CEO’ları Yıkan 11 Kritik Hata
David Dotlich / Yönetici Koçu David Dotlich, ABD’nin önde gelen yönetici “koç”larından… Çok sayıda şirkete, özellikle CEO’ya danışmanlık yapıyor. Bu deneyimlerini ve yaptığı araştırma...
David Dotlich / Yönetici Koçu
David Dotlich, ABD’nin önde gelen yönetici “koç”larından… Çok sayıda şirkete, özellikle CEO’ya danışmanlık yapıyor. Bu deneyimlerini ve yaptığı araştırmayı bir kitaba dönüştürdü. “Why CEOs Fail”de (CEO’lar Neden Başarısız Oluyorlar?) adlı kitabında, bu yöneticilerin temel hatalarını ve nedenlerini analiz ediyor. Üstelik hatalarını ortaya koymakla kalmıyor, çok önemli önerilerde de bulunuyor.
Türkiye’de aslında çok fazla kullanılmıyor. Son dönemde bazı şirketlerde “CEO” (Chief executive officer) pozisyonu da kullanılmaya başlandı. Bir bölüm şirkette genel müdür ve CEO pozisyonu aynı yönetici tarafından yürütülüyor.
Ancak, ABD’de yönetim dünyasının en çok tartışılan yöneticilerinin başında CEO’lar geliyor. Özellikle de skandallardan sonra ortaya çıkan tablo, onları iyice gündemin ilk sırasına oturttu. ABD iş dünyası, batan şirketlerden, müthiş skandallardan onları sorumlu tutuyor. Dolayısıyla, eskisi kadar anlayışla karşılanmıyor, büyük tepki çekiyorlar. Sonuçta, bir CEO’nun şirkette çalışma süresi de giderek kısalıyor.
David Dotlich, Amerika'nın en iyi yönetici koçlarından (Coach). Yönetim ve liderlik üzerine yazdığı kitaplar ve konuşmalarla tanınıyor. Bu alanda bir otorite kabul ediliyor. Son kitabı “Why CEOs Fail”de (CEO’lar Neden Başarısız Oluyorlar) günümüz CEO’sunun başarısızlığa sürükleyen nedenlerin başında davranış biçimlerinden kaynaklanan hatalar olduğuna dikkat çekiyor. Dotlich, en başarılı, en beğenilen listelerinde yer alan CEO’ların bile davranış hatalarıyla kendi kariyerlerini sabote edebildiklerini söylüyor. Bu hataları ise 11 temel başlık altında topluyor. Ona göre, bu hataların hepsini birden ortadan kaldırmak mümkün değil. Ancak, bazıları yok edilebilir ya da etkileri azaltılabilir. Burada iş danışmanlara ve yöneticinin çevresindeki çalışma arkadaşlarına düşüyor.
Dotlich'e göre pek çoğumuzun karakterinin bir parçası olabilecek bu davranışlar, CEO’lar için karar almayı ve yönetimi zorlaştırıyor. Şirketleri başarısızlıklara sürüklüyor. David Dotlich ile yeni kitabı üzerine geniş bir söyleşi yaptık. Dotlich'in sorularımıza verdiği yanıtlar şöyle:
Kitabınızda CEO’ların 11 önemli hatasından söz ediyorsunuz. Peki CEOlar hatalarından nasıl dönebilir, davranışlarını nasıl yönetebilirler?
Bu davranışlarda bulunmayı tamamen bırakabileceklerini düşünmüyorum. Dolayısıyla, ilk yapılabilecek şey, bu davranışları göstermediklerini düşünüyorlarsa, kitabımı okurken, kendilerine dürüstçe bakıp “bunlar doğru” diyebilmeleri olacaktır. Yani öncelikle bu davranışları gösterdiklerinin farkına varmaları gerekiyor.
Gerçekleri görmek ve kabul etmek bazen çok zorlu olabilir. Bu nedenle CEO'nun davranışlarını yönetebilmek için etrafında ona bu davranışları gösterdiğini söyleyecek birilerinin bulunması gerekir. Bu kimse bir yönetici “koç”u (coach) ya da yakın bir üst düzey yönetici olabilir. Bir diğer yöntem bu davranış biçimleri üzerine daha çok şey öğrenmektir. Bunun için okunabilecek pek çok kitap var.
Sonuçta bunlar hepimizin sahip olabileceği, karakterimizin bir parçası olan davranış biçimleridir. Ancak, stres altında kötü sonuçlar doğurabilirler. Yöneticilere söyleyebileceğimiz en önemli şey, stres altındayken bu davranışlara sahip olduklarını hatırlamaları olacaktır.
Stres altında derken ne tür koşullardan bahsediyorsunuz. CEOlar en çok hangi koşullarda hata yapabiliyorlar?
Örneğin, bir şirket kötü bir yıl ya da bir dönem geçirmiş olabilir. Performans rakamları kötü olabilir. Ya da rakiplerin yeni bir ürünün lansmanını yaptıkları bir dönem söz konusudur. Bu dönemler şirketler için oldukça streslidir. Yine bir stres ortamı, çok verimli, şirket için önemli bir çalışanınızı yitirdiğiniz dönem olabilir. Bu durumda onun sorumluluklarını da siz üslenmek zorunda kalmış olabilirsiniz. Bu da son derece stresli bir durumdur.
