Erime sürüyor

Ayçe Tarcan Aksakal

atarcan@capital.com.tr

Büyük şirketlerde 2020’de yüzde 12-15 bandında ücret artışı bekleniyor. Pek çok şirket ise yüzde 10 artış yapmayı planlıyor. Ancak zamlar, bu yıl da ücretlerdeki erimeyi telafi etmeye yeterli değil. 2020’de ücretlerdeki erimenin zirve yapması ve zamların enflasyonun altında kalması bekleniyor.

Çalışan ücretlerindeki kriz, 2018’de başladı. 2018’in yaz aylarında gelişen kur volatilitesi, ardından artan faizler, şirketlerin her alandaki ödeme performansını olumsuz etkiledi. Bunun sonucunda pek çok şirketin yaptığı ücret artışı enflasyonun altında kaldı. 2019’da az sayıdaki şirket, çalışanlarına enflasyon paralelinde yani yüzde 20 zam yapabildi. Ortalamada geçen yılın zamları yüzde 15-16 bandında kaldı. Zor durumdaki şirketlerde ise bu oran yüzde 10 ve altına indi. Uzmanlara göre son 1,5 yılda zam oranlarının enflasyonun altında kalması, ücretlerin yüzde 20 erimesine neden oldu. Hatta daha küçük şirketlerde ücretlerdeki erime yüzde 50’leri buldu. 2020’de ise erimenin zirve yapması bekleniyor. Bu yıl enflasyon yüzde 12 ve altında görünüyor, ancak baz etkisi nedeniyle gerçek hayattaki enflasyonun farklı olduğuna yönelik tartışmalar var. Tartışmalar sürerken şirketler de rakiplerine bakıp ücret artışını ayarlamaya çalışıyor. 

ENFLASYONUN GERİSİNDE

Çalışan ücret zamları genelde bir önceki yılın enflasyonu doğrultusunda belirleniyor. Akfen Holding Yönetim Kurulu Üyesi Pelin Akın, her yıl enflasyon oranında ücret artışı yaptıklarını, bu yıl da bu doğrultuda hareket edeceklerini söylüyor. Ancak 2018’den itibaren enflasyonun beklentilerin üzerine çıkması ve yıllık enflasyonun yüzde 20,3 olarak gerçekleşmesine karşın 2019’da ücret artışlarının ortalamada yüzde 15-18’de kalması ve bilançoları bozulan şirketlerde ise yüzde 10’un altında kalması maaşlarda erimeye yol açıyor. “Hepimizin kazancı azaldı, ücretlerdeki erimenin önüne geçen şirket yok” diyen Biruni Üniversitesi öğretim görevlisi ve AL Danışmanlık Genel Müdürü Ayşen Laçinel, son 2 yılın toplamında enflasyonun altında kalan zamlarla ücretlerde yüzde 50’ye varan erimenin yaşandığını belirtiyor. BBI Executive Search Yönetici Direktörü İnci Tunalı, 2019’da yönetici ve çalışan ücretlerinin reel enflasyon ve zam artışları göz önünde bulundurulduğunda yüzde 20 eridiğini, 2020’de de enflasyonun altındaki zamlarla erimenin süreceğini belirtiyor. İK konusunda faaliyetleri olan Duman Yönetim Danışmanlığı Kurucusu Yiğit Oğuz Duman, son 1 yılda enflasyonun gerisinde kalan artışlar nedeniyle ücretlerin yüzde 5-7 oranında eridiğini söylüyor. Ekonomide küçülmenin yaşandığı yıllarda ücret artışlarının enflasyonun gerisinde kalma eğilimi gösterdiğini söyleyen Duman, “Buna yıl sonundaki yeni düzenlemeyle vergi dilimlerindeki artış da eklenince 2020’de reel gelir düzeyinin geçen yıla göre gerilemesini bekliyoruz” diyor. 

