Deneyimli Ceo’ya İlgi Artacak mı?

Spencer Stuart Araştırma Şirketi’nin “CEO Değişim Araştırması”na göre CEO’ların emeklilik yaş ortalaması giderek yükseliyor. Geçen yıllarda S&P 500 şirketlerinde 60 olan ortalama, 2006’da 63’e çıktı. Bu konunun hararetle tartışıldığı ABD ve Avrupa’da CEO emeklilik yaşı 70’lere doğru tırmanıyor. Dünyada deneyim önem kazanırken Türkiye’de ise CEO’ların yaş ortalaması 55’lerde dolaşıyor. 60’ını geçmiş CEO’lara tek tük rastlanıyor. Ancak, uzmanlara göre, önümüzdeki dönemde Türkiye’de de tecrübeden yararlanma görüşü yaygınlaşacak. Buna paralel olarak, emeklilik yaşı da yükselecek.

Koç Holding’den “60 yaş sınırı” nedeniyle emekli olan Mehmet Ali Berkman, “Bana göre bir insan 60 yaşına geldi diye, iş ve sosyal hayatın dışına bir anda çıkmamalı. Bundan daha büyük bir kaynak israfı olabilir mi?” şeklinde değerlendirme yapmıştı. Ona göre, Türkiye’nin bu alanda kaynak israfı yok. Deneyimlerden daha uzun süre yararlanılmalı. Berkman, “Üstelik artık 60 yaşa orta yaş tanımlaması yapılıyor” diyordu.

Sadece Mehmet Ali Berkman ve Türkiye’de erken emekliliğe ayrılan yöneticiler değil. Benzer örnekleri Batı’da da var. Örneğin, Jack Welch, GE’nin CEO’larını 65 yaşında emekli etme stratejisi nedeniyle işi bıraktı. Oysa ki 65 yaşındayken 25 yaşındaki bir çalışandan çok daha enerjik ve üretken bir dönemindeydi. Öngörülen emeklilik yaşından 5 yıl sonra, yani 60 yaşındayken BMW CEO’su Helmut Panke de şirketinin satışlarını yüzde 23 oranında artırdı.

Dünyada ortalama yaşam süresinin 77 yıla çıkması ve bazı CEO’ların yaş limitine isyan etmesi, emeklilik yaşını 65-70’lere doğru tırmandırıyor. Batı’da 65 yaş limiti hala birçok şirket tarafından uygulanmaya devam ediyor. Citigroup, American International Group ve Berkshire Hathaway gibi şirketler ise bu uygulamaya direnenler arasında. Bu firmalar, CEO’larının yaşam süresini ve kalitesini uzatacak her türlü imkanı sağlıyorlar. Geniş kapsamlı özel sağlık sigortalarını, diyetisyenleri, aşçıları, kişisel spor danışmanlarını ve özel doktorları CEO’ların emrine sunuyorlar.

Amerika’da CEO’lar genellikle 65 yaşlarına geldiklerinde emekliliğe ayrılıyor, ancak bu yasayla belirlenmiş bir durum değil. İşçi ile işveren arasındaki anlaşmaya göre belirleniyor.

Bazıları bu yaştan daha uzun bir süre görevde kalıyor. Citigroup Inc’in CEO’su Sandy Weill, 70 yaşında emekliliğe ayrıldı. American International Group Inc’teki Maurice Hank Greenberg ise emekli olduğunda 78 yaşındaydı. Berkshire Hathaway’in başkanı Warren Buffet ise 77 yaşında ama hala aktif bir yönetici.

