Bitmeyen Bütçeyle Yönetim!

CSA Holding, 2009 bütçesini tamamlayamadı. Doğuş Grubu’nun ve IC Holding’in, çalışmaları 1 ay uzadı. Eren Holding, Unitim Holding, Akkök Grubu bütçelerini tamamladı, ancak revizyonlar yapılacak. Yani 2009 bütçeleri son şeklini almış değil. Üstelik yapılan bütçeler, değişik tahminlerin baz alındığı onlarca senaryo üzerinde yükseliyor. Kriz ve dalgalanmaların sürmesiyle sürecin uzayacağı da aşikar. Uzmanlar, hedefler belli olmadığı için fırsatların çok kolay kaçırılabileceği konusunda şirketleri uyarıyor.

“Kurlar nereye gidecek? Pazarlar daha ne kadar daralacak? Enflasyon, büyüme, faiz oranları ne olacak? Kredilerin geleceği belli değil. Gelecek sezon için kumaşçıdan fiyat bile alamıyoruz. Geçen yıl aralıkta tamamladığımız bütçe hala ortada yok. Her şeye ara verdik. İlk çeyrek sonuçlarını bekliyoruz. Sisler arasında yolumuzu bulmaya çalışıyoruz.”

Bu sözler, Türkiye’nin en büyük hazır giyim şirketlerinden birinin sahibine ait. Şirketlerin neredeyse hepsi benzer sıkıntıları yaşıyor.

Geçmişte şirketler, bütçe çalışmalarına yılın son çeyreğinde başlardı. Yeni yıla bütçeler hazır girilirdi. Oysa global kriz, burada da hesapları şaşırttı. Önünü göremeyen şirketler, bütçeleri hangi parametrelere göre hazırlayacağını bilemiyor. Çünkü geçmişte aşağı yukarı tahmin edilebilir olan büyüme, enflasyon, kur gibi parametreleri tahmin etmek bugün çok da mümkün değil. Üstelik belirsizlik ve dalgalanmalar hala sürüyor. İşte bu nedenle pek çok şirket, hala bütçesini tamamlayamadı. Bütçe çalışmalarını tamamlayanlar ise “sık sık revizyon” yapacaklarını açıklıyor.

Tamamlanan 2009 bütçelerine baktığımızda ise pek çoğunun senaryolara dayandığını görüyoruz. Şirketler farklı kur, parite, faiz oranlarına dayanarak onlarca kombinasyonlu senaryolar oluşturuyor. Bu senaryolar ise bütçelere baz oluşturuyor.

Çalışmalar Devam Ediyor
Şirketler, genelde yeni yılın ilk ayından önce bütçe çalışmalarına son şeklini veriyordu.  Son 4-5 yılda gerek dolar kuru gerekse enflasyonu doğru tahmin etmek çok da zor olmadı. Dolayısıyla bu tahminlerle yapılan bütçeleri, yıl içinde tutturmak mümkün olabildi. Ancak, kriz ortamında, bütçeye yön veren parametrelerin tamamı tahmin edilebilir olmaktan uzaklaştı. Çok sayıda şirket eylül ve ekim aylarında başladığı bütçe çalışmalarını fırtına durulana kadar erteledi.

Örneğin, Doğuş Grubu, 2008 Kasım ortasında bütçe çalışmalarına başladı. Doğuş Grubu CEO’su Hüsnü Akhan, “Ekimde hızlanan ekonomik türbülansın boyutlarını daha iyi hesaplayabilmek için bu yıl, bütçe hazırlama dönemini 1 ay kadar ileri aldık” diyor.

IC Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Çeçen, bu yıl bütçe hazırlarken neden zorlandıklarını ise şöyle açıklıyor:

“2009 yılı boyunca geçerli olacak makro ekonomik verilerin değerlendirilmesinde ve sektörlerin iş hacmi tahminlerinde büyük belirsizlikler oldu. Kaynak kullanımının yeniden yapılandırılması, bazı iş kollarının yeniden gözden geçirilmesi gerekti. Halen veriler, yıllık projeksiyon yapmaya tam uygun değil.”