TELAFİ HESABI 

Eriyen ücretlerin şirketler tarafından telafi edilip edilmeyeceği konusunda kafalar karışık. BİM COO’su Galip Aykaç, enflasyon oranında artış yapacaklarını, asgari ücretli çalışanları enflasyona ezdirmeyeceklerini söylüyor. Ancak bütçeyi bitirmedikleri için 2020’deki ücret artışına karar vermediklerinin altını çiziyor. Uzmanlar ise eriyen ücretler karşısında şirketlerin bir kısmının 2018 ve 2019’un son çeyreğinde düzeltme yaptığını, 2020’de ise ücretlerde telafi beklemediklerini belirtiyor. HumanGroup Kurucu Ortağı ve Genel Müdürü Gaye Özcan, 2019’da ücretlerde en az yüzde 3-4’lük bir erimenin maaşlara yansıdığını belirterek buna karşın bazı şirketlerin 2019’un eylül ve ekim aylarında küçük de olsa ücret artışı yaptıklarını belirtiyor. Özcan, buna karşın 2020’de ücretlerin enflasyonun altında kalma ihtimali olduğunu, ancak düzeltme beklemediğini sözlerine ekliyor. Reed Genel Müdürü Asiye Özçelik Yıldırım, 2018’de enflasyonla ücret artışı arasındaki makası kapatmak için bazı şirketlerde maaş düzenlemesi gerçekleştiğini belirterek bu yıl, böyle bir tutum gözlemlenmediğini söylüyor. Mercer Türkiye CEO’su Dinçer Güneyin, 2018’deki ani enflasyon artışının şirketleri ücret seviyelerini ikinci kez gözden geçirmeye ve maaş düzeltmesi yapmaya ittiğini, ancak enflasyon rakamlarındaki durulmanın 2020 için böyle bir gözden geçirmeye gerek bırakmadığını belirtiyor. Güneyin, “Anketimize katılan şirketlerin yüzde 90’ından fazlası ara zam yapmayacağını, yılda bir kez artış gerçekleştireceklerini belirtiyor” diyor. 

2020 ZAMMI

2019 yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 11,5. Bu yıl, zamların enflasyon paralelinde gerçekleşmesi ve 2019’un altında kalması bekleniyor. Bordro şirketi Datassist’in öngörüsü, 2020’de ücret artışlarının yüzde 9,5-14,5 bandında olacağı yönünde. MY Executive Kurucu Ortağı Müge Yalçın, bu yıl orta ve üst düzey yöneticilere yapılacak zamlarda enflasyon üstünde büyük bir artış öngörmüyor, ancak asgari ücretteki artışın bu oranın üzerinde olma ihtimali olduğunu söylüyor. 2020 için ücret zamlarının yüzde 11-15 arasında olacağını tahmin eden Yalçın, “Şirketlerin, genelde yüzde 11’lik zam oranı uygulayacağını ve performans değerlendirmelerine bağlı olarak artı 2-4 puan ekleyeceklerini düşünüyorum” diyor. Yalçın, yüksek performanslı çalışanları tutmak içinse primlerle verilen desteklerin artacağını söylüyor. Ergene Consulting & HGA Group Türkiye Başkanı Murat Ergene’nin de 2020 için ücret artış öngörüsü yüzde 12-13 bandı. Ergene, 2020’de artışların hedef enflasyonun 2-3 puan altında kalabileceğini belirtiyor. Reed Genel Müdürü Asiye Özçelik Yıldırım, “Küçük ve orta ölçekli şirketlerde maaş zam oranları enflasyon seviyesinin altında gerçekleşecek. Bu şirketlerde yüzde 7-13 arasında değişen zam olacak; büyük ölçekli şirketlerde ise artışlar en fazla yüzde 15 olacak” diyor. 

