Küreselcilik başarısız oldu

Aslı Sözbilir

Küreselleşme, dünyayı zenginleştirip, özgürleştirdiği şanlı günlerinden sonra bugün terör ve işsizlikle birlikte anıldığı bir döneme girdi. Öyle ki küreselleşme karşıtlığı ABD’de Trump’ı, İngiltere’de Brexit’i ve “özgür dünya”nın diğer yerlerinde korumacı ve milliyetçi politikaları gündemimize soktu. “Yüzyılın fikri” hala uluslararası ticaretin önemi nedeniyle ülkelerin ajandasında ama neden olduğu eşitsizliklerle nasıl başa çıkılacağı konusunda siyasetçilerin farklı iddiaları var. Biz de ünlü siyasi stratejist Ian Bremmer ile son kitabı “Bize Karşı Onlar: Küreselciliğin Yenilgisi” üzerinden küreselleşme krizini konuştuk. İşte satırbaşları…

Filistinliler neden taş atıyor? İlgi istedikleri için mi? Hayatlarını iyileştirmek için mi? Veya bağımsız bir Filistin devleti kurmak için mi? Filistinliler taş atıyor çünkü çektikleri çileyi insanların görmesini ve onların da kırıp dökebileceğinin bilinmesini istiyorlar. Seçimler onlara yardımcı olmuyor. Yabancılar onları umursamıyor. Taş atmaktan başka çareleri kalmamış durumda. Bir bakıma yakında tüm dünya Filistinliler gibi olacak. Teknolojik ve ekonomik değişimler işçileri çaresiz bırakıyor. İnsanlar kendi ülkelerinde gördükleri yabancı yüzlerden ve nedensiz şiddetten korkuyor. Devletlerinin kendilerini koruyamayacağından endişeleniyorlar. Yakında onlar da taş atmaya başlayacak.” Ian Bremmer yeni kitabı “Bize Karşı Onlar: Küreselciliğin Yenilgisi”ni (Us vs. Them: The Failure of Globalism) neden yazdığını, kitabında bu satırlarla anlatıyor. Bremmer, dünyanın en önemli siyasi risk araştırma ve danışmanlık şirketlerinden Eurasia Group’un kurucusu ve başkanı. Bremmer, kitabında, aslında “küreselleşme”nin değil, onun yan etkilerine çare bulmaya tenezzül dahi etmeyen “küreselciliğin” çöküşte olduğunu savunuyor. Ona göre krizi asıl fırsata çeviren, garip bir devlet kapitalizmiyle popülist siyasete geçit vermeyen Çin olacak. Gelişmekte olan ülkeler ise yolsuzlukla mücadeleden kafalarını kaldırabildiklerinde karşılarında 4’üncü endüstri devriminin tehditlerini bulacak. “Durum iyiye gitmeden önce daha da kötüye gidecek” diyen Ian Bremmer ile küreselleşme krizinin dünya ve Türk ekonomisindeki etkilerini konuştuk… 

İlk olarak “küreselcilik” nedir? 

 Küreselcilik, insanları birbirine yaklaştırmanın, sınırları açmanın, ticareti serbestleştirmenin, ABD ile diğer ülkelerin küresel güvenliği sağlamak için beraber çalışmasını sağlamanın ve ABD’nin diğer ülkeleri desteklemesinin dünyayı daha iyi bir yer yapacağını iddia eden bir ideolojidir. Küreselcilik hem ABD’de ve Batı’da hem de bir yere kadar dünyanın geri kalan kısmında geçmiş yıllarda en zengin yüzde 1’in desteklediği ideolojiydi. Küreselcilik işte bu. 

Peki, başarısız olduğuna dair emareler neler?

