Ne kadar sağlıklı?

Nilüfer Gözütok Ünal

[email protected]

BMD olarak PwC şirketine ayakkabı ve hazır giyim sektörünün en büyük 30 şirketinin son 3 yıllık bilançoları üzerinden büyüme oranlarını yorumlayacağımız bir rapor hazırlattık. Bu rapordan elde ettiğimiz sonuçlara göre sektör büyüyor. Ama büyüme ne kadar sağlıklı? 2016’da satış alanı yüzde 6,4 büyümüş, depolardaki stok hacmi ise yüzde 20 artmış. Kârlılıkların net satışlara oranı düşüş trendine geçmiş. Bunun en önemli nedeni, artan maliyetler. Haliyle bu durum şirketlerimiz için finansman ihtiyacı yaratıyor.” Bu sözler Birleşmiş Markalar Derneği Başkanı Sinan Öncel’e ait. Öncel, sektördeki büyümeyi sağlıksız kılan bu nedenlerden dolayı perakendecinin artık “diyete” başladığını söylüyor. Bu kapsamda eski kontratları bozarak ciro bazında kiraya yöneldiklerini, öte yandan cirolarda optimizasyon için artık daha çok yurt dışına çıkma ihtiyacı hisssettiklerini anlatıyor. BMD’nin yaptığı bu analiz ve sonuçları önemli. Çünkü, iş dünyasında son dönemde en çok beklentilerin üzerinde gerçekleşen büyüme rakamları konuşuluyor. Büyümenin ne kadar sağlıklı olduğu ise çok fazla sorgulanmıyor. Biz de Capital olarak Türkiye’nin büyüyen sektörlerini masaya yatırdık. Büyümelerine daha yakından baktık. Hangi noktalarda hastalık belirtileri görüldüğünü, gerekli önlemler alınmazsa nasıl sonuçları olacağını araştırdık. 

DÜŞÜK KÂR DENGEYİ BOZUYOR 

Büyüyen sektörleri yakın markaja aldığımızda ilk dikkat çeken sağlıksızlık belirtisi düşen kârlar. Neredeyse her sektör artan rekabet ve yükselen maliyetler nedeniyle büyürken kâr marjının düştüğünü açıklıyor. Örneğin son 15 yılın en hızlı sektörü inşaat, 2017’de de yüzde 6 büyüdü. Ancak devam eden büyümeye rağmen sektörde yüksek kârlılıkların olmadığı ifade ediliyor. AYİDER (Anadolu Yakası İnşaat Müteahhitleri Derneği) Başkanı Melih Tavukçuoğlu, yıldan yıla kârın düşme trendinde olduğunu dile getiriyor, “Şu anda marjlarımız yüzde 7’lere kadar düştü. Sağlıklı bir büyümede kâr marjının yüzde 10 olması gerekiyor” diyor. 2016’da yüzde 12, 2017’de yüzde 10 büyüyen ambalaj sektöründe de sorun aynı. Hammaddelerin büyük oranda ithal edildiğini belirten Ambalaj Sanayicileri Derneği Başkanı Zeki Sarıbekir, bunun da kâr marjını düşürdüğünü söylüyor. Kimya sektöründe de düşük kâr sorunu var. İKMİB (İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamülleri İhracatçıları Birliği) Yönetim Kurulu Başkanı Murat Akyüz, özellikle sektörün TL döviz borç dengesinde sorun olduğunu belirtiyor ve ithalata yüksek bağımlılığın da sektörün sağlığını bozduğunu ifade ediyor. Elektrolitik bakır sektöründe yüzde 5 olması gekeren kâr marjı yüzde 1-2 seviyelerinde. Sarkuysan Yönetim Kurulu Başkanı Hayrettin Çaycı, bu durumun sektördeki büyümenin yüzde 100 sağlıklı olmasını engellediğini söylüyor. Adil Işık Group Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Zehra Işık da kendi sektörlerinde kâr marjının tek hanelere gerilediğini oysa sağlıklı büyüme için yüzde 15- 20’lik bir kâr marjı gerektiğini dile getiriyor. 

