"TES'le ölçek 2'ye katlanır"

Elçin Cirik

ecirik@capital.com.tr

BES’i 2020’de hareketli günler bekliyor. Yaşa göre devlet katkısı, dövizli BES ve TES düzenlemeleri kapıda. Allianz Yaşam ve Emeklilik ile Allianz Hayat ve Emeklilik Şirketleri’nin Genel Müdürü TAYLAN TÜRKÖLMEZ, TES’te bugünkü kurgudan farklı olarak işveren katkısı ve emeklilik dönemine yönelik sistemde kalmanın geçerli olacağını düşünüyor. Türkölmez, “TES ile beklentimiz, mevcut fon ölçeğinin en az iki katına çıkması. TES’in işveren katkılı olması durumunda ciddi bir sıçrama yaşanacağını düşünüyoruz” diye konuşuyor.

BES’te yeni düzenlemeler kapıda… 2020’de de yaşa göre devlet katkısı, dövizli BES ve tamamlayıcı emeklilik sisteminin (TES) hayata geçirilmesi bekleniyor. Allianz Yaşam ve Emeklilik ile Allianz Hayat ve Emeklilik şirketlerinin genel müdürü Taylan Türkölmez, “OKS’yi reforme ederek ikinci basamağı daha sağlamlaştırıcı bir yapı kurmamız gerekiyor. İşte TES bu… Henüz TES’in nasıl bir yapı olacağı konusunda detaylar elimizde yok” diyor. Türkölmez, TES’te bugünkü kurgudan farklı olarak işveren katkısı ve emeklilik dönemine yönelik sistemde kalmanın geçerli olacağını düşünüyor. Türkölmez, TES ile yaşanacak değişimi şöyle aktarıyor: “Beklentimiz, mevcut fon ölçeğinin en az iki katına çıkması ve TES’in işveren katkılı olması durumunda ciddi bir sıçrama yaşanacağı yönünde.” Allianz Yaşam ve Emeklilik ile Allianz Hayat ve Emeklilik şirketlerinin genel müdürü Taylan Türkölmez ile yeni düzenlemeleri, sisteme etkilerini ve 2020 tablosunu masaya yatırdık: 

 BES’te tamamlayıcı emeklilik sistemi gibi yeni bir düzenleme açıklandı. Sisteme etkisi ne olur? 

 BES’te ciddi bir niyet var. Türkiye’nin üç basamaklı bir emeklilik sistemine ihtiyacı var, burada tüm taraflar hemfikir. Bugün ortalama yaş kadınlarda 80, erkeklerde 73. Yaşlanıyoruz, bugün toplumun yüzde 8,5’i 65 yaş üzeri; 2050’de bu oran yüzde 16’ya çıkacak. Bu ortamda hem bireysel hem toplumsal olarak emeklilik planı yapmamız gerekiyor. 2017’de otomatik katılım sistemi (OKS) ile ikinci basamağı doldurmaya yönelik önemli bir aksiyon aldık. Türkiye’de OKS’de dünya örneklerinden temel fark olarak işveren katkısı yok ve 2 ay içinde çıkılabiliyor. Biz hükümetle OKS için görüşürken bu kurgu bizi yüzde 70 cayma oranına götürür dedik ve ne yazık ki bugün cayma oranı yüzde 70’e geldi. Aslında genel prensiplerde doğru yolda gidiyoruz ama kurgu açısından doğruları yapmıyoruz. Bugün geldiğimiz noktada OKS ile 17 milyon katılımcı sisteme girdi ama 5,3 milyon çalışan kaldı. Gönüllü BES’te ise 6,8 milyon katılımcıya sahibiz. 

Kurgu açısından ne yapılması gerekiyor size göre?

 Bizim OKS’yi reforme ederek yaşlanan toplumun emeklilik açığının kapatılması için ikinci basamağı daha sağlamlaştırıcı bir yapı kurmamız gerekiyor. İşte tamamlayıcı emeklilik sistemi (TES) bu… Henüz TES’in nasıl bir yapı olacağı konusunda detaylar elimizde yok. Biz EGM olarak bu konuda önerilerimizi ve önemli bir raporu sunduk. Dünya uygulamalarıyla Türkiye gerçeklerini bir araya getirecek bir formülle toplumsal uzlaşıyla bir çözüme ulaşmalıyız. Hedeflerimize göre el sıkışarak bugünden kademelendirerek tüm bunları yaparız. TES’te bugünkü kurgudan farklı olarak işveren katkısı ve emeklilik dönemine yönelik olarak sistemde kalma olacak diye düşünüyoruz. TES ile beklentimiz, sistemdeki mevcut fon ölçeğinin en az iki katına çıkması. TES ile ilgili nisan ayında ilk açıklamalar yapıldığında 2025 yılında fon büyüklüğünün ülke GSMH’sinin yüzde 10’una geleceğine yönelik bir hedef vardı. Buradan hareketle tabii kıdem tazminatını da entegre ederek geriye doğru bir model oluşturduk. Beklentimiz TES’in işveren katkılı olması durumunda ciddi bir sıçrama yaşanacağı yönünde. 

 Kıdem tazminatının yeni sisteme aktarımı nasıl olacak? 

