En derin değişimi yaşıyoruz

Hande Yavuz

hyavuz@capital.com.tr

Otomotiv sektöründe odağını elektrikli araçların oluşturduğu büyük bir tartışma yaşanıyor. Portföylerini tamamen elektrikliye çevireceklerini açıklayan dev şirketler, programlarında yumuşamaya gitti. Doğuş Otomotiv CEO’su ALİ BILALOĞLU, “Sektör şu anda içten yanmalı motorlardan elektrikliye geçme devrimini yaşıyor. Hatta belki otomobil icat edildiğinden beri en derin değişimi yaşıyor” diyor. Halen içten yanmalı motorlardan sektörün para kazandığını belirten yönetici, “Menziller 1.000 kilometreyi geçtiğinde, şarj süresi 20 dakikaya düştüğünde elektrikliler kendi kendine satış marifetini taşıyan bir ürün haline gelecek” diyor.

Otomotiv sektörü için 2023 rekor kırılan bir yıldı. Sıkı ekonomi politikaları doğrultusunda daralma beklenirken yıl toplamda 1 milyon 232 bin adet satışla kapandı. “Türkiye’de hiç bu kadar çok araç satılmadı” diyen Doğuş Otomotiv CEO’su Ali Bilaloğlu, bu yıl da talebin geçen yıla paralel ilerlediğini ve yılın benzer bir rakamla kapanacağını ifade ediyor. Artan faizler nedeniyle yıla başlarken şirket olarak pazarda daralma öngördüklerini belirten Bilaloğlu, “Ama pazar geçen yılki hızını kaybetmeyince hedeflerimizi ikinci bütçe döneminde artırdık. Hedefimiz de 110 bin adetten fazla araç satmak. Bunu rahatlıkla tutturacağız” diyor. Bilaloğlu, otomotiv sektörünün tarihinin en önemli değişimlerinden birini yaşadığına da dikkat çekiyor. İçten yanmalı motorlardan elektrikliye geçildiği bu dönemin önemli bir dezavantajı olduğunu da ifade eden yönetici, “Halen sektörün para kazandığı ürünler içten yanmalı motorlar. Elektrikli arabalardan açıkçası ne biz ne üretici para kazanıyor. Para getirmeyen bir alana yarım yatırım yapılıyor” diyor. Doğuş Otomotiv CEO’su Ali Bilaloğlu ile otomotiv sektöründeki son gelişmeleri ve şirket olarak yeni hedeflerini konuştuk: 

2024 için yurt içi toplam otomotiv satışlarını 1 milyon adet seviyelerinde beklediğinizi açıklamıştınız. Yılın ilk 9 ayını değerlendirir misiniz? 

Sektör, çok iyi bir dönemden geçiyor. Pandemi öncesi yani tedarik zincirleri bozulmadan önceki dönemdeki 5 yılda yıllık ortalama satışlara bakarsak Türkiye’de, 850-900 bin adet bizim ortalama pazarımızdı. Geçen yıl satışlar 1,3 milyona yakındı. Bence bu Türkiye için çok yüksek bir rakam, hatta bir rekordu. Türkiye’de hiç bu kadar çok araç satılmadı. Talep de onun üzerindeydi.

Bu artışın nedeni neydi? 

Aslında farklı sebepleri var ama ana hatlarıyla şu şekilde özetleyebilirim: Birincisi ertelenen bir talep vardı. İkincisi otomobil yatırım aracı yerine geçti. Çünkü enflasyona karşı parayı koruyabilmek için vatandaş farklı yatırım araçları seçti. Bunlardan biri de otomobil oldu. Toplam talebe baktığımızda geçen yıla paralel arz ediyor. O yüzden bu yılki beklentim de geçen yılki rakamlara yakın bir rakamın çıkması. 

2025’i bu anlamda nasıl görüyorsunuz? 

Açıkçası dünya o kadar volatil bir durumda ki... Bırakın etrafımızı, dünyada karışmayan ülke yok. Batı ve Doğu dünyası arasındaki ticari savaşların da artık gitgide derinleştiği bir dönemdeyiz. Avrupa Birliği, Çin’e vergi getireceğini açıkladı. Çin’in tepkisi ne olacak göreceğiz. O yüzden 2025’i öngörmek, geçmişe göre daha da zor. Bir öngörü yapmak için son iki ayı bekliyorum. 