UZAYAN VADE BASKISI

Son birkaç yıldır çok sayıda sektör uzayan vadeler sarmalına girmiş görünüyor. Gelinen noktada uzayan vadler iş yapmayı zorlaştırıyor. Örneğin makine sektöründe vadeler 180 güne çıkmış durumda. Malzeme, hammadde alımlarında ortalama 60 gün mal alım vadeleri olduğunu belirten Durmazlar Holding Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Durmaz, “Satış vadeleri de 180 günden 90-60 gün bandına çekilmeli” diyor. Seramikte de vadeler büyümeyi sağlıksız kılıyor. Vadelerin 6 ay ila 1,5 yıl aralığında değişkenlik gösterdiğini açıklayan İbrahim Polat Holding CEO’su Baran Demir, “Bu da üreticiler için finansman anlamında zorluk yaratıyor. İdeal vade 120 ile 150 gün arasında olmalı” diye konuşuyor. Ağaç ve orman ürünlerinde de vadeler 6 aya kadar uzuyor. Kastamonu Entegre CEO’su Haluk Yıldız, “Vadelerin 100 günün altında olması, sağlıklı büyümenin göstergesidir” diyor. Türkiye Un Sanayi Federasyonu Başkanı Eren Günhan Ulusoy, son dönemde sektörde vadelerin 60 günden 90 günlere çıkmasının büyüme için ihtiyaç duyulan verimliliğin, gücün ve vizyonun önünde engel haline geldiğini söylüyor. Baymak CEO’su Ender Çolak da klima sektöründe 2017’de vadelerin 90 günden 150 güne uzadığını ve bunun finansal gücü olmayan şirketler için büyük baskı yaratacağını ifade ediyor. 

STOK DEVİR HIZINA DİKKAT 

Birçok sektörde ise büyümeyi eriten ana sorun stoklar. 2017’de yüzde 10 büyüyen seramik de bu sektörlerden biri… Fabrikaların stok miktarlarının 4-5 aylık üretimlerine denk geldiğini belirten İbrahim Polat Holding CEO’su Baran Demir, bunun da stok fazlalığını gösterdiğini söylüyor. “İdeal stok seviyesi 45 günlük üretim miktarı kadar olmalı” diyor. Beyaz eşya sektörü bu yıl 2017 ilk 3 çeyrekte yüzde 20 büyüdü. Whirlpool Corporation Türkiye Genel Müdürü Gabriele Esposito, ÖTV teşvikinin etkisiyle yaşanan bu büyümeyi olumsuz kılan faktörler olduğunu söylüyor. Esposito, söz konusu faktörler ve sonuçlarını şöyle anlatıyor: “Bu faktörlerin başında distribütörlerin ve bayilerin ÖTV teşvikinden yararlanmak adına stoklarını artırması var. Fazla alınan stok bayi tarafından satışa dönüştürülemiyor. Stok dönüşüm hızının yavaşlaması küçük işletmelerde sermayenin iyi yönetilemeyerek nakit sıkıntılarının ortaya çıkmasına sebep olabilir.” İnşaat sektörü de bir süredir stokları eritememekten muzdarip. AYİDER Başkanı Melih Tavukçuoğlu özellikle lüks konutta ciddi bir stokla karşı karşıya olduklarını belirtiyor. “Sorun 750 bin TL bandındaki konutların satışında başlıyor ve 1 milyon TL’den yukarı fiyatlardakinde durma noktasına geliyor. Türkiye’de 200 bin adet lüks konut stoğu var” diyor. Oluklu mukavva sektöründe hammadde olan kağıdın ortalama olarak 35 ila 55 gün arasında stok tutulduğunu belirten Olmuksan IP Türkiye Genel Müdürü Ergun Hepvar, “Sağlıklı bir büyümede 30 gün civarında stok tutulmalı” diye konuşuyor. 

~

KAPASİTE KULLANIMI DÜŞÜYOR

Kapasite kullanım oranının düşmesi ve sayısal büyümenin yanında değer bazında büyümenin yakalanamaması da sağlıksızlıkta diğer kritik göstergeler. Çimentoda klinker kapasite kullanım oranı yüzde 87, çimento kapasite kullanım oranı ise yüzde 60 civarında. ÇEİS (Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası) Yönetim Kurulu Başkanı Tufan Ünal, “Hem klinker hem çimento kapasite kullanım oranımızı atıl kapasite bırakmadan, yüzde 100 seviyesine ulaştırmak, tüm sektörlerdeki gibi bizim sektörümüzde de en sağlıklı şekilde büyümeye hizmet edecek” diyor. Mobilya sektöründe son 10 yılda ortalama yüzde 70- 75 seviyesinde olan kapasite kullanım oranı 2009 yılından bu yana ilk kez yüzde 70’in altına indi. MOBSAD (Mobilya Sanayi İşadamları Derneği) Başkanı Nuri Gürcen, kurdaki belirsizlik, kimyasallara gelen zam ve artan işçilik maliyetleri nedeniyle birçok şirketin elinde ciddi stoklar oluştuğunu söylüyor. “Sektörde sağlıklı büyüme için ideal kapasite kullanım oranı yüzde 80 ila 90 oranında olmalı” diye konuşuyor. Son birkaç yılda yaşadığı daralmanın ardından 2017 turizm sektörü için parlak bir yıl oldu. Sektör 2017 yılını ziyaretçi sayısında yüzde 25 seviyesinde büyümeyle kapatmayı beklerken gelir artışının da yüzde 15 olacağı tahmin ediliyor. Ziyaretçi sayısının altındaki gelir artışı sektörde büyümeyi sağlıksız kılan bir numaralı unsur olarak gösteriliyor. TÜRSAB (Türkiye Seyahat Acentaları Birliği) Başkanı Başaran Ulusoy, “Özellikle 2023 hedeflerinin yakalanabilmesi için ziyaretçi sayısı bakımından en az yüzde 6-8, turizm geliri bakımından ise yüzde 8-10 civarında istikrarlı bir artış yakalanması gerekiyor” diyor. 