Ereteam Danışmanlık’tan Kutlay Erdal Şimşek de bütçe döneminin bu yıl uzamasını, kriz nedeniyle şirketlerin daha detaylı çalışmalar yapmasına ve farklı senaryolar çerçevesinde alternatifli bütçeler hazırlamaya çalışmasına bağlıyor.

Performansı Ölçmek Zor
Yaşanan global kriz ve ekonomik durgunluk, şirketleri yüksek büyüme hedefinden, mevcudu koruma hedefine odaklanmaya yöneltti. Şirketler bu süreçte, bir yandan iş süreçlerini iyileştirirken, diğer taraftan da gelir ve gider disiplini uygulamaya başladı. Dolayısıyla, bütçeler de yılda 1 kez yapılan ve değişmeyen, yalnızca muhasebe iş birimi tarafından oluşturulan yıllık planların ötesine geçti. Şirketlerin yol haritası,  eylem planı halini aldı.

Ancak, bütçelerin tamamlanamaması birtakım sorunları da beraberinde getirdi. Uzmanlar, büt��esiz yola devam eden şirketlerin her an bir kaza yapabileceğini ya da hedefler belli olmadığı için fırsatların çok kolay kaçırılabileceğini belirtiyor. Doğuş Grubu CEO’su Hüsnü Akhan, sürecin geç kalmasının hedeflere ilişkin harcamaların takibini zorlaştırdığını söylüyor.

Bütçesini hala tamamlamamış şirketlerden biri olan CSA Holding’in CFO’su Kerim Kemahlı, bütçe çalışmalarının ilk ayağı olan makro ekonomik parametreleri belirlemekte, bu yıl oldukça zorlandıklarını dile getiriyor. Ekim ayında belirledikleri parametreleri aralık sonunda tamamen revize etmek durumunda kaldıklarını söyleyen Kemahlı, “Satış ekipleri, aralık ve ocak siparişlerini görmeden yıl için satış tahmininde bulunmakta tereddüt etti. Bu sebeple bütçe çalışmaları oldukça gecikti” diyor ve ekliyor:

“Bütçe geciktikçe yıl içinde performansı ölçmek zorlaşıyor. Ayların filli rakamları geldikçe, yapılmış bütçeyi tekrar revize etmek durumunda kalıyoruz. Bir anlamda başa dönüyoruz ve daha da zaman kaybediyoruz.”

Sürekli Revizyon Var
Son yıllarda bütçeyle ilgili yeni yaklaşımlar sık sık gündeme geliyor. Bunlardan biri de sürekli güncellenen, hedefler doğrultusunda revize edilen yaşayan bütçe yaklaşımı. Pek çok şirket, bütçe yaklaşımında dinamik, kolay revize edilebilir ve hedeflerle direkt ilişkili yıllık planlar kullanıyor. Şirketler, geçtiğimiz yıllarda da mali yılın başında yaptıkları bütçelerini aylık ya da 3 aylık dönemlerle revize ediyor, bir anlamda güncellemiş oluyorlardı. Böylece bütçeler yaşayan organizmalar haline geliyordu.

İçinde bulunduğumuz kriz döneminde ise revizyon daha da önem kazandı. Eren Holding Perakende Grubu Genel Koordinatörü Çiğdem Çekçeoğlu, ekonomik ya da yapısal birtakım nedenlerle bütçelerde revizyon yapabildiklerini söylüyor. Çekçeoğlu, 2009’a girerken bütçe konusunda belirsizlikler nedeniyle daha temkinli davrandıklarını söylüyor. Örneğin Eren Holding, 2008’de yüzde 25 olarak belirlediği büyüme hedefini yeni bütçede yüzde 10’a çekmiş durumda. Yıl içinde Eren Holding bütçesinde yeni revizyonlar da gündeme gelebilir. Unitim Holding, bütçeleri genellikle ekim ayı içinde hazırlayıp onaylıyordu. Yılda 1 kez, haziran ayında gerekli görülürse bütçe revize ediliyordu. Bu yıl Unitim Holding de bütçe konusunda farklı bir süreçten geçiyor. Unitim Holding CEO’su Cem Eriç, “Bu yıl, çok daha dinamik bir bütçe sürecini yönetiyoruz. Bütçe, gerçekleşen değerlendirmeleri haftalık ve aylık olarak takip edilip değişen koşullara göre sürekli güncellenecek” diyor.

