleceğe dair öngörüleri sorulduğunda hafif karamsar bir tablo çiziyor. Yüzde 10’u ise karamsar olduğunu belirtiyor. Balıkçıoğlu, “Kısa vadede cirolarında ne gibi bir etki beklendiği sorulduğunda yüzde 26’sı düşüş beklediğini ifade ederken bu oran uzun vade düşünüldüğünde yüzde 16 olarak karşımıza çıkıyor” diyor. 

SÜREYLE BAĞLANTILI

Neredeyse şirketlerin tamamının senaryoları salgının bitme zamanına göre hazırlanıyor. 37 ilde 110 mağazası olan Boyner için şu anda en önemli konu gelirlerinin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturan bu mağazaların ne zaman açılacağı? Boyner Büyük Mağazacılık CEO’su Eren Çamurdan, “En iyimserden en kötümsere finansal tarafta 7, operasyonel taraftaysa 10 farklı senaryo üzerinde çalışıyoruz. Bu senaryoları yeni gelişmeler doğrultusunda sürekli revize ediyoruz” diyor. Çamurdan, en iyimser senaryolarının 15 Mayıs civarında mağazalarını kademeli olarak açmak olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Bu doğrultuda operasyonlarımıza her an başlayacakmış gibi 15 günlük mikro senaryolarla ilerliyor ve bu planları da günlük gelişmelere göre her gün revize ediyoruz.” Çamurdan’ın ifade ettiği bir diğer önemli senaryoysa sürecin uzaması ve mağaza açılışlarının temmuz sonunu bulması. 

Intercity Yönetim Kurulu Başkanı Vural Ak, 3 finansal 3 operasyonel senaryolarının olduğunu ancak pandemi gibi yüksek etkili ve düşük olasılıklı olayları değerlendirmenin esas yolunun şirketlerin özel olaylara karşı özel senaryo planlaması olduğunu düşünüyor ve ekliyor: “Operasyonel olarak en olumlu senaryomuz yaz başı itibarıyla salgının ortadan kalkması ve iş dünyasının normale dönmesi. O zaman şirketler ve filoları da tam kapasiteyle yeniden yollarda olacaktır. En olumsuz senaryoysa yıl sonuna kadar salgının artan hızla yayılması ve belki de ilaç ve birkaç kritik sektör hariç tüm şirket ve filoların geçici bir süre de olsa atıl hale gelmesi. Tüm bunlar kurların da yükselmesiyle yabancı para cinsinden yüksek borçluluğu olan şirketlere ciddi zarar verir. Bir de üstüne tahsil edilemeyen faturalar ve iade edilecek filolar eklendiğinde iş modeli sürdürülemez bir hal alır.” 

Bristol Myers Squibb Genel Müdürü Ece Kaşıkçı ise hem finansal hem operasyonel olarak senaryolarını üçe ayırdıklarını söylüyor. Senaryolarını COVID-19 pandemisinin süresi, kısıtlamaların kalkma veya uzama zamanlamasıyla doğru orantılı olduğunu belirtiyor. 

KAYIP YIL OLABİLİR

Bazı şirketler için 2020 büyük olasılıkla kayıp yıl olarak görülüyor. MNG Kargo CEO’su Salim Güneş, salgından sonra mart ayının ikinci yarısında gönderi adedinde yüzde 20’lik bir kayıp yaşandığını söylüyor. Nisan ayıyla birlikte bu kaybın ortadan kalktığına dikkat çekiyor. Güneş, 3 finansal senaryoyla çalıştıklarını belirtiyor ve ekliyor: “Birincisi yılın başında hazırladığımız 2020 bütçemiz. İkincisi gönüllü karantina ve bazı iş kolları için işin durmasını kapsayan limitli iş kaybı, üçüncüsüyse zorunlu karantina ve çok limitli iş hacmini kapsayan yüksek iş kaybı senaryoları. İyimser senaryomuz bütçemize paralel sonuçlar elde etmek.” Güneş, en kötü senaryolarını şöyle anlatıyor: “3-4 haftaya yayılmış, zorunlu, yaygın karantina ve iş hacminin çok temel ihtiyaçlar haricinde durmasına dayanıyor. Yaygın bir karantina ilan edildiği takdirde kısmen de olsa operasyonun devam edeceğini ancak hacmin yüzde 70 oranında düşeceğini öngörüyoruz.” 