Ekonomi genel olarak kötüdür ya da içinde bulunduğunuz sektör kötü bir dönemdedir. Yönetim kurulu ya da hissedarlarla sorunlar vardır. Tüm bunlar CEO için stres koşullarıdır. Ve bu koşullarda CEO’ların hata yapma yüzdeleri yüksektir. Bizim 11 başlık altında incelediğimiz davranışları da gösteriyorsa başarısızlık daha yakındır.
CEO’lar bugün en çok ne tür hatalar yapıyorlar?
Bence en tehlikeli olanı kendini beğenmek. Bugün etrafımız kendini beğenen, kibirli CEO’larla dolu. Birlikte çalıştıkları insanlar CEO’lara karşı pek de fazla objektif olamıyorlar. Çünkü, bu insanlar CEO için çalışıyorlar. Ona ne kadar kendini beğenmiş ve kibirli olduğunu söyleyebilmeleri zor. Ama bunları birinin söylemesi gerekiyor.
Etrafta biri olmayınca, CEO’nun bu davranışlarda bulunduğunun farkında olabilmesi de zorlaşıyor. Bizce en sık yapılan hata bu.
Bir diğeri kural tanımazlık. Bugün pek çok CEO kuralların kendilerine göre belirlenmesini istiyor. Bize göre bu da en çok yapılan hatalardan biri.
Liderler hatalarını en aza indirmek için neler yapmalılar?
Öncelikle etrafındaki insanlarla iletişim ve etkileşime açık olmalılar. Ancak, bu şekilde hatalı davranışlarının farkına varabilirler. Sonuçta başarısız olan CEO’lar sözünü ettiğimiz 11 davranış biçimine sahip olan insanlar değiller. Bu davranışlar bugün pek çoğumuzun karakterinde olan davranışlar. Başarısız olanlar, bu hatalı davranışları gösterdiklerinin farkında olmayan, uyarılara rağmen bunları kabul etmeyen, düzeltmek için çaba harcamayanlardır.
Son yıllarda CEO’ların görevde kalma sürelerinin de kısaldığına dikkat çekiyorsunuz. CEO’ların yaptıkları hatalarla bunun arasında nasıl bir ilişki var?
Bugün, özellikle halka açık şirketlerde, CEO’lara karşı gösterilen tolerans eskisi kadar çok değil. Şirketler performansları düştüğünde ne kadar hızlı para kaybedebileceklerini biliyorlar. Bu nedenle performansı düşürecek hiçbir şeyi tolere etmiyorlar.
Tepe yönetimdeki insanların sözünü ettiğimiz davranışlarda bulunmaları ise hiç kabul edilmiyor. Kendileriyle birlikte şirketi başarısızlığa sürükleyebilecek davranışları gösteren CEO’lar ilk fırsatta değiştiriliyor.
Eskiden CEO’ların bu tür davranışları yönetim kurulları ya da çalışanlarca telafi ediliyordu ama artık öyle bir şey yok. Bugün eğer bir liderseniz davranışlarınızın farkında olmanız gerekiyor.
Liderlerin hataları şirketleri nasıl etkiliyor?
Bugün dünyada, özellikle büyük şirketlerin CEO’larının isimlerinin bu şirketlerle birlikte anıldığını görüyoruz. Tıpkı General Electric'in CEOsu Jack Welch gibi giderek daha çok sayıda CEO’nun, başında oldukları şirketin markası haline geldiğini görüyoruz. Bir anlamda CEO’lar kendi başlarına şirket oluyorlar. Bu durum hem iyi hem de kötü sonuçlar verebiliyor.
Eğer CEO başarılı bir CEO ise şirkete çok fazla artı değer katıyor ve şirketin başarısını arttırıyor. Diğer yandan başarısız, hata yapan bir CEO ise, onun hataları ve başarısızlıkları şirketi de olumsuz etkiliyor. Her ne kadar artık CEO’lara eskisi kadar tolerans gösterilmese de, daha iyi alternatifler de zor bulunduğu için şirketler CEO’larının hatalarını telafi etmenin yollarını arıyorlar.
Benim gözlemlediğim, bugün pek çok şirket, CEO hatalarını nasıl telafi edeceklerini öğrenmiş durumda. CEO’nun etrafındaki ekip genellikle onun eksikliklerini, zayıf olduğu noktaları öğreniyor ve bunları kamufle edebiliyorlar. Örneğin, benim çalıştığım CEO’lardan bir tanesi son derece değişken bir karaktere sahipti. Sürekli değişen tutumları vardı. Yani bir gün öyle, bir gün böyleydi. Birlikte çalıştığı insanlar, onunla bir konuda görüşecekleri zaman önce sekreterine gidip “hava durumunu” öğreniyorlardı. Sekreteri bugün hava bulutlu dediyse, konuşmayı güneşli bir gününe erteliyorlardı.