Herkesin Senaryosu Farklı
Piyasa koşulları şirketleri bir taraftan tasarrufa yöneltirken diğer taraftan varlıklarını sürdürebilmeleri için gelir, gider, kârlılık ve nakit yönetimi parametrelerini en ince detaylara kadar analiz etmeye zorluyor. Dolayısıyla bu yıl, bütçeler daha detaylı çalışılıyor. Elbette kur, enflasyon ve benzeri global parametreleri tahmin etmek çok kolay değil. Ancak özellikle gider ve maliyet kalemleri, şirketler tarafından son derece detaylı çalışılarak tek tek gözden geçiriliyor. Belli bir bütçe kültürüne sahip şirketler, çok sayıda alternatif senaryo üreterek farklı durumlar için farklı hareket planlarını değerlendiriyor. Yıllardır farklı senaryolara göre bütçe hazırlayan Doğuş Grubu, bu yıl da senaryolar çalışması gerçekleştirdi. Doğuş Grubu CEO’su Hüsnü Akhan, bu çalışmaların çıktılarının cari açık, enflasyon, petrol fiyatları, faiz dışı fazla, nüfus, FED faizi gibi detaylı makroekonomik ve demografik göstergeleri içerdiğini ifade ediyor.

Groupe SEB Genel Müdürü Cüneyt Yağcı, belirsizlik ve bütçeyi etkileyen koşulların hızla değişmesi nedeniyle olabilecek her senaryoyu göz önünde bulundurmaya çalıştıklarını söylüyor. Yağcı, şu an için 2 senaryo hazırladıklarını, ama 1 senaryo daha hazırlamak zorunda kaldıklarını belirtiyor ve “Her senaryoda farklı kur ve masraf tahminleri yer alıyor. Farklı durumlara göre neler yapabileceğimizi öngörmeye çalışıyoruz” diye devam ediyor.

Senaryolara odaklanan şirketlerden bir diğeri de Yeşim Tekstil. Yeşim Tekstil Genel Müdürü Şenol Şankaya, 2009 bütçesini hazırlarken 9 kombinasyonlu bütçe hazırladıklarını belirtiyor.

Kurlar Belirleyici
Bütçe çalışmalarında, farklı kur ve parite tahminlerinin baz alınmasını Koç Üniversitesi profesörlerinden H. Alp Bayülken, şöyle değerlendiriyor:

“Kriz sırasında döviz kurları oynak olur. Bu yüzden şirketler, aylık standart ithalat yerine dövizin düşük olduğu zamanlarda ithalat ve yüksek olduğu zamanlarda ihracat yapmayı tercih eder. Dolayısıyla kur tahminleri şirketler için çok önemli.”

Örneğin 9 kombinasyonlu bütçe hazırlayan Yeşim Tekstil’in, 2009 senaryolarına dayanak oluşturan kur tahmini, 1 Euro’nun 1,90 TL, 2 TL ve 2,10 TL olacağı varsayımıyla şekillendi. Dolar/Euro paritesi ise şirket senaryolarında 1,30, 1,40 ve 1,50 şeklinde yer aldı. “Dolar kuruyla birlikte bizim için parite de çok önemli. Çünkü dolarla iplik alıp yaptığımız ürünleri Euro ile satıyoruz” diye konuşan Şankaya, kurun yukarı gitmesi durumunda maliyetlerinin döviz bazında aşağıya indiğini söylüyor. Şankaya, kurun düşmesi durumundaysa maliyetleri sürekli kontrol ederek farklı satın alma ve üretim alternatiflerini güncel tuttuklarını belirtiyor. Akkök Şirketler Grubu Finans Direktörü Özlem Ataünal, çeşitli senaryolar içinde yer verdikleri bazı tahminlerini şöyle açıklıyor: “Yıl sonu enflasyon oranı tahminimiz yüzde 7,5, 2009 yılı dolar ortalama alış kuru 1,56 ve Euro/dolar paritesinin de 2009 ortalamasında 1,3 olacağını bekliyoruz.”

Geç Bütçe Hazırlamanın 3 Avantajı

Gerçekçi Planlar
Anadolu Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Tuncay Özilhan, piyasalarda yaşanan belirsizliğin az da olsa ortadan kalkmasını beklemenin süreci uzattığını söylüyor. Ancak ona göre uzayan süreç, iş planlarının daha gerçekçi verilere dayanarak hazırlaması açısından faydalı.