Avrupa Yaş Ayrımını Önleme Peşinde
Amerika’ya göre daha erken yaşta emeklilik geleneğine sahip olan Avrupa da artık emeklilik yaşında yeni düzenlemeler peşinde. Oysa Avrupa’da bu zamana kadar daha genç ve taze fikirlere sahip olmak için CEO’ların emeklilik yaşı 60’la sınırlandırılmaya çalışılıyordu. Şimdi ise 60 yaşındaki bir üst düzey yönetici istifa ettiği zaman bu değerli deneyimi kaybetmemeye çalışıyorlar. İngiltere, Fransa ve Almanya gibi ülkelerde CEO pozisyonundaki kişilerin emeklilik yaşları 60 ile 65 arasında değişim göstermeye başladı. Örneğin, şirketi tarafından emeklilik yaşı gelmesine rağmen görev süresi uzatılan BP CEO’su John Brown, 31 Aralık 2008 tarihinde, yani 60 yaşında emekli olmayı düşünüyor. Bir konuşmasında “Çalışan kadın ve erkekler 61 yaşlarına geldiklerinde kendilerini 59 yaşında olduklarından daha değersiz ve işe yaramaz görüyorlar” diyen Brown, 60 yaşında emekli olmanın kendisi ve şirketi için uygun bir zaman olduğunu belirtiyor.

Fransa’da PSA Peugeot Citroen SA’nın başkanı Jean Martin Folz da geçtiğimiz aylarda, 60 yaşında emekli oldu. Özellikle İngiltere, Almanya ve Fransa’da emeklilik yaş sınırı yükseliyor. İngiltere’de yeni devreye giren bir yasal düzenlemeye göre “yaş ayrımı”nın önüne geçmek hedefleniyor. Buna göre, şirketler, 65 yaşının altındaki kişileri kendi rızaları olmadan emekli edemeyecekler. Ayrıca, emeklilik tarihinden önce 6 aylık bildirim süresi zorunluluğu getirildi. Yönetim kurulu, zamanında bildirimde bulunmadığı takdirde ihbar tazminatı ödeyecek.

Fransa’daki yasalara göre ise hem kamu hem de özel sektör çalışanları 60 yaşında emekli olabiliyor, ancak devletten emeklilik maaşı alabilmek için en az 40 yıl çalışmış olmak zorundalar. Bu konudaki Almanya’daki yasal mevzuat çok daha esnek. Yönetim kurullarına emeklilik yaş sınırı uygulaması öneriliyor, ancak bir yaş limiti yapılmamış, her firma bu limiti kendisi belirliyor. Kamu çalışanları içinse emeklilik yaşının 65’ten 67’ye çıkarılması planlanıyor.

Türkiye’de Deneyime İlgi Artacak
Dünyada CEO emeklilik yaşı, uzayan yaşam süresi ve tecrübenin daha ön plana çıkmasıyla 70’lere doğru tırmanırken Türkiye için henüz böyle bir eğilimden bahsedemiyoruz. Türkiye’nin 42 önemli şirketinin CEO’larının yaş ortalamasına baktığımızda karşımıza çıkan rakam 55. 65 ya da 70 yaşında olup da halen görevinin başında olan bir CEO’ya rastlamak Türkiye için ender kabul edilen bir durum. Buna rağmen Ray&Berndtson’dan Ayşe Öztuna, deneyimli ve yaşlı CEO döneminin Türkiye’de de önümüzdeki 20 yılı etkileyecek bir trend olduğundan bahsediyor ve herkesi hazırlıklı olması için uyarıyor. Öztuna, “Şirketler daha sağlıklı, kendisini iyi yetiştirmiş, çok kıymetli üst düzey yöneticilerini iyi korumalı. Yetişmiş yetenek konusunda Türkiye önümüzdeki yıllarda sıkıntıya düşecek. Deneyimli CEO’ların önemi artacak” diyor.

Human Resources Management Yönetici Ortağı Aylin Coşkun Nazlıaka da, Türkiye’de de CEO’ya yaş sınırı uygulayan bazı firmaların, süre uzatımına gitmeye başladığını belirtiyor. Nazlıaka, daha genç yöneticilerin daha taze fikirlere sahip olduğu yönündeki önyargıların yıkılmaya başladığını ve deneyimli CEO’ların tecrübelerinden daha fazla yararlanılması görüşünün önümüzdeki yıllarda daha da yaygınlaşacağını dile getiriyor.