Ekol Lojistik, sınır kapılarında artan güvenlik tedbirleri, karantina, yasaklama gibi uygulamalar dolayısıyla alternatif taşımacılık senaryoları oluşturdu. Ekol Türkiye Ülke Müdürü Arzu Akyol Ekiz, iki, üç farklı senaryoyla gelir ve gider bütçelerini yönetme çabalarını sürdürdüklerini belirtiyor. Ekiz, şöyle anlatıyor: “İyi senaryoda haziran ayında normalleşmeye başlarken kötümserde ise bu tarihi eylül olarak belirliyoruz. Salgının etkilerinin devam ederek krizin sonbahar aylarına uzaması 2020’nin maalesef kayıp bir yıl olmasına neden olur. Finansal disiplini sağlama konusunda çalışıyoruz.” 

Geometry İstanbul ve Hogarth WW İstanbul CEO’su Alper Üner, “Bu sürecin son çeyreğe kadar uzaması oldukça tatsız bir senaryo olur. Kötü senaryo yüzde 30 küçülme iyi senaryo yüzde 10 küçülme” diyor. Alkaş Danışmanlık ve JLL Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı Avi Alkaş ise öngörülerini şöyle paylaşıyor: “Finansal açıdan en iyimser senaryoda dahi minimal bir zarar öngörürken, kötümser senaryoda oldukça ciddi bir zarar etme öngörüsündeyiz.” 

EN KÖTÜSÜNE HAZIRLAR

Zora giren sektörlerdeki şirketler en kötüsüne hazırlar. Pegasus Hava Yolları Genel Müdürü Mehmet T. Nane, “IATA’nın raporuna göre 14 Nisan’da global havacılık gelir kaybının 314 milyar dolara ulaşabileceği söylendi. Bu da neredeyse yarı yarıya bir ciro kaybı demek. Normalleşme 2021 yılı itibarıyla olur” diyor. Nane, taze nakit girdisi sağlamak için şirketlerin mevcut kredi limitlerinin kullanıma açılmasının kritik olduğunu söylüyor. 

Makine sektörünün güçlü oyuncularından Tezmaksan, 11 Mart’ta aldığı kararla finansal 2 farklı senaryo hazırladı. İhtimaller arasında işlerin tamamen durması ve hiç tahsilat yapamama ve işlerin yarı yarıya düşmesi ve yüzde 70 tahsilat kaybı vardı. Tezmaksan Genel Müdürü Hakan Aydoğdu, operasyonel senaryolarınınsa en dramatik senaryoları olduğunu belirtiyor. Aydoğdu, en kötü finansal senaryonun gerçekleşme ihtimaline karşılık yılın sonuna kadar iş olmayacakmış gibi likiditelerini ayarladıklarını belirtiyor.

Erdemoğlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Erdemoğlu da en kötüsüne hazır olduklarını söylüyor ve şöyle özetliyor: “Gerek operasyonel gerek finansal açıdan 3 farklı senaryomuz var. Olası kötü senaryo için alternatif tedarikçiler ve pazarlar, alternatif çalışma düzeni ve üretim modellemeleri üzerine çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Tahsilat zorluğu ve kredi kaynaklarına ulaşmada yaşanabilecek daralmaya karşı farklı finansal enstrümanların kullanımı, dinamik bir alacak-borç yönetimi, kur/faiz riski, hedge opsiyonları ve işletme sermayesinde oluşabilecek negatif etkilerin azaltılmasında uygulanabilecek farklı senaryolarımız var.” 

YENİ NORMALE HAZIRLANIYORLAR

Gıda ve hızlı tüketim ürünleri sektörleri salgından ev dışı tüketimin bitme noktasına gelmesiyle etkilense de ev içi tüketimin artmasıyla dengeye yakınlar. Bu sektördeki şirketler her ne kadar süreci yönetmeye odaklı olsa da salgınla beraber gelişecek olan yeni normale hazırlanıyorlar. Yaşar Holding Yönetim Kurulu Başkan Vekili Feyhan Yaşar, bu dönemde tüm faaliyet alanlarında nakit ve çalışma sermayesi yönetimiyle verimliliği önemsediklerini söylüyor. Yaşar, “Her şeyi değiştiren bu krizle ülkeler ve şirketler yeni normale alışıyor. Hepimizin dileği bu salgını hızla ve en az zararla atlatmak. En kötü ihtimal, iyileşme sürecinin biraz daha uzaması ve temmuz ayını bulması olabilir” diyor. 

Erkek giyim markası Hemington’ın CEO’su Umut Boz, en iyimser senaryonun salgının mayıs sonu gibi sonlanması olduğunu ve bu durumda bile krizin yarattığı tahribatın muhtemelen yıl sonuna kadar devam edeceğini öngörüyor. Boz, “Global piyasaları bekleyen birçok bilinmez var. Bu salgın sonrası dünyada ekonomik dengeler mutlaka değişecek ve hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Burada önemli olan Türkiye’nin yeni düzende nerede yer alacağı” diyor. 