İyi Finansman Yönetimi
Unitim Holding CEO’su Cem Eriç, daha dinamik hale gelen bütçelerinin ekonomideki belirsizlikleri daha iyi yönettiğini söylüyor. Eriç, “Belirli öngörüleri dikkate almakla birlikte haftalık, hatta günlük gelişmeleri gelir-gider tahminlerimize yansıtabiliyoruz. Bu da finansmanı daha etkin yönetmemizi sağlıyor” diye konuşuyor.

Riskler Görülüyor
Çeşitli senaryolara göre bütçe hazırlayan Mey İçki’nin CEO’su Galip Yorgancıoğlu ise “Farklı senaryolar üzerinde çalışmak çok zaman aldı, ama önümüzü görmek açısından çok faydalı oldu. Şu anda her türlü ortama hazırlıklıyız” diyor.

Tuncay Özilhan/ Anadolu Grubu Yönetim Kurulu Başkanı

“Kriz Başlayınca Bütçeye Ara Verdik”

Ekimde Başladık
Her yılın ekim ayı başında ekonomik temel varsayımları tespit edip şirketlere bildirerek bütçe çalışmalarımıza başlıyoruz. Hazırlanan iş planları, kasım ayı içinde yönetim kurullarında görüşülerek onaylanır. Bu yıl da stratejik iş planlarımızı geçmiş dönemlerde olduğu gibi aynı süreçte hazırlamaya başladık. Fakat tüm dünyayı saran küresel kriz sebebiyle belirsizlik azalana kadar çalışmalarımıza bir süre ara vermek zorunda kaldık. Sonrasında varsayımlarımızı yeniden gözden geçirip güncelledik.

Hızlı Senaryolar
Ekonomilerde yaşanan belirsizlik ve riskler, şirketlere sadece “A” ve “B” planlarının yeterli olmayacağını gösteriyor. Şirketler, çok farklı koşullara karşı yönetimde ve yatırımda hazırlıklı olmalı. Hızlı bir şekilde farklı senaryolar üretebilmeli. Bu dönemde bu zorunluluk daha fazla arttı. Bütçeyi geç hazırlamak veya yıl içerisinde gerekli revizyon ve yıl sonu tahminleri yapmamak, şirketlerimizi doğru bir biçimde yönetmemize engel olur. Alacağımız kararlardaki risk faktörünü artırır.

Serdar Kırmaz/ Doğan Holding Mali İşler Ve Finansman Grup Başkanı

“Sık İzlenen Bütçeler Daha Gerçekçi”

Nasıl Bir Bütçe?
Geçtiğimiz yıl, 3 aylık bir dönemde bütçe çalışmasını sonuçlandırmıştık. Bu yılın bütçesini hazırlarken makro ekonomik tahminlerden yola çıkarak satış ve giderlerin belirlendiği nokta hedeflere dayalı bir çalışma yapmadık. Bunun yerine piyasa payı ve maliyet alanlarında sürekli izlenen ve yeniden değerlendirilen hedeflere dayalı bir bütçe çalışması yürütüyoruz. Bu yıl da bütçe hazırlıklarına ekim-kasım döneminde başladık. Holdingin doğrudan iştiraki olan kurumlarda saptanmış olan parametreler çerçevesinde aylık ve haftalık değerlendirme uygulamasına geçtik.

Değişken Hedefler
Geçtiğimiz aylarda, nokta hedefler içeren bir bütçenin hazırlanmasına uygun koşullar oluşmadı. Global finansal piyasalar, hızla ve öngörülmesi mümkün olmayan yönlerde değişiyor. Bu yüksek değişkenliklerin, Türkiye’deki finansal ve ekonomik işletmeler açısından yarattığı belirsizlikler hala sürüyor. 2009’un en az ilk 6 aylık döneminde de nokta hedeflere dayalı bir bütçe ile faaliyet gösterilmesi mümkün görülmüyor. Daha sık zaman dilimlerinde izlenen, değişebilen hedeflere dayalı bütçelerle çalışılması daha gerçekçi.

Özlem Aydın Ayvacı
[email protected]