Sektöre Göre Tercihler Değişiyor
Avrupa ve Amerika’da, Exxon Mobile ve Enron gibi krizlerin ardından deneyim CEO’larda aranan en önemli kriter haline geldi. Türkiye’de ise deneyimin önemi sektörlere göre değişiyor. Fortune Danışmanlık’tan Ayşen Arıduru, Türkiye’de üretim sektöründe, holding ve şirket gruplarında CEO yaşlarının yükseldiğine dikkat çekerken bilişim teknolojileri, enerji, lojistik ve perakende sektörlerindeki CEO’ların hala genç olduğunu belirtiyor. Ayşen Arıduru şöyle devam ediyor:

 “Köklü, güçlü, geleneksel büyük ölçekli organizasyonel yapılarda CEO’ların yaşları 45-60 civarında. Bilgi birikimi, deneyim, kriz yönetimi, soğukkanlılık, dengeli risk alma gibi özellikler, bu profildeki ve yaştaki kişilere olan talebi gittikçe güçlendiriyor. Ancak, bazı aile şirketlerinde 70-75 yaşında olup, hala işin başında aktif şekilde duran patronların da var. Nesiller yetişmeye, işin yeni kuşaklara devirleri gerçekleşmeye başladı. Patronlar bir kenarda dursa bile yine de öngörülerinden, tecrübelerinden faydalanılıyor, gençlere önderlik ediyorlar.”

HRM’den Aylin Coşkun Nazlıaka da CEO’nun deneyimine özellikle inşaat ve çimento gibi sektörlerde daha fazla önem verildiğini belirtiyor.

Emekliler Yönetim Kuruluna
“What Happens When CEO’s Retire” (Yöneticiler Emekli Olduktan Sonra Ne Olur?) isimli kitabın yazarı Prof. Jeffrey Sonnenfeld, emekli olmuş 100 CEO ile bir araştırma gerçekleştirdi. Araştırmaya göre, emekli olan CEO’ların yüzde 57’si en az 2 yıl şirket içinde bulunmaya devam ediyor. Yale ve Harvard üniversitelerinde ders veren Prof. Sonnenfeld’e göre, şirketler de emekli olan CEO’ları kurum içinde başka alanlarda değerlendirmeyi tercih ediyor. Sonnenfeld, “Emekli olanların yüzde 72’si yönetim kurulunda görev yapıyor. Üst ve orta düzeylerde ise bu oran sadece 9 düzeyinde” diye konuşuyor.

Sonnenfeld’in araştırmasının üzerinden 4 yıl geçmesine rağmen bu durumda bir değişiklik yok. Spencer Stuart Araştırma Şirketi’nin 2006 yılı “CEO Değişim Araştırması”na göre de emekli olan CEO’ların büyük bir kısmı yönetim kuruluna geçerek şirkette görev almaya devam ediyor. Bu isimler içinde Exxon Mobile’ın 67 yaşında emekli olan CEO’su Lee R. Raymond, Pfizer’ın 63 yaşında emekli olan ve çalışmaya başkan olarak devam eden eski CEO’su Henry A. McKinnell ve Coca Cola Enterprises’ın 65 yaşında emekli olan ve başkan olarak göreve devam eden eski CEO’su Lowry Kline da var.

Ray&Berndtson’dan Ayşe Öztuna, bu durumun, emekli de olsalar CEO’ların deneyimine ve bilgi birikimine olan ihtiyaçtan kaynaklandığını belirtiyor. “Şirket eğer çok uzun seneler birlikte çalıştığı, çok beğenilen ve saygı gören bir üst düzey yöneticisini emekli ederek gönderiyorsa bu şirketin kütüphanesini yakmakla aynı durum anlamına gelir” diyor.