 Küreselciliğin (globalism) başarısız olmasıyla küreselleşmenin (globalization) başarısız olması birbirinden çok farklı şeyler. Bence küreselleşme başarısız olmadı. Çok daha fazla servet yarattı. Birçok insanı fakirlikten kurtardı. Malların fiyatını düşürdü. Küresel pazarı daha verimli hale getirdi. Küreselcilik ise toplumlar için çalışacağını iddia ediyordu ve olmayan bu oldu. Küreselcilik küreselleşmenin borazanlığını yapıyordu ama küreselleşmenin toplum içindeki insanlar için faydalı olması için, eğer küreselleşmeden ya da açık sınırlardan veya göçlerden ya da dünyadaki savaşlardan zarar gören insanlar varsa (ki çok sayıda var) istikrarı ve liberalizmi sağlamak için bu insanların ihtiyaçlarını görmeniz gerekir. Bu olmadı. Bunu tüm Batı’da görüyoruz. Ayrıca gelişmekte olan ülkelerde de daha çok görmeye başladık. Ortalama Amerikalı serbest ticaretin kendilsine zarar verdiğine inanıyor. Açık sınırların ve göçmenliğin ABD’de uygulandığı şekilde onlara faydalı olmadığını düşünüyor. Ayrıca kesinlikle ABD’nin dünyanın bekçisi olmasının, küresel düzeni sağlamaya çalışmasının ve girdiği tüm savaşların onlara faydalı olmadığı inancında. ABD siyasi sistemine ve bunun sonucu olarak siyasi liderlere destek çok azaldı. Bunun sonucu olarak da ABD içinde daha önce görülmemiş, dayanıklı ve çok büyük ayrımlar oluştu. Bunu ABD dışında da çok görüyoruz. Küreselciliğin başarısızlığı bu. İnsanlar tek bir dünya olduğumuz, beraber çalışmamız gerektiği ve gittikçe daha yakınlaşmak zorunda olduğumuz gibi fikirleri savunan insanlara dair inançlarını kaybetmiş durumda. Siyasi olarak bu yönde tercihler yapıyor ve bu fikirlerin onlara zarar vermek için kullandığına inanıyorlar. En önemlisi bunun durmasını istiyorlar. 

Küreselcilik dünyada nasıl yaygınlaştı? Ve parlak devri nasıl sona erdi?

 Küreselcilik dünyada İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra etkin hale geldi. Ortalık yatıştıktan sonra ayakta kalan tek ülke ABD’ydi. Washington’daki siyasetçiler eski dünya düzeninin küllerinden yeni bir dünya düzeni yaratmaları gerektiğine karar verdi. Bu da küresel kurumlar ve çok uluslu bir mimari demekti. Genel olarak da bunu ABD parasıyla ve daha da önemlisi ABD değerleri üzerinden yapmak istediler. Bu sistem aynı zamanda Marshall Planı’nda da belirtildiği gibi düşmanları yenmek anlamına da geliyordu. Bütün bunlar olmasaydı küreselcilik de olmazdı. 

~

“Taş atma” metaforuyla küreselleşme krizinin yakında tüm dünyayı Filistinlilerin çaresizliğinde buluşturacağını söylüyorsunuz. Bu çaresizliğin yansımaları neler?

 İnsanlar bu korkunun ilacını, onların dertlerini anladığını söyleyen Donald Trump gibi siyasetçilerde buluyor. İngiltere’de Brexit’i savunanlar seçmenlere Britanya’nın sınırlarını geri alması ve AB tarafından dayatılan kuralları reddetmeleri gerektiğini söylüyor. Bu siyasetçiler elitlerin halkı yönetme hakkını eleştiriyor ve seçmenlere kandırıldıklarını anlatıyor. Bu siyasetçilerle istediğimiz kadar dalga geçelim, onlar halkın küreselleşmeye ne kadar tepki duyduğunun farkında. İnsanlara “Onlara karşı biz” şeklinde bir vizyon sunuyorlar. Ülkesine ve zamanına göre “onlar” zengin veya fakirler, yabancılar ya da dindarlar veya etnik azınlıklar olabiliyor. Nasıl uygulanırsa uygulansın bu, sonuç alınması kesin bir siyasi söylem. 

 Sizce küreselcilik bugün neden tüm dünyada tepki görüyor? 

 Küreselciliğin tüm dünyada tepki görmesinin sebebi Batılı liderlerin ülkelerindeki vatandaşların büyük bölümünün geri kalmasına göz yumması. Uzun yıllardır Batılı ülkelerde de ücretler sabit kaldı, altyapı projeleri haksız bir şekilde dağıtıldı, çok insan ihmal edildi ve askere yazılan kadın ve erkeklerin üzerinden birçok başarısız savaş gerçekleştirildi. Kısacası aklınıza gelebilecek her tür eşitsizlik yaşandı. Sonra da teknoloji gelip sorunları daha da büyük hale getirdi. Türkiye özelinde küreselleşme karşıtlığı gittikçe artan bir Amerika ve Avrupa karşıtlığında vücut buldu. Bu durum ülkenin şu andaki liderleri tarafından da desteklendi.Komplo teorisi kültüründe her tür iç sorun için dış aktörleri suçlamak vardır. Yani halkın kuşkuları ve ülkeyi yönetenlerin Batı karşıtı söylemleri birbirini besledi. 