Mükemmeliyetçi CEO’larla da birlikte çalıştım. Ona bir sunum yapacaksanız, sunumu hazırladığınız powerpoint dosyasındaki ayrıntılara bile bakardı. Raporlardaki kelime ve harf hatalarına dikkat ederdi. Oysa bugün artık CEO’ların bütün enerjilerini şirketlerinin gelişimine ve daha çok para kazanmasına harcamaları gerekiyor. Çalışanlar için de aynı şey geçerli. Onların da CEO’nun hatalarını kamufle etmek için harcadıkları enerjiyi, aynı amaç için kullanmaları gerekiyor.
CEO hatası nedeniyle batan şirketler var mı?
Bence bu soruya Enron güzel bir örnek. Siz de biliyorsunuz, yaşanılan skandal tüm dünyada yankı uyandırdı. Enron'un CEO’su Ken Lay ilgisiz bir liderdi. Çevresinden kopuk davranışlarda bulunuyor, çevresindekilerle iletişim kurmuyordu.
Tyco bir başka örnek. Bugünlerde yemek tarifleri veren Martha Stewart da kural tanımaz bir liderdi. Koyulan kuralları es geçti, kendi kurallarıyla oynamak istedi ama sonuç kötü oldu. İş dünyasının dışında politikada da bugün bu davranışları sergileyen liderler var. Onların hataları çok daha ciddi sonuçlar doğurabiliyor.
Nihayetinde onlar için bir şirketi değil, bir ülkeyi uçuruma götürmek söz konusu. Ben bu liderlere Berlusconi’yi örnek gösterebilirim. Berlusconi, bana kalırsa kesinlikle kural tanımaz bir lider.
George Bush da başka bir örnek. İşler iyi giderken herkes onun güçlü bir lider olduğunu düşünüyor. Ancak, işler yolunda gitmediğinde o güçlü lider yerini insanlarla konuşmayan, etrafında olan bitenden kopuk ilgisiz birine bırakıyor.
İŞTE CEO’LARIN EN ÖNEMLİ HATALARI
1. KENDİNİ BEĞENME Bizim 11 başlık altında topladığımız bu davranışlardan bir tanesi “arrogance”, yani kendini beğenme. Bu davranış biçimine sahip liderleri, sadece kendini doğru bulan, kendinden başka herkesin yanlış olduğunu düşünenler olarak tanımlıyoruz. Bu kişiler her koşulda kendi doğrularıyla hareket ederler. Başkalarının ne söylediğiyle ilgilenmezler. Eleştirilere açık değillerdir. Bugün başka insanlarla diyalog kurmayan, farklı görüş ve önerileri dinlemeyen pek çok liderin başarısız olduğunu görüyoruz. Böyle çok fazla örnek var.
2. İLGİ MERAKLILARI Bir ikinci grupta her zaman ilginin merkezinde olmak isteyen liderler var. Böyle kimselere “İlgi meraklıları” da diyebiliriz. Etraflarındaki herkes CEO’yu memnun etmek ister. Bu doğaldır, çünkü patron odur. Ancak, CEO tarafında ilgi bir bağımlılık haline geldiğinde sorun başlar. Sürekli kendisinin memnun edilmesini bekleyen CEO, birlikte çalıştığı kimselerin ve de şirketinin gelişmesini engelleyici olabilir.
3. DEĞİŞKENLİK Üçüncüsü “volatility”, yani değişkenlik. CEO’ların sürekli değişken modlarda olmaları da başarısızlığa götürüyor. Dolayısıyla, değişkenlik de CEO’lar için yönetilmesi gereken bir davranış biçimidir. Birdenbire heyecanlanmak, hemen arkasından mutsuz olmak tehlikelidir. Modu sıkça değişin CEO’lar kolayca başarısız olabilirler.
4. ENDİŞELİLER 11 içerisinde belki de en endişe verici olan davranış biçimi. Bu davranış biçimini harekete geçmekten çok endişe etmek olarak tanımlayabiliriz. Böyle davranan CEO’lar aşırı dikkatlidirler ve karar almaktan korkarlar. Bu davranış biçimi belki başka bir meslek sahibi, örneğin bir avukat için iyi bir davranış biçimi olabilir. Ancak, bir CEO için kesinlikle başarısızlığın sinyalidir.
5. İLGİSİZLİK Altıncı davranış biçimini “aloofness” yani ilgisizlik olarak tanımlıyoruz. Bu davranış biçimine sahip CEO’lar çevreleriyle iletişim içerisinde olmayı reddediyorlar. Genellikle içine kapanık ve soğuk tipler.
6. KURAL TANIMAZLIK CEO’ları başarısızlığa sürükleyebilen bir başka davranış biçimi “Kural tanımazlık”... Bu davranış biçiminde olan CEO’lar kurallara uymayan, hatta kuralların yıkılmak için koyulduğuna inanan kimselerdir. Örneğin, ABD eski başkanı Bill Clinton böyle bir liderdi. O kurallara uymazdı, kurallar ona uydurulurdu.
7. TUHAF VE İLGİNÇ Bir başka grupta fazla ilginç, hatta tuhaf olan CEO’lar yer alıyor. Bunlar standart liderler değiller, alışılagelmiş liderlik vasıflarının dışında bir takım vasıflara sahipler. Biraz da tuhaftırlar. İlginç bulunabilirler, ancak diğer yandan ne zaman ne yapacakları bilinmediği için karşılarında sürekli tetikte olmak gerekebilir.