 İlk başta kıdem tazminatının aktarımından bahsediliyordu, ardından TES’i gördük. Kıdem tazminatının sisteme nasıl evrileceği kenarda kaldı. Henüz belli değil, alınmış bir karar yok. Dünyada bunu yapmış İtalya, Kore gibi örnekler var. Kıdem tazminatının Türkiye’deki gibi şirketlerin bilançosunda tutulduğu yerlerde, fonla şeffaf bir sisteme gidilmiş. Bunu biz de yapabiliriz. Şu an şirketler kıdem tazminatı için karşılık ayırıyor, ancak bunun nakde dönüşebilirliği şirketten şirkete değişiyor. Şirketler kapandıklarında kıdem tazminatlarını ödeyemedikleri oluyor. Bu transferin nasıl yapılacağı çok önemli. Bugün için bilmiyoruz. 

 Dövizli BES de yeni bir düzenleme mi? Bu BES’i nasıl etkiler? 

 Bu, önemli bir konu… Şirket olarak biz daha önce üzerinde çalışmıştık. Yurt dışında yaşayan ve Türkiye’ye yatırım yapabilecek 3-3,5 milyon kişi var. Çift pasaport sahibi vatandaşlarımızın da devlet katkısı alma hakkı var, dövizli BES satabiliriz. Yalnız örneğin Almanya’da satış yapmak için Türk emeklilik şirketlerinin o ülkenin ilgili kurumlarından izin almaları ve bazı mevzuat değişiklikleri gerekiyor. Bunlar halledilebilirse dijital kanallardan da satılabilir. Türkiye sınırları içinde zaten BES satışı yapabiliriz. Burada fon birim fiyatları da döviz olarak açıklanabilir. Bence BES’i büyütmeye yönelik en önemli aksiyonlardan biri bu olacak. Mevzuat netleştiğinde burası önemli bir büyüme alanı olacak. 

Yaşa göre farklı uygulamalar da gündemde, değil mi?

 Yüzde 25 devlet katkısı BES’in sembolü oldu, sokaktaki insan bunu biliyor. Bu, sistemin bir güven unsuru aynı zamanda. Devlet katkısı yaşa göre farklılaştırılacaksa yüzde 25’i baz alıp gençler için daha yüksek bir katkı verilmeli diye düşünüyorum. Aksi güveni sarsar. Mevcut katılımcılar için de hak kaybı olur. 18 yaş altının BES’e girmesi de konuşuluyor. Son iki yılda gönüllü BES’te ciddi bir doygunluk yaşıyoruz. Fon büyüklüğünde 20 milyar dolar büyüklüğe geldik ama katılımcı sayısında patinaj yapıyoruz. Burada geniş bir kitle var ve yüzde 25 devlet katkısı önemli bir unsur… Ama ne kadar etkisi olur bilemiyorum. Devlet katkısını maksimize etmek için yılda 30 bin TL gerekiyor ve bu yatırımı yapan katılımcı oranı yüzde 5. Bu nedenle 18 yaş altında katılım bir katkı sağlar ama büyük beklentilere girilmemesi gerekiyor. Yeni düzenlemelerde kısmi çıkış da var. Katılımcılara sağlık, evlilik, mülk sahibi olma gibi ihtiyaçlar nedeniyle birikimlerinin bir kısmını çekme olanağı tanınacak. Buna tereddütle bakıyorum çünkü çıkanların büyük kısmı 10 bin TL’nin altında birikimi olanlar. Zaten birikimleri bir noktaya gelmediği halde çıkıyorlar. Kısmı çıkış önemli bir açılım ama sektördeki davranışları ya da fon büyüklüklerini ne kadar artı etkiler noktasında net bir yanıt veremem. 

 Gönüllü BES’te katılımcı sayısı kitlendi. Burada çıkış oranları nasıl gidiyor? 

 Gönüllü BES’te katılımcı sayısı olarak yavaşladık. Gönüllü BES’ten 2018’in son çeyreğinde çok dramatik çıkış oldu. Ağustos sonrası sektörde ayda 1,5 milyar TL fon çıkışı oluyordu. 2018’in son çeyreğinde yüzde 24 olan fon çıkış oranlarımız, faiz indirimleriyle ekim ayında yüzde 14’lere geriledi. Son iki ayda faiz düşüşleriyle enteresandır, hem çıkışlar azaldı hem bir anda ara fon ödemelerinde ciddi artış görüyoruz. Sözleşme adetlerinde artış var ama onun üstünde katılımcıların sisteme ayırdığı para artıyor. Yüksek faiz BES’in büyümesini engelliyor, kısa vadeli mevduat bir anda BES’in en büyük rakibi oluyor. Allianz’ın emeklilik şirketlerinin tahsilatları son iki ayda iki katına çıktı. Bu yıl sonunda gönüllü BES’te 100 bin katılımcı daha ekleriz. Fon büyüklüğü 110 milyar TL’den 115 milyar TL’ye gelir. 

 OKS tarafında son parti girişlerde sorun oldu sanıyorum. Cayma oranı ne kadar oldu? 

 OKS’de ekim ayı sonunda İşveren Takip Sistemi (İTS) adıyla yeni bir uygulama geldi. Böylece işverenlerin OKS’ye uyum sağlayıp sağlamadığı kontrol edilecek. OKS’de son parti yani 5-9 arası çalışanı olan şirketlerin dahil olma oranı yüzde 32’de kaldı. 237 bin şirketin girmesi gerekirken 76 bin şirket sisteme katıldı. Mevcutta yüzde 70 olan cayma oranı da gelecek yıl devam eder.