IC Holding CEO’su Murad Bayar, IC İbrahim Çeçen Yatırım Holding grup şirketleri olarak öngörü çalışmalarını makroekonomik değişkenler ve sektörlerdeki dinamiklere bakarak üç senaryo üzerinden değerlendirdiklerini söylüyor. Bayar, şöyle özetliyor: “Baz senaryomuz haziran ayından itibaren reel sektörde açılmanın tedrici olarak başlayacağı planlamasına dayanıyor. İyimser senaryomuzda yaz aylarında toparlanmanın tamamlanacağı, kötümser senaryomuzdaysa yıl sonuna kadar etkilerin devam edeceği varsayılıyor” diyor. 

Arzum CEO’su Mete Zadil, tek senaryolarının bütçe hedeflerini gerçekleştirmek olduğunu söylüyor ve yeni döneme hazırlandıklarını belirtiyor.

İYİ İHTİMAL YÜZDE 25 KAYIP 

Philips TV&Sound (TP Vision) Genel Müdürü Ünal Masalcı, 3 operasyonel 3 finansal senaryo hazırladıklarını söylüyor. Masalcı, “En kötü senaryo için aksiyon planlarımızı aldık. İyimser senaryolarımız haziran başından itibaren tüm operasyonlarının yüzde 75 normale döneceğini söylüyor. Bu durumda nakit akışı da yüzde 75 normale döner. Kötüye gitmesi ve tüm operasyonların ancak yüzde 25 çalışabilmesi durumundaysa bankaların kredileri minimuma indirgeyeceğini ya da tamamen kapatabileceğini düşünüyoruz” diyor. 

Garenta ve ikinciyeni.com Genel Müdürü Emre Ayyıldız, işlerde çok ciddi yavaşlamanın olduğunu söylüyor. Daha önceden Moov ve ikinciyeni.com gibi markalarını dijital ortamda konumlandırmalarının artısını yaşadıklarını belirten Ayyıldız, en iyimser senaryoda tüm yıl için pazarda yüzde 25, kötümser senaryoda yüzde 35, en kötü senaryodaysa yüzde 55 daralma öngördüğünü ifade ediyor. 

Gülman Group Başkanı Polat Gülman, 2 senaryoyla ilerlediklerini söylüyor ve “En iyimser senaryoda tek haneli küçülme en olumsuz senaryoda yüzde 25 küçülme olabilir” diyor. 

Sunar Grup CEO’su Hasan A. Özkan, 7 operasyonel senaryo üzerinde çalıştıklarını belirtiyor ve şöyle anlatıyor: “İyimser senaryoda satışlarımız yüzde 10 artar, sokağa çıkma yasağına bağlı üretimin tamamen durması kötümser senaryomuz. Bu durumda yüzde 30 küçülme tahminimiz var.” Adil Işık Başkan Yardımcısı Zehra Işık, en iyimser senaryolarının 20 Nisan itibarıyla normalleşmenin başlaması olduğunu söylüyor ve “Bu senaryonun gerçekleşme ihtimali yok. En kötümser senaryomuz operasyonların yüzde 20 kapasiteyle haziran sonunda çalışmaya başlaması” diyor. 

İpekyol, Twist, Machka Genel Müdürü Uğur Ayaydın, operasyonel olarak 3 finansal olaraksa 4 senaryo üzerinde çalıştıklarını belirtiyor. Ayaydın, şöyle anlatıyor: “İyi senaryomuzda, bütçemizin yüzde 7’si kadar daha az ciro, kötü senaryodaysa yüzde 30 daha az ciro öngörüyoruz.” 

ÖNCELİK NAKİT AKIŞI

Finansal senaryoların öncelikli konusu nakit akışı, tahsilat ve ödemeler. Penti Yönetim Kurulu Başkanı Sami Kariyo, en iyimser senaryoda hedef satış trendinin yılın son çeyreğinde bütçelemiş oldukları seviyelerin yüzde 75’inde kalabileceğini söylüyor ve ekliyor: “En olumsuz senaryo, nakit akışının kontrolüne etki edecek olan ve birkaç ay boyunca hiçbir girdinin olmadığı ancak ödeme yükümlülüklerimizi yerine getirdiğimiz bir durumu barındırıyor.” 

AGT Genel Müdürü Sevdil Yıldırım, “Satış ağımızı, aktif pasif dengemizi, nakit akışımızı, 2019 sonunda ikiye katladığımız üretim kapasitemizi, tedarik/lojistik süreçlerimizi ve 2020 hedeflerimizi dikkate alarak senaryo analizleri yaptık. COVID-19 daha Türkiye’de hissedilmeye başlamadan 16 ayrı senaryoyla karşılamaya hazırdık. Sisteme likidite enjeksiyonu yapılması finansal senaryolar açısından kritik” diyor. 