8. PASİF DİRENİŞ Bir diğer davranış biçimini “pasiflik direniş” olarak tanımlıyoruz. Bu davranış biçimini sergileyen liderler genellikle söylediklerine inanmayan kimselerdir. Gerçekten inandıklarını çevresindekilere yüksek sesle söyleyemezler. Doğruyu yapıyormuş gibi görünseler de, kendi içlerinde yaptıklarının gerçekten doğru olup olmadığını sorgularlar.
9. MÜKEMMELİYETÇİLER Diğer bir grupta mükemmeliyetçiler yer alıyor. Bu davranış biçimini sergileyen CEO’lar çok titizdirler. Her şeyin mükemmel olmasını isterler. Detaylara odaklandıklarından büyük resmi göremeyip başarısız olma olasılıkları çok yüksektir.
10. HERKESİ MEMNUN EDENLER Başarısızlığa yol açıp, CEO’lar için kariyerlerini tehlikeye atabilecek bir diğer davranış biçimi de herkesi memnun etme arzusunda olmaktır. Sürekli başkalarını memnun etme arzusunda olan CEO’lar genellikle popüler olmak için bunu yaparlar. Herkesi mutlu ederek her türlü popülerlik yarışında önde olacaklarını düşünürler.
11. SÜREKLİ OLUMSUZLAR Bu grupta yer alanlara için “Habitual Distrust”, güvensizliği alışkanlık haline getiren tanımı yapılıyor. Sürekli negatif düşünürler. Kimseye güvenmez, karar almakta zorluk çekerler.
UNUTULMAYAN CEO’LAR
Sizce dünyanın unutulmayan CEO’ları kimler. Onları unutulmayan kılan özellikleri neler?
Bence Tyco'nun CEO’su Denis Kozlowski. Şirketinin parasını kendi lüksü için kullanan onun gibi birini daha görmedik. Evindeki banyo perdesinden, pahalı sanat eserlerine kadar her şeyi şirketin parasıyla satın aldı. Şirketten milyonlarca dolar yağmaladı ve lüks içinde yaşadı.
Enron'un CEO’su Ken Lay'in de yarattığı skandalla tarihe geçtiğini düşünüyorum. Bunlardan başka, sadece kendisinin doğru, kendinden başka herkesin yanlış olduğunu düşünen tüm kendini beğenmiş CEO’ların en unutulmaz hataları yaptıklarını, yapmaya devam edeceklerini düşünüyorum. Bu kimseler CEO oldukları için istedikleri her şeyi yapabileceklerini düşünüyorlar ve çok büyük hatalar yapıyorlar.
ABD'de Enron gibi, Tyco gibi pek çok örnekler gördük. Pek çoğumuz CEO pozisyonunda olan birinin nasıl bu kadar aptalca hatalar yapabildiklerine şaştık. Bence bu hatalara sebep olan en önemli şey kendini beğenmişlikleri, her zaman kendilerinin doğru olduğuna inanmaları oldu.
Pek çok ünlü CEO’ya yönetim danışmanlığı yaptınız. Bu konuda bir otorite sayılıyorsunuz. Beğendiğiniz, takdir ettiğiniz liderler kimler?
Johnson&Johnson şirketinin CEO’su Larson çok tekdir ettiğim bir isimdi. Şirketin başında şimdi William Weldon adlı yeni bir CEO var. Onu da çok başarılı buluyorum. Bunlar gibi, şirketlerini son derece etkin bir biçimde yöneten pek çok başarılı CEO saymak mümkün. Başlarında bulundukları şirketlerin değişik kademelerinde yine çok başarılı yöneticileri de var. Bank of America'nın CEO’su Kenneth Lewis’i de çok beğeniyorum. Avrupa'da Novartis çok başarılı yönetilen bir şirket. CEO’su Daniel Vasella çok iyi bir lider, şirketini gerçekten iyi yönetiyor. Türkiye'de de eminim iyi isimler vardır ama ben kimseyi örnek verebilecek kadar yakından tanımıyorum.
YARININ CEO'SU
Yeni dönemin CEO’su nasıl olacak. Yarının ideal CEO’su ne gibi özelliklere sahip olacak?
Bugün özellikle ABD'de CEO’lara film yıldızı muamelesi yapılıyor. Bir taraftan çok fazla yüceltiliyorlar, diğer taraftan hataları çok fazla abartılıyor. Yeni dönemde bu yaklaşımın ortadan kalkması gerekiyor.
Bence yeni dönemin liderleri kafa yapısını değiştirmek isteyen, yeni bilgilere açık liderler olacaklar. Geçtiğimiz yıl "Sıradışı Liderlik" (Unnaturel Leadership) adlı bir kitap yazdım. Bu kitapta sıradışı liderlerin diğer insanlarla iletişim kurmak konusunda çok başarılı olduklarını söylemiştim. Bu tip liderler bir takımı yönetmeyi, takımdaki insanlara koçluk yapmayı biliyorlar.
İnsanlara kendi doğrularını dikte etmek yerine, onlardan etkileniyorlar, söylediklerini dikkate alıyorlar. Yeni dönemin lideri işte böyle bir lider. Çok insancıl. Çok güçlü ama bütün yanıtları bilmiyor. Takım lideri. Her işi kendisi yapmak yerine takımındakilere görev ve sorumluluklar vererek işi onların da gelişimine katkı sağlayabiliyor.