EN AVANTAJLI SEKTÖRLER 

Yüksek enflasyon, kur değişim oranları gibi beklenmeyen ekonomik koşullar şirketlerin ücret yönetiminde önemli değişimlere gitmesine neden oluyor. Geçen yıl en yüksek ücretler finans en düşük ücretler ise endüstriyel hizmetler sektöründe verildi. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşar, 2020’de ise hızlı tüketim, ilaç gibi sektörlerde yapılacak maaş zamlarının diğerlerine göre daha yüksek olacağını belirtirken artışların ortalama yüzde 15 oranında olacağını söylüyor. Aşar, “Bankacılığın yanı sıra ihracatı olmayan şirketler maksimum yüzde 12 ile en düşük artışı yapacak. Yabancı şirketler ise enflasyonun üzerinde bir artışla ilerleyecek” diyor. Assessment Systems’ın kurucu ve CEO’su Levent Sevinç, 2020’de nispeten şanslı sektörler içinde bilişim, turizm ve ihracata dayalı sektörleri sayıyor. Bu sektörlerin çalışan zamlarında enflasyon oranını yakalamasını beklediğini söyleyen Sevinç, 2019’u zor geçiren inşaat, otomotiv ve perakendede maaş zamlarının beklentinin altında olacağını öngörüyor. Her zaman olduğu gibi bilişim, yazılım ve teknoloji gibi yetenek açığının yaşandığı alanlarda ise ortalamanın üzerinde ücret artışları bekleniyor. 2019’da bilişimin ücret artış ortalamasının yüzde 23 ve üzerinde olduğunu söyleyen Datassist Genel Müdürü Ayşe Nazmiye Uça, “Bu yıl bilişimde daha düşük oranlarda artışlar olsa da sektörün ücret artırma oranlarındaki liderliği değişmeyecek” diyor. 

TEPEYE DAHA AZ ZAM

Son yıllarda artan enflasyon rakamları göz önünde bulundurulduğunda şirketler bütçelerini kontrol altında tutmak için farklı yöntemler arıyor. Bunlardan biri de üst düzey yöneticilere daha düşük ücret artışı sağlamak. Peryön Yönetim Kurulu Başkanı Berna Öztınaz, bu yıl yönetici ücret artışlarının genel ortalamanın birkaç puan altında kalacağını belirtiyor. Öztınaz, “Birçok kurumun üst düzey yöneticilerini genel bütçeyle eş veya daha düşük seviyede değerlendirmeye alacağını tahmin ediyoruz. 2020’de tepe yönetimle alt kademe arasındaki ücret makası radikal şekilde artmayacak” diyor. Üst yöneticiler için ücretten ziyade, kâr payı ya da prim gibi şirket gelirlerine bağlı ek ödemeler yükseliyor. AL Danışmanlık Genel Müdürü Ayşen Laçinel, yıl sonu hedeflerini tutturan yöneticilerin primlerle birlikte baz ücretlerini 4 katına kadar çıkarabildiklerini belirtiyor. Murat Ergene de performansı yüksek, iyi yöneticilerin ücretlerinde maksimum yüzde 20-40 artış olabileceğini, bunların yan haklarının geliştirilmesinin gündeme gelebileceğini belirtiyor. Datassist Genel Müdürü Ayşe Nazmiye Uça, önümüzdeki dönemde üst yönetim düzeyinde dahi esnek çalışma modellerine geçişin ortaya çıkacağını söylüyor. Uça, “Esnek çalışma koşullarında iş gücünün işverene maliyeti düşerken verimliliğin arttığını örneklerde görüyoruz” diyor. 

YAN HAKLAR AZALIYOR 

Şirketlerin çalışan bağlılığını artırmayı sağlayan rekabetçi yan hak paketleri de ücretler kadar ekonomik değişimden etkilendi. Yan haklarda en çok şirket araçlarında maliyet kısıtlaması ve özel sağlık sigortası teminatlarının bilinçli kullanımının sağlanarak maliyetin kontrol altına alınması gibi önlemler dikkat çekiyor. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşar, şirketlerin daha düşük bir araç modeline geçilmesi ya da pozisyon seviyelerini yeniden düzenleyip araç hakkını daha üst seviye sağlama eğilimi olduğunu söylüyor. HumanGroup Kurucu Ortağı ve Genel Müdürü Gaye Özcan, alınan tasarruf tedbirleri doğrultusunda, 2019’da birçok kurumun çalışanlarına sundukları araç, özel sigorta gibi yan haklarda kısıtlamaya gittiğini belirtiyor. “2020’de de bu kısıtlar devam edebilir” diyen Özcan, buna karşın birçok kurumun, çalışanlarına esnek çalışma modeli sunduğunu anlatıyor. Özcan, “Alışık olduğumuz yan hakların dışında son dönemde start up’ların çalışanlarına hisse senedi opsiyonu sunduklarını görüyoruz. Hisse senedi opsiyonunun yetenek avcılığında ciddi bir rekabet avantajı sağlayacağını düşünüyoruz” diyor.