Türk Ceo’lar İçin İdeal Yaş 65
Son dönemde özellikle Amerika ve Avrupa’da şirketler emeklilik yaş sınırı uygulamalarını esnetmeye çalışıyorlar. Türkiye’de de aslında benzer bir durum söz konusu. Bunlardan biri de 22 yıldır Sarkuysan’ın genel müdürlüğünü yapan 64 yaşındaki Hayrettin Çaycı. Sarkuysan’da 33 yılını tamamlayan sadık yönetici 70 yaşına kadar çalışmayı düşünüyor. Çaycı, Türkiye’de üst düzey yöneticilerin emekliliği için ideal yaşın 65 olduğunu belirtiyor ve “Ben de 65 yaşımda iş yaşamımı noktalamayı isterdim. Ancak şirkette hem yönetim kurulu üyesi, hem de ortak olmam, çalışma süremi uzatıyor” diye konuşuyor. Sarkuysan’da emeklilikle ilgili bir yaş düzenlemesi var ve aralık 50 ile 65 yaş arasında değişiyor. Üst düzey yöneticiler için sınır yaş 65 düzeyinde…

HP Türkiye’de ise emeklilik yaşıyla ilgili bir düzenleme yok ancak HP Türkiye Genel Müdürü Şahin Tulga, 60-65 yaşından sonra çalışmaya devam etmenin kendini yetiştirmiş gençlerin önünü tıkamak anlamına da geldiğini söylüyor. Şu an 53 yaşında olan ve 6 yıldır görevini sürdüren Tulga, “HP’den sonra birkaç iş planım var. Birincisi, en fazla 3 şirkette yönetim kurulu üyesi olacağım. İkincisi, kalan vaktimin önemli bir kısmında bir üniversitede eğitim görevlisi olarak strateji dersleri vereceğim. Üçüncü çalışacağım alan ise üniversitede eğitimini gördüğüm inşaat mühendisliği üzerine olacak. Her yıl harap vaziyette bir taş evi restore ediyorum. Bunlar genelde neo-klasik evler. Bugüne kadar Çeşme-Alaçatı’da üç tane bitirdim. Bodrum’da da dördüncüsüne başlamak üzereyim” diyerek emeklilik planlarını anlatıyor.

Kim Ne Zaman Emekli Olacak?

Hasan Rahvalı (Ağaoğlu Genel Müdürü)
 54 yaşındayım. 2000 yılında emekli olana kadar Ağaoğlu Şirketler Grubu’nda genel müdür olarak görevime devam ettim, emekli olduktan sonra Ağaoğlu’ndan ayrıldım. Fakat 2005 yılında tekrar Ağaoğlu Şirketler Grubu’na genel müdür olarak geri döndüm. Artık emekli olmayı düşünmüyorum. Belli bir yaştan sonra danışmanlık yapmayı veya yönetim kurulunda fikirlerine ihtiyaç duyulan bir uzman göreviyle devam etmeyi düşünüyorum.

Reha Arar (Merit Otelleri Ykb)
 Ben 65 yaşında aktif hayatımı bitirmeyi düşünüyorum ama sağlığım izin verirse danışman yönetim kurulu üyesi olarak çalışmaya devam edeceğim. Tıpkı, hobisi çalışma olan insanlar gibi. Hayatımın en büyük hobisi, önce çalışmak sonra harita koleksiyonum. Bence ideal emeklilik yaşı 60 ama şirketimizin bu konuda bir düzenlemesi yok.

Sani Şener (Tav Ceo’su)
 52 yaşındayım. TAV’ın CEO’luğunu 8 yıldır yürütüyorum. 65 yaşına kadar aktif iş hayatının içinde olmayı düşünüyorum. Ondan sonra da bilgi birikimimi aktarabileceğim pozisyonlarda çalışarak emekli olmayı hiç düşünmüyorum. Biyolojik yaşı bir sınıra geldi diye kıymetli elemanlarımızı emekli edebileceğimiz bir lüksümüz yok.