David Dotlich, ABD’nin önde gelen yönetici “koç”larından… Çok sayıda şirkete, özellikle CEO’ya danışmanlık yapıyor. Bu deneyimlerini ve yaptığı araştırmayı bir kitaba dönüştürdü. “Why CEOs Fail”de (CEO’lar Neden Başarısız Oluyorlar?) adlı kitabında, bu yöneticilerin temel hatalarını ve nedenlerini analiz ediyor. Üstelik hatalarını ortaya koymakla kalmıyor, çok önemli önerilerde de bulunuyor.
Türkiye’de aslında çok fazla kullanılmıyor. Son dönemde bazı şirketlerde “CEO” (Chief executive officer) pozisyonu da kullanılmaya başlandı. Bir bölüm şirkette genel müdür ve CEO pozisyonu aynı yönetici tarafından yürütülüyor.
Ancak, ABD’de yönetim dünyasının en çok tartışılan yöneticilerinin başında CEO’lar geliyor. Özellikle de skandallardan sonra ortaya çıkan tablo, onları iyice gündemin ilk sırasına oturttu. ABD iş dünyası, batan şirketlerden, müthiş skandallardan onları sorumlu tutuyor. Dolayısıyla, eskisi kadar anlayışla karşılanmıyor, büyük tepki çekiyorlar. Sonuçta, bir CEO’nun şirkette çalışma süresi de giderek kısalıyor.
David Dotlich, Amerika'nın en iyi yönetici koçlarından (Coach). Yönetim ve liderlik üzerine yazdığı kitaplar ve konuşmalarla tanınıyor. Bu alanda bir otorite kabul ediliyor. Son kitabı “Why CEOs Fail”de (CEO’lar Neden Başarısız Oluyorlar) günümüz CEO’sunun başarısızlığa sürükleyen nedenlerin başında davranış biçimlerinden kaynaklanan hatalar olduğuna dikkat çekiyor. Dotlich, en başarılı, en beğenilen listelerinde yer alan CEO’ların bile davranış hatalarıyla kendi kariyerlerini sabote edebildiklerini söylüyor. Bu hataları ise 11 temel başlık altında topluyor. Ona göre, bu hataların hepsini birden ortadan kaldırmak mümkün değil. Ancak, bazıları yok edilebilir ya da etkileri azaltılabilir. Burada iş danışmanlara ve yöneticinin çevresindeki çalışma arkadaşlarına düşüyor.
Dotlich'e göre pek çoğumuzun karakterinin bir parçası olabilecek bu davranışlar, CEO’lar için karar almayı ve yönetimi zorlaştırıyor. Şirketleri başarısızlıklara sürüklüyor. David Dotlich ile yeni kitabı üzerine geniş bir söyleşi yaptık. Dotlich'in sorularımıza verdiği yanıtlar şöyle:
Kitabınızda CEO’ların 11 önemli hatasından söz ediyorsunuz. Peki CEOlar hatalarından nasıl dönebilir, davranışlarını nasıl yönetebilirler?
Bu davranışlarda bulunmayı tamamen bırakabileceklerini düşünmüyorum. Dolayısıyla, ilk yapılabilecek şey, bu davranışları göstermediklerini düşünüyorlarsa, kitabımı okurken, kendilerine dürüstçe bakıp “bunlar doğru” diyebilmeleri olacaktır. Yani öncelikle bu davranışları gösterdiklerinin farkına varmaları gerekiyor.
Gerçekleri görmek ve kabul etmek bazen çok zorlu olabilir. Bu nedenle CEO'nun davranışlarını yönetebilmek için etrafında ona bu davranışları gösterdiğini söyleyecek birilerinin bulunması gerekir. Bu kimse bir yönetici “koç”u (coach) ya da yakın bir üst düzey yönetici olabilir. Bir diğer yöntem bu davranış biçimleri üzerine daha çok şey öğrenmektir. Bunun için okunabilecek pek çok kitap var.
Sonuçta bunlar hepimizin sahip olabileceği, karakterimizin bir parçası olan davranış biçimleridir. Ancak, stres altında kötü sonuçlar doğurabilirler. Yöneticilere söyleyebileceğimiz en önemli şey, stres altındayken bu davranışlara sahip olduklarını hatırlamaları olacaktır.
Stres altında derken ne tür koşullardan bahsediyorsunuz. CEOlar en çok hangi koşullarda hata yapabiliyorlar?
Örneğin, bir şirket kötü bir yıl ya da bir dönem geçirmiş olabilir. Performans rakamları kötü olabilir. Ya da rakiplerin yeni bir ürünün lansmanını yaptıkları bir dönem söz konusudur. Bu dönemler şirketler için oldukça streslidir. Yine bir stres ortamı, çok verimli, şirket için önemli bir çalışanınızı yitirdiğiniz dönem olabilir. Bu durumda onun sorumluluklarını da siz üslenmek zorunda kalmış olabilirsiniz. Bu da son derece stresli bir durumdur.