Dünyada milliyetçiliğin ve sistem karşıtı siyasetçilere verilen desteğin arttığını gözlemliyoruz. Bunlar arasında nedensel bir ilişki var mı?

 Çoğunlukla bu sistem karşıtı siyasetçilerin kimlik siyasetinden yararlandığını görüyoruz. Bu onlar için halk desteğini kazanmanın kolay bir yolu. Gerçek olan şu ki açık sınırlar nedeniyle gelen göçmenlerle demografik yapı değişti. Çoğu zaman da bu göçmenler topluma entegre edilmedi ve bu da milliyetçi duyguları körükledi. Teknoloji de insanların kendi medya ve sosyal balonlarında kapalı kalmasına yol açarak herhangi bir toplumsal entegrasyon şansını en aza indirgedi. 

 “Bize karşı onlar” derken neyi kastediyorsunuz? 

 “Bize karşı onlar” cümlesinin güzelliği tam olarak bir tanımı olmamasında gizli. Duruma göre onlar; zengin ya da fakirler, gençler ya da yaşlılar, göçmenler ya da göçmen olmayanlar veya laikler ya da dindarlar olabiliyor. Bir sürü olasılık var ve siyasetçiler de bunu hep kendi siyasi amaçlarına göre yontabiliyor. Ekonomik sonuç ise hep aynı, daha fazla korumacılık ve daha verimsiz piyasalar. 

 Eski normale geri dönmenin bir yolu var mı? 

 Liderler eşitsizliğe neden olan sorunlara eğilene kadar eski normale dönmenin bir yolu yok. Ve en rahatsız edici olan da tam da küresel ekonomi bu kadar iyi durumdayken toplumlarda bu tatminsizliği ve isyanı görüyor olmamız. Ekonomi teklese neler olur siz düşünün. Başka bir deyişle durum iyiye gitmeden önce daha da kötüye gidecek. 

 Bu anti-küreselleşme çağından kimler galip çıkacak? Ve neden? 

 Şu anda bu siyasi çağdan Çin avantaj sağlayacak gibi görünüyor. Bu biraz Pekin’in uluslararası düzendeki boşlukları kendi alternatifleriyle doldurmaya çalışarak fayda sağlaması ve biraz da Çin’in devlet kapitalizmine dayanan sisteminin popülist siyasetlere karşı dayanıklı olması sayesinde gerçekleşecek. Kazançlı çıkacak bir diğer grup da haydut devletler, iç siyaset bu kadar karışıkken bu devletlere karşı ortak bir uluslararası koalisyon yaratmak zor. Bir de garip gelecek ama ABD kazanacak çünkü göçmenler gibi büyük jeopolitik sorunlardan çok uzak. 

 Bu devrin kaybedenleri coğrafi olarak kimler olacak? 

 Bu yeni gerçekliğin kaybedenleri Japonya, Meksika, Kanada ve AB’deki çoğu ülke gibi modern dünya düzeninde var olmak konusunda ABD’ye müttefik olmaktan başka bir alternatifleri ve tecrübeleri olmayan ülkeler olacak. 

 Teknolojinin yarattığı artan işsizlik sosyal çalkantılara ve rejim değişikliklerine yol açacak mı? 

 Evet ve özellikle (en tehlikeli olarak) otomasyonun yaygınlaştığı gelişmekte olan ülkelerde. Gelişmiş ülkelerde sosyal istikrarı sağlamaya yetecek kadar servet var. En kırılgan ülkeler orta gelire ve zayıf otoriter yönetimlere sahip demokrasiler. 

 Genel olarak konuşursak enerji bu ortamda daha mı pahalı olacak? 

 Bu ortamda illa enerji fiyatları daha yüksek olacak diye bir şey yok. Evet, şu anda jeopolitik durum ve petrol üreten ülkelerdeki iç siyasi riskler fiyatları biraz artırıyor ama uzun vadede enerji devrimi siyasi olarak istikrarlı ülkelerin gittikçe daha fazla enerji tedarik edeceğine işaret ediyor, bunların en önemlisi de ABD.

~