Siz bu yıla hangi hedeflerle girdiniz? Yıl içinde revize ettiğiniz hedefler oldu mu? 

Bu yıl pazarın geçen yıla göre bir miktar daralmasını bekliyorduk. O yüzden hedefimizi geçen yılın bir miktar altına çektik. Ama gelişen pazarda hedeflerimiz geçen yılki seviyelerde. 

Neden 2024’te pazarın daralmasını beklediniz? 

Çünkü faiz artışı gerçekleşti. Ekonomi politikalarının sıkılaştırılacağını zaten devlet açıklamıştı. Keza öyle de yaptılar. Onların etkisiyle birlikte pazarın daralacağını öngördük. Ama pazar geçen yılki hızını kaybetmeyince hedeflerimizi ikinci bütçe döneminde artırdık. 

Yılı nasıl kapatacaksınız? 

Hedefimizi rahatlıkla tutturacağız. Hedefimiz de 110 bin adetten fazla araç satmak. 

Bu yıl hangi alanlara yatırım yapıyorsunuz? 

Perakende bir tesis yaparsak 150 bin dolar gerektirir. Onun dışında bilgi işlem teknolojisine, çalışana ve eğitime yatırım yapıyoruz. Enerjide 2,4 milyon dolarlık bir yatırımımız var. Elektriğimizi tamamen güneş enerjisinden üretiyoruz. Yetkili satıcılara da bunun için teşvik veriyoruz. 

Şirketinizi geleceğe hazırlamak, geleceğin risklerine karşı daha korumalı bir pozisyon almak için neler yapıyorsunuz? 

Türkiye’de volatil bir piyasa olduğundan dolayı mümkün olduğu kadar sabit giderleri esnek gidere çevirme hedefimizi gerçekleştirdik. O yüzden çok ani gelişmeler olduğunda şirketimiz hazırlıklı bir şekilde esnek gideri hemen aşağıya çekebiliyor. Geleceğe hazırlanmak için en önemli konu, insan kaynağına yatırım yapmak. İnsan kaynağında kalifiye, işini bilen, profesyonel insanlarla çalışmak önemli. 

Yılda kaç müşteriye hizmet sunuyorsunuz? 

Binek araç, hafif ticari araç, ağır vasıta, endüstriyel ve deniz motorları, soğutma sistemleri alanlarında her biri kendi sektörünün lideri konumundaki 15 uluslararası marka ve bağlı 16 ürün grubunun temsilcisiyiz. 80’in üzerinde modelden oluşan geniş bir ürün portföyü sunuyoruz. Doğuş Otomotiv’in çalışan sayısı 770 ve 1.680’den fazla müşteri buluşma noktamız var. 2,65 milyon toplam araç parkımız bulunuyor. Değer sunulan toplam müşterimiz 10 milyon 800 bin. Yılda da yetkili servislerimize 1 milyon 14 bin araç girişi oluyor. 

Sektörde şu anda yükselen bir segment var mı? Bu trendin arkasındaki dinamikler neler?

Elektrikli araçlar var. Özellikle lüks segmentteki özel tüketim vergisi yüzde 220 gibi çok yüksek. Onun alternatifi ve aynı segmentte olan elektrikli aracı sunduğunuzda onun vergisi yüzde 80. Bu durumda müşteriler benzinli yani içten yanmalı motorlar alacağına elektriklisini tercih ediyor. Çünkü ciddi bir vergi avantajı yakalıyor. Bu önümüzdeki dönemde hibritlerde de olacak. Orada Türkiye’de vergi sürekli değişiyor. Bizdeki sıkıntılardan biri de verginin çok sık değişmesi. Avrupa’yı incelediğinizde herhalde 25-30 yılda ilk defa Çinli araçlara gümrük geliyor. Onun dışında vergiler stabildir. Çünkü yatırımı yüksek olan bir sektördeyiz. Yetkili satıcı en ufak yerde bile 70-80 milyon dolarlık yatırımla bizim standartlarımızda bir tesis açıyor. Bu da ciddi bir planlama güvencesi gerektiriyor. Sürekli vergi değişimi olursa bu planlama güvencesi zor oluyor. Müşterinin tercih edebileceği bir arabanın anahtar teslim fiyatı neyse fiyatı da o belirliyor. Vergiler yüzde 220 olduğunda 5’te 3’ü vergide, 5’te 2’si bizim elimizde. Yani verginin fiyat üzerinde etkisi bu seviyede olan kaç sektör var bilmiyorum. Bu da sürekli değiştiğinde araç planlaması ve üretim planlaması yapabilmek güç. Vergi değişimi olacaksa en azından 4 hafta müddet vermek lazım ki sektör buna kendini adapte etsin. 