Ekonomi genel olarak kötüdür ya da içinde bulunduğunuz sektör kötü bir dönemdedir. Yönetim kurulu ya da hissedarlarla sorunlar vardır. Tüm bunlar CEO için stres koşullarıdır. Ve bu koşullarda CEO’ların hata yapma yüzdeleri yüksektir. Bizim 11 başlık altında incelediğimiz davranışları da gösteriyorsa başarısızlık daha yakındır.
CEO’lar bugün en çok ne tür hatalar yapıyorlar?
Bence en tehlikeli olanı kendini beğenmek. Bugün etrafımız kendini beğenen, kibirli CEO’larla dolu. Birlikte çalıştıkları insanlar CEO’lara karşı pek de fazla objektif olamıyorlar. Çünkü, bu insanlar CEO için çalışıyorlar. Ona ne kadar kendini beğenmiş ve kibirli olduğunu söyleyebilmeleri zor. Ama bunları birinin söylemesi gerekiyor.
Etrafta biri olmayınca, CEO’nun bu davranışlarda bulunduğunun farkında olabilmesi de zorlaşıyor. Bizce en sık yapılan hata bu.
Bir diğeri kural tanımazlık. Bugün pek çok CEO kuralların kendilerine göre belirlenmesini istiyor. Bize göre bu da en çok yapılan hatalardan biri.
Liderler hatalarını en aza indirmek için neler yapmalılar?
Öncelikle etrafındaki insanlarla iletişim ve etkileşime açık olmalılar. Ancak, bu şekilde hatalı davranışlarının farkına varabilirler. Sonuçta başarısız olan CEO’lar sözünü ettiğimiz 11 davranış biçimine sahip olan insanlar değiller. Bu davranışlar bugün pek çoğumuzun karakterinde olan davranışlar. Başarısız olanlar, bu hatalı davranışları gösterdiklerinin farkında olmayan, uyarılara rağmen bunları kabul etmeyen, düzeltmek için çaba harcamayanlardır.
Son yıllarda CEO’ların görevde kalma sürelerinin de kısaldığına dikkat çekiyorsunuz. CEO’ların yaptıkları hatalarla bunun arasında nasıl bir ilişki var?
Bugün, özellikle halka açık şirketlerde, CEO’lara karşı gösterilen tolerans eskisi kadar çok değil. Şirketler performansları düştüğünde ne kadar hızlı para kaybedebileceklerini biliyorlar. Bu nedenle performansı düşürecek hiçbir şeyi tolere etmiyorlar.
Tepe yönetimdeki insanların sözünü ettiğimiz davranışlarda bulunmaları ise hiç kabul edilmiyor. Kendileriyle birlikte şirketi başarısızlığa sürükleyebilecek davranışları gösteren CEO’lar ilk fırsatta değiştiriliyor.
Eskiden CEO’ların bu tür davranışları yönetim kurulları ya da çalışanlarca telafi ediliyordu ama artık öyle bir şey yok. Bugün eğer bir liderseniz davranışlarınızın farkında olmanız gerekiyor.
Liderlerin hataları şirketleri nasıl etkiliyor?
Bugün dünyada, özellikle büyük şirketlerin CEO’larının isimlerinin bu şirketlerle birlikte anıldığını görüyoruz. Tıpkı General Electric'in CEOsu Jack Welch gibi giderek daha çok sayıda CEO’nun, başında oldukları şirketin markası haline geldiğini görüyoruz. Bir anlamda CEO’lar kendi başlarına şirket oluyorlar. Bu durum hem iyi hem de kötü sonuçlar verebiliyor.
Eğer CEO başarılı bir CEO ise şirkete çok fazla artı değer katıyor ve şirketin başarısını arttırıyor. Diğer yandan başarısız, hata yapan bir CEO ise, onun hataları ve başarısızlıkları şirketi de olumsuz etkiliyor. Her ne kadar artık CEO’lara eskisi kadar tolerans gösterilmese de, daha iyi alternatifler de zor bulunduğu için şirketler CEO’larının hatalarını telafi etmenin yollarını arıyorlar.
Benim gözlemlediğim, bugün pek çok şirket, CEO hatalarını nasıl telafi edeceklerini öğrenmiş durumda. CEO’nun etrafındaki ekip genellikle onun eksikliklerini, zayıf olduğu noktaları öğreniyor ve bunları kamufle edebiliyorlar. Örneğin, benim çalıştığım CEO’lardan bir tanesi son derece değişken bir karaktere sahipti. Sürekli değişen tutumları vardı. Yani bir gün öyle, bir gün böyleydi. Birlikte çalıştığı insanlar, onunla bir konuda görüşecekleri zaman önce sekreterine gidip “hava durumunu” öğreniyorlardı. Sekreteri bugün hava bulutlu dediyse, konuşmayı güneşli bir gününe erteliyorlardı.
Mükemmeliyetçi CEO’larla da birlikte çalıştım. Ona bir sunum yapacaksanız, sunumu hazırladığınız powerpoint dosyasındaki ayrıntılara bile bakardı. Raporlardaki kelime ve harf hatalarına dikkat ederdi. Oysa bugün artık CEO’ların bütün enerjilerini şirketlerinin gelişimine ve daha çok para kazanmasına harcamaları gerekiyor. Çalışanlar için de aynı şey geçerli. Onların da CEO’nun hatalarını kamufle etmek için harcadıkları enerjiyi, aynı amaç için kullanmaları gerekiyor.