Hafele Türkiye Genel Müdürü Hilmi Uytun, mevcut ve 2020 sonuna kadar olacak nakit akış ve kâr etkilerinin olası senaryolarını çalışmanın çok önemli olduğunu söylüyor. Dört senaryo üzerinden nakit akışı çalıştıklarını belirtiyor. 

Bonfilet Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Akkoyun, salgının etkisiyle ve gıda tüketiminin arttığına ancak ev dışı tüketimin ciddi daraldığına dikkat çekiyor. Akkoyun, “Tahsilat problemlerinin artmasına karşı risk izleme sistemlerini güçlendiriyoruz” diye konuşuyor. Derimod Başkan Yardımcısı Murat Zaim ise operasyonel ve finansal açıdan 4 ana senaryolarının olduğunu söylüyor. Belirsizlik ortamında en önemli konunun nakit akışını etkin yönetmek ve çalışanların sağlığını korumak olduğunu düşünen Zaim, “Olumlu senaryoda Ramazan Bayramı öncesi 15 Mayıs gibi mağazalarımızın açılmasını planladık. Bu gerçekleşirse yılı ilk bütçemizden yüzde 15 ciro sapmasıyla kapatabiliriz. En kötü senaryoysa yaz döneminin neredeyse tamamını kaybetmek. Bununla beraber açıldıktan sonra da AVM’lerin alışveriş için cazibesini kaybetmesi. Bu senaryo gerçekleşirse yılı yüzde 30’un üzerinde küçülmeyle kapatabiliriz.”

Tatko Lastik Genel Müdürü Vedat Özçelik, en iyi senaryolarına göre 2019’a kıyasla yüzde 15 daralma, en kötü senaryoya göre ise yüzde 25 daralma beklediklerini söylüyor. Canovate Group Yönetim Kurulu Başkanı Can Gür, süreçlerinin hiç aksamaması veya 3’te 1 oranında aksamasının olumlu senaryoları olduğunu, en olumsuz senaryolarının ise faaliyetlerinin 3’te 2’sinin ya da tamamının durması olduğunu belirtiyor. 

İYİMSERLER DE VAR

En iyi senaryoların gerçekleşme ihtimalini yüksek bulan iyimser iş insanları da var. Hürriyet Emlak Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Ticari İşlerden Sorumlu Eş Genel Müdürü Zeynep Tandoğan, “Emlak sektöründe ilk çeyrek sonuçları yüzde 33 büyümeyi işaret ediyordu. Üçüncü çeyrekte bir normalleşme ve son çeyrekte mevsim ortalamalarının üstünde bir büyüme bekliyoruz” diyor.

İşbir Yatak CEO’su Metin Gültepe, operasyonel ve finansal olarak 2 iyimser, 1 kötümser senaryolarının olduğunu söylüyor ve “Operasyonel en iyimser senaryomuza göre markamızın doğru konumlandırılması sonrasında oluşacak yeni taleple birlikte pazarın da daha iyi bir noktaya doğru evrileceğini öngörüyoruz.” 

Jotun Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Başkan Yardımcısı Şükrü Ergün, iş süreçlerinin gerçekçi senaryoya daha yakın ilerlediğini söylüyor. “Doğru adımlar atılırsa ve doğru senaryolar hayata geçerse, bu belirsiz dönemden de kazanımlarla çıkacağımıza eminim” diyor. 

Işıklar Holding Başkanı Rıza Kutlu Işık, haziran ayında kontrollü bir şekilde normale dönmeyi umut ediyor. Işık, “Yılın ikinci yarısında 2’nci çeyrekte yaşanan küçülmenin telafi edileceğini öngörüyoruz” diyor. Sağlıklı atıştırmalık ve kuruyemiş markası Tadım’ın genel müdürü Emre Tekinalp ise “Son çeyrekte iç pazarın normalleşmesi ve bunu Avrupa ve Amerika’nın izlemesi en pozitif beklentimiz” diyor. 

NG Grubu Kurucusu Nafi Güral da iyimser beklentileriyle öne çıkıyor. Güral, “Biz kendi şirketlerimizin bütçelerini 2020’nin 3’üncü çeyreğinde ekonominin düzelme sürecine gireceği, 4’üncü çeyrekte ise normale ulaşacağımız var sayımına göre revize ettik” diyor.

Doğtaş Kelebek CEO’su Davut Doğan, “Pozitif bakıyoruz. Devlet bankalarının kredi olanakları ve kısa dönem çalışma ödeneğiyle dönemin zararlarını hafifleteceğiz” diyor. A-B-C planlarının önceden hazırlandığını söyleyen Arkas Lojistik CEO’su Onur Göçmez de “Tüm senaryolara karşı önlemlerimiz hazır” diye konuşuyor.