İYİLEŞME NASIL SAĞLANIR?

Aslında her sektör büyümede sağlıksız noktaları tespit ettiği gibi çözüm önerilerini de ortaya koymuş durumda. Örneğin kimya sektörü adına konuşan İKMİB Başkanı Murat Akyüz, sektörde büyümenin sağlığına kavuşması için hammadde ve yarı mamullerde yerlileştirm e programlarının hızla hayata geçirilmesi gerektiğini savunuyor. “Eğer yeterli iyileşme sağlanmazsa gelecek 3 yıl içinde mevcut büyümede erimelerin hızlanacağını ifade ediyor. Ağaç ve orman ürünleri sektöründe çözüm yerli odun hammaddesi üretim miktarının artırılması ve diğer ithal girdi kalemlerinde yerel yatırımların yapılması için çalışmalar gerçekleştirilmesi olarak gösteriliyor. Seramik sektörü sınai maliyetlerinin düşürülmesi için özellikle enerji maliyetleri konusunda devlet desteklerinin artmasını bekliyor. ÇEİS Yönetim Kurulu Başkanı Tufan Ünal da çimento sektöründeki düşük kapasite kullanım sorununa çözüm olarak yapılacak yatırımlarla ilgili yeni düzenlemeleri sunuyor. Geçtiğimiz günlerde Dünya Çimento Birliği’nin Türk çimento sanayine hiç yatırım yapılmasa bile 20 yıllık ihtiyacı karşılayacak çimento üretiminin mevcut olduğunu açıkladığını hatırlatan Ünal, “Bu çerçevede, sektörümüzün önümüzdeki dönemdeki asıl hedefi, verimliliğe yönelik yatırımlara ağırlık vererek, altyapısını daha güçlü hale getirmek” diyor. 

YENİ FORMÜL ARAYIŞI

İnşaat sektöründe asıl sorunun oyuncu sayısının çokluğu olduğunu belirten AYİDER Başkanı Melih Tavukçuoğlu, Türkiye’de yaklaşık 300 bine yakın inşaat şirketi bulunduğuna dikkat çekiyor. “Oysa Almanya’da bu sayı yaklaşık 5 binlerde. Tüm Avrupa genelinde ise 40 binlerde” diyen Tavukçuoğlu, sektörün bir sisteme oturması için en azından sektördeki oyuncu sayısının yarı yarıya azalması gerektiğini savunuyor. “Büyümenin daha sağlıklı olması için hükümetin müteahhitliğe bir düzenleme getirip herkesin müteahhitlik yapmasının önüne geçmesi gerekiyor. Verilen ruhsat sayısına bir düzenleme yapılması gerektiği gibi arsa stoğu sorununun önüne geçilmesi şart” diye konuşuyor. Sigorta sektöründe, sağlıklı ve kalıcı bir büyüme için kronikleşen kârlılık problemlerinin çözülmesi bekleniyor. Aynı şekilde tüketicinin sigorta bilincinin artırılması yolundaki girişimlerin de çok önemli olduğunu ifade eden Unico Sigorta Genel Müdürü Cenk Tabakoğlu, “Bu tür girişimler prim üretiminin artmasına ve sektörün de sağlıklı büyümesine destek olacak” diyor. Faktoring sektörü 2016’da yüzde 24, 2017’de ise yüzde 25 büyüdü. Ancak bu büyümeye rağmen sektörün geçmişten gelen algı sorunu ile boğuştuğunu belirten TEB Faktoring Genel Müdürü Çağatay Baydar, “Bu olumsuz havanın sektörün yapmayı istediği isim değişikliği ve tedarik finansmanının getireceği büyüme ile dağılacağını umuyoruz” diyor.

~