CEO hatası nedeniyle batan şirketler var mı?
Bence bu soruya Enron güzel bir örnek. Siz de biliyorsunuz, yaşanılan skandal tüm dünyada yankı uyandırdı. Enron'un CEO’su Ken Lay ilgisiz bir liderdi. Çevresinden kopuk davranışlarda bulunuyor, çevresindekilerle iletişim kurmuyordu.
Tyco bir başka örnek. Bugünlerde yemek tarifleri veren Martha Stewart da kural tanımaz bir liderdi. Koyulan kuralları es geçti, kendi kurallarıyla oynamak istedi ama sonuç kötü oldu. İş dünyasının dışında politikada da bugün bu davranışları sergileyen liderler var. Onların hataları çok daha ciddi sonuçlar doğurabiliyor.
Nihayetinde onlar için bir şirketi değil, bir ülkeyi uçuruma götürmek söz konusu. Ben bu liderlere Berlusconi’yi örnek gösterebilirim. Berlusconi, bana kalırsa kesinlikle kural tanımaz bir lider.
George Bush da başka bir örnek. İşler iyi giderken herkes onun güçlü bir lider olduğunu düşünüyor. Ancak, işler yolunda gitmediğinde o güçlü lider yerini insanlarla konuşmayan, etrafında olan bitenden kopuk ilgisiz birine bırakıyor.
İŞTE CEO’LARIN EN ÖNEMLİ HATALARI
1. KENDİNİ BEĞENME Bizim 11 başlık altında topladığımız bu davranışlardan bir tanesi “arrogance”, yani kendini beğenme. Bu davranış biçimine sahip liderleri, sadece kendini doğru bulan, kendinden başka herkesin yanlış olduğunu düşünenler olarak tanımlıyoruz. Bu kişiler her koşulda kendi doğrularıyla hareket ederler. Başkalarının ne söylediğiyle ilgilenmezler. Eleştirilere açık değillerdir. Bugün başka insanlarla diyalog kurmayan, farklı görüş ve önerileri dinlemeyen pek çok liderin başarısız olduğunu görüyoruz. Böyle çok fazla örnek var.
2. İLGİ MERAKLILARI Bir ikinci grupta her zaman ilginin merkezinde olmak isteyen liderler var. Böyle kimselere “İlgi meraklıları” da diyebiliriz. Etraflarındaki herkes CEO’yu memnun etmek ister. Bu doğaldır, çünkü patron odur. Ancak, CEO tarafında ilgi bir bağımlılık haline geldiğinde sorun başlar. Sürekli kendisinin memnun edilmesini bekleyen CEO, birlikte çalıştığı kimselerin ve de şirketinin gelişmesini engelleyici olabilir.
3. DEĞİŞKENLİK Üçüncüsü “volatility”, yani değişkenlik. CEO’ların sürekli değişken modlarda olmaları da başarısızlığa götürüyor. Dolayısıyla, değişkenlik de CEO’lar için yönetilmesi gereken bir davranış biçimidir. Birdenbire heyecanlanmak, hemen arkasından mutsuz olmak tehlikelidir. Modu sıkça değişin CEO’lar kolayca başarısız olabilirler.
4. ENDİŞELİLER 11 içerisinde belki de en endişe verici olan davranış biçimi. Bu davranış biçimini harekete geçmekten çok endişe etmek olarak tanımlayabiliriz. Böyle davranan CEO’lar aşırı dikkatlidirler ve karar almaktan korkarlar. Bu davranış biçimi belki başka bir meslek sahibi, örneğin bir avukat için iyi bir davranış biçimi olabilir. Ancak, bir CEO için kesinlikle başarısızlığın sinyalidir.
5. İLGİSİZLİK Altıncı davranış biçimini “aloofness” yani ilgisizlik olarak tanımlıyoruz. Bu davranış biçimine sahip CEO’lar çevreleriyle iletişim içerisinde olmayı reddediyorlar. Genellikle içine kapanık ve soğuk tipler.
6. KURAL TANIMAZLIK CEO’ları başarısızlığa sürükleyebilen bir başka davranış biçimi “Kural tanımazlık”... Bu davranış biçiminde olan CEO’lar kurallara uymayan, hatta kuralların yıkılmak için koyulduğuna inanan kimselerdir. Örneğin, ABD eski başkanı Bill Clinton böyle bir liderdi. O kurallara uymazdı, kurallar ona uydurulurdu.
7. TUHAF VE İLGİNÇ Bir başka grupta fazla ilginç, hatta tuhaf olan CEO’lar yer alıyor. Bunlar standart liderler değiller, alışılagelmiş liderlik vasıflarının dışında bir takım vasıflara sahipler. Biraz da tuhaftırlar. İlginç bulunabilirler, ancak diğer yandan ne zaman ne yapacakları bilinmediği için karşılarında sürekli tetikte olmak gerekebilir.