Galip Yorgancıoğlu (Mey İçki Ceo’su)
 47 yaşındayım ve 3 yıldır CEO’yum. Emekliliği hiç düşünmedim. Sanırım bu konuda ideal yaş ve yaklaşımdan ziyade kişiye özel durum söz konusu olabilir. Mey İçki’de emeklilikle ilgili bir yaş düzenlemesi yok. Büyük holdinglerde Türkiye’de bu tablo 60 yaş civarı gibi gözüküyor.

Ayşen Arıduru / Fortune Danışmanlık

Kaybedilmesi Göze Alınamayanlar Var
 Olumlu yönde agresif, başarı hikayeleri yazmış ve yaşamış yöneticiler işlerini tamamen bırakmayı göze almıyorlar, ayrıca akıllarına bile getirmiyorlar. Bugün CEO olmasa bile 60’lı yaşlarda hala çalışan orta kademe yöneticiler bile mevcut. Spesifik sektörlerde, iş güvenliği gerektiren sektörlerde, işin riskli olduğu sektörlerde, yaş olarak ilerlemiş ve asla kaybedilmemesi gereken yöneticilerin de mevcut olduğunu ifade edebilirim.

İdeal Emeklilik Yaşı 45-60 Arasında
CEO için en ideal olan yaş 45-60 arasındadır. Sektöre, şirketin faaliyet alanına, organizasyon yapısına, ölçeğine, sektörün dinamiklerine göre bu yaş değişiyor. Türkiye’de bir dönem daha genç yöneticilere bir eğilim vardı ancak son yıllarda tecrübeli yöneticilere talep ve tercih daha fazla.

Trend Deneyimden Yana
 Dünya ve Türkiye’de trend, artık daha deneyimli yöneticiler ile çalışma, onların birikimlerinden ve tecrübelerinden daha fazla faydalanma yönünde. CEO ve genel müdür yaş ortalamalarında artış gözlemleniyor. Ayrıca, emekli olan yöneticiler emekli olduktan sonra da son işyerlerinde danışmanlık tarzında ya da yönetim kurulu üyeliği ile devam ediyor. Çalışma süreleri uzadı, buna paralel olarak çalışan nüfusun yaş ortalaması da yükselmeye başladı.

Can Suntay / Mercer Türkiye

Yaşlı Avrupa’ya Yaşlı Ceo
Avrupa’da CEO’ların emeklilik yaşının yükselmesi, sosyal güvenlik sistemlerindeki emeklilik yaşının artması ile de bağlantılı. Avrupa’daki ülkeler hızla yaşlanıyor. CEO’lar da bu pozisyondan sonra, şirketlerinde danışman olarak iş hayatlarını sürdürmeyi tercih ediyor.

Türkiye’de Emekli Çalışan Fazla
Türkiye’de sosyal güvenlik sistemlerindeki yetersizlikler, çalışanları olabildiğince uzun çalışmaya sevk ediyor. Türkiye’deki büyük şirketler ve çok uluslu firmaların da çoğu bir sosyal güvenlik sisteminden emekli olan çalışanları tekrar çalıştırıyor. Ancak, emeklilik yaşı uygulaması ile bu konuya bir sınır getirilmektedir. Çünkü önemli pozisyonlarda çalışanların kariyer planlamaları için de bu uygulama son derece yardımcı olmaktadır.

Çokuluslular Yaş Sınırı Uyguluyor
Genellikle 60, bu uygulamalarda en çok göze çarpan yaştır. Emeklilik yaş sınırı uygulaması olmayan şirketlerin genelinde ise yürürlükte olan bir emeklilik planı veya prosedürünün olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. Çok uluslu firmalar, küresel emeklilik programlarını takiben, faaliyet gösterdikleri her ülkede çalışanları için o ülkenin yasalarına uygun bir emeklilik programı uygulamasına gitmektedirler.

Özlem Aydın
[email protected]