Tedarikte, hammaddede ve çip krizinde sorun tamamen aşıldı mı?

Tamamen aşılmadı. Çünkü o bozulan tedarik zincirleri bence daha tamir edilemedi. Çip krizinin ana sebebi şuydu: Otomotiv sanayisi o zaman çipten dolayı değil, başka parçaların gelmemesinden sorun yaşadı. Mesela bugün bir araba ürettiğinizde dünyanın her yerinden parça geliyor. O parçaların biri eksik olsa arabayı bitiremiyorsunuz. O vida gelmediğinde araba banttan çıkmıyor. Hatırlarsınız pandemide, önce Asya kapattı sonra Avrupa, ardından Güney Amerika kapattı. O yüzden sektör sürekli bir parça eksikliği yaşıyordu, üretim yapamıyordu. Bunun sonucunda da çip alamadı. “Ben çip alamayacağım” dedi. Çip üreticileri de döndü, çip kapasitelerini elektronik şirketlerine sattı. Onlar orta uzun vadeli anlaşmalar yapıyor. Halen o kriz yüzde 100 aşıldı diyemem. Çip üreticileri eskiden olduğu gibi sadece otomotive üretim yapmıyor. Bir daha böyle bir durumla karşı karşıya kalmamak için farklı sektörlerle çalışıyorlar ve haklılar da. 

Hangi gelişme sektörün büyümesi için risk taşıyor? 

Türkiye’de şu anki en büyük sorunumuz finansman. Şu anki BDDK mevzuatına göre otomobil finansmanı yapamıyorsunuz. Çünkü rakamlar çok düşük, kredi verilen süre çok kısıtlandı. Tabii bunun sonucunda özellikle filo müşterileri, ticari müşteriler, ağır vasıta ve ticari için finansman bulmakta çok ciddi zorluk çekiyor. Mevzuat izin vermiyor. 

Sektör olarak bir çözüm öneriniz var mı? 

Var tabii… Finansman süresinin uzaması lazım. Finansmanın aracın değerinin yüzde 80’ine kadar çıkması lazım. 

Düşen satın alma gücüne bağlı olarak her sektörde bir talep kayması yaşıyoruz. Otomotivde talep nereden nereye kayıyor? Bu durum sizi nasıl etkiliyor? 

Şu an toplam pazarın hemen hemen yüzde 97’si 1.6 motorun altındaki segmentte. Türkiye birkaç yıldan beri en düşük motor gücüne sahip segmentte araç satıyor. Çünkü özel tüketim vergisi orada en avantajlı konuma sahip. Düşen gelirle birlikte o segmentte de en ucuz arabalara doğru bir kayma gerçekleşiyor. 

İkinci elde pazarın durumu nedir? İkinci el pazarı geçtiğimiz yıl ne kadar büyümüştü?

Geçen yıl ikinci el pazarı yanlış bir şekilde gündemdeydi. Sanki ikinci el pazarında garip bir şeyler oluyormuş gibi yansıtıldı. Halbuki asıl konu vatandaşın parasının enflasyona karşı değerini korumak için alternatif yatırım araç aramasından kaynaklanıyordu. Bunlardan birisi de arabaydı. Sıfırını bulamadığında ikinci elini alıyordu. Otomotiv sektörünün tamamen isteği ve etkisi dışında gelişen, tamamen ekonomik politikanın getirdiği bir gerçekle karşı karşıya kalındı. Ondan sonra ikinci el piyasasını düzenlemek için farklı farklı modeller geliştirildi. Aslında şu an o sınırlamaların hiçbirisine gerek yok. Çünkü pazar kendi kendini dengeliyor. Şu anda ikinci el pazarı geçen yıl değil, ondan evvelki yılların seviyesine düştü. Halen gündeme getirilmesi de bence doğru değil. 

Peki düşmeye devam mı eder bu durumda?

Dengeleyecek. Modelden modele, segmentten segmente, markadan markaya değişecek.