8. PASİF DİRENİŞ Bir diğer davranış biçimini “pasiflik direniş” olarak tanımlıyoruz. Bu davranış biçimini sergileyen liderler genellikle söylediklerine inanmayan kimselerdir. Gerçekten inandıklarını çevresindekilere yüksek sesle söyleyemezler. Doğruyu yapıyormuş gibi görünseler de, kendi içlerinde yaptıklarının gerçekten doğru olup olmadığını sorgularlar.
9. MÜKEMMELİYETÇİLER Diğer bir grupta mükemmeliyetçiler yer alıyor. Bu davranış biçimini sergileyen CEO’lar çok titizdirler. Her şeyin mükemmel olmasını isterler. Detaylara odaklandıklarından büyük resmi göremeyip başarısız olma olasılıkları çok yüksektir.
10. HERKESİ MEMNUN EDENLER Başarısızlığa yol açıp, CEO’lar için kariyerlerini tehlikeye atabilecek bir diğer davranış biçimi de herkesi memnun etme arzusunda olmaktır. Sürekli başkalarını memnun etme arzusunda olan CEO’lar genellikle popüler olmak için bunu yaparlar. Herkesi mutlu ederek her türlü popülerlik yarışında önde olacaklarını düşünürler.
11. SÜREKLİ OLUMSUZLAR Bu grupta yer alanlara için “Habitual Distrust”, güvensizliği alışkanlık haline getiren tanımı yapılıyor. Sürekli negatif düşünürler. Kimseye güvenmez, karar almakta zorluk çekerler.
UNUTULMAYAN CEO’LAR
Sizce dünyanın unutulmayan CEO’ları kimler. Onları unutulmayan kılan özellikleri neler?
Bence Tyco'nun CEO’su Denis Kozlowski. Şirketinin parasını kendi lüksü için kullanan onun gibi birini daha görmedik. Evindeki banyo perdesinden, pahalı sanat eserlerine kadar her şeyi şirketin parasıyla satın aldı. Şirketten milyonlarca dolar yağmaladı ve lüks içinde yaşadı.
Enron'un CEO’su Ken Lay'in de yarattığı skandalla tarihe geçtiğini düşünüyorum. Bunlardan başka, sadece kendisinin doğru, kendinden başka herkesin yanlış olduğunu düşünen tüm kendini beğenmiş CEO’ların en unutulmaz hataları yaptıklarını, yapmaya devam edeceklerini düşünüyorum. Bu kimseler CEO oldukları için istedikleri her şeyi yapabileceklerini düşünüyorlar ve çok büyük hatalar yapıyorlar.
ABD'de Enron gibi, Tyco gibi pek çok örnekler gördük. Pek çoğumuz CEO pozisyonunda olan birinin nasıl bu kadar aptalca hatalar yapabildiklerine şaştık. Bence bu hatalara sebep olan en önemli şey kendini beğenmişlikleri, her zaman kendilerinin doğru olduğuna inanmaları oldu.
Pek çok ünlü CEO’ya yönetim danışmanlığı yaptınız. Bu konuda bir otorite sayılıyorsunuz. Beğendiğiniz, takdir ettiğiniz liderler kimler?
Johnson&Johnson şirketinin CEO’su Larson çok tekdir ettiğim bir isimdi. Şirketin başında şimdi William Weldon adlı yeni bir CEO var. Onu da çok başarılı buluyorum. Bunlar gibi, şirketlerini son derece etkin bir biçimde yöneten pek çok başarılı CEO saymak mümkün. Başlarında bulundukları şirketlerin değişik kademelerinde yine çok başarılı yöneticileri de var. Bank of America'nın CEO’su Kenneth Lewis’i de çok beğeniyorum. Avrupa'da Novartis çok başarılı yönetilen bir şirket. CEO’su Daniel Vasella çok iyi bir lider, şirketini gerçekten iyi yönetiyor. Türkiye'de de eminim iyi isimler vardır ama ben kimseyi örnek verebilecek kadar yakından tanımıyorum.
YARININ CEO'SU
Yeni dönemin CEO’su nasıl olacak. Yarının ideal CEO’su ne gibi özelliklere sahip olacak?
Bugün özellikle ABD'de CEO’lara film yıldızı muamelesi yapılıyor. Bir taraftan çok fazla yüceltiliyorlar, diğer taraftan hataları çok fazla abartılıyor. Yeni dönemde bu yaklaşımın ortadan kalkması gerekiyor.
Bence yeni dönemin liderleri kafa yapısını değiştirmek isteyen, yeni bilgilere açık liderler olacaklar. Geçtiğimiz yıl "Sıradışı Liderlik" (Unnaturel Leadership) adlı bir kitap yazdım. Bu kitapta sıradışı liderlerin diğer insanlarla iletişim kurmak konusunda çok başarılı olduklarını söylemiştim. Bu tip liderler bir takımı yönetmeyi, takımdaki insanlara koçluk yapmayı biliyorlar.
İnsanlara kendi doğrularını dikte etmek yerine, onlardan etkileniyorlar, söylediklerini dikkate alıyorlar. Yeni dönemin lideri işte böyle bir lider. Çok insancıl. Çok güçlü ama bütün yanıtları bilmiyor. Takım lideri. Her işi kendisi yapmak yerine takımındakilere görev ve sorumluluklar vererek işi onların da gelişimine katkı sağlayabiliyor.
