Doğru Karar Nasıl Alınır?

“Mükemmel kararlar tesadüfen alınmıyor.” Bu sözler, Amerikalı ünlü yönetim profesörü Noel Tichy’ye ait. Ona göre iyi liderle vasat lider arasındaki en büyük fark, karar aşamasında ortaya çıkıyor. GE'nin efsanevi başkanı Jack Welch ve Starbucks’ın patronu Howard Schultz’un en önemli danışmanı olarak tanınan Tichy, doğru ve yerinde karar vermek için “Net olun ve mutlaka kararınızın gerekçesini açıklayın” diyor.

CEO’ların kararları sadece kendi geleceklerini değil, çalışanların ve yatırımcıların geleceğini de doğrudan belirliyor. Başarılı bir CEO aldığı doğru bir kararla şirketi yoktan var ederken, zayıf kararların sonucu pek çok firma tarihe karışıyor. Dünyanın en ünlü 10 liderlik gurusu arasında gösterilen Michigan Üniversitesi’nden Prof. Noel Tichy, “Liderlerin yapması gereken en önemli iş iyi karar verebilmek. Karar verirken önemli olan tek şey ise kazanmak ya da kaybetmek” diyor.

Karar vermeyi liderliğin DNA’sı olarak tanımlayan Tichy, son 5 yılını kendisi gibi yönetim uzmanı olan Warren G. Bennis ile başarılı liderlerin nasıl mükemmel kararlar aldıklarını inceleyerek geçirmiş. P&G’den GE’ye, Boeing’ten Best Buy’a kadar 100’ün üzerinde şirketin CEO’suyla görüştükten sonra da “Judgment: How Winning Leaders Make Great Calls” (Karar: Kazanan Liderler Büyük Kararları Nasıl Alıyor?) adlı kitabı yazmaya karar vermiş. Karar vermenin liderlik gibi öğrenebileceğini savunan Tichy, “Bir liderin başarılı olup olmadığını anlamak için kararlarına bakmak gerekir” diyor. Ona göre, önemli olan karar vermenin süreç olduğunu anlamak ve ona göre davranmak. İyi karar vermek için ise hazırlık, karar aşaması ve uygulamadan oluşan 3’lü süreci eksiksiz tamamlamak gerekiyor.

“Judgment’ta liderliğin gizemli dünyası karar anına ışık tutmaya çalıştık” diyen Tichy, kriz anında, stratejiyi belirlerken ya da kimin işe alınması gerektiği gibi hassas durumlarda karar sürecinin öneminin arttığını, doğru karar vermek için hazırlık, karar anı ve uygulamadan oluşan 3’lü sürecin titizlikle yönetilmesi gerektirdiğini söylüyor. Bu 3’lü süreci başarıyla tamamlayan liderlerin başarısız olmaları da diğer yöneticilere göre daha az oluyor.

Türkiye’de, “Şirketinizin Kaderini Değiştirin”, “Kaderinizi Kontrol Edin Yoksa Herhangi Biri Kontrol Eder”, “Liderlik Döngüsü” gibi kitaplarıyla tanınan Tichy, yeni kitabı Judgment’ı ve karar vermeyle ilgili bilinmeyenleri sadece Capital’e anlattı. Noel Tichy ile başarılı liderlerin diğerlerine göre nasıl daha iyi kararlar almayı başardıklarını konuştuk:

Neden karar verme süreciyle ilgili bir kitap yazma gereği duydunuz?
Kitabı birlikte yazdığım Warren G. Bennis, 82 yaşında ve yönetimle ilgili tam 35 kitabı bulunuyor. Ben de bugüne kadar liderlik ve yönetimle ilgili 12 kitap yazdım. Liderlerin karar verme aşamasıyla ilgili çok az yazılıp çizildiğini gördüğümüz için hep daha gizemli ve kompleks kalan bu alana eğilmeye karar verdik. Beş yıl önce bu konudaki bilgilerimizi değerlendirmek için bir araya geldik. Amacımız, liderlere karar verme konusunu anlatacak bir kitap bırakmaktı. GE’nin eski CEO’su Jack Welch, PG’nin CEO’su A.G Lafley ile konuşup karar vermeyle ilgili daha anlamlı bir şeyler yapabilir miyiz diye düşündük. Böylece kitabın, genel çerçevesini belirledik.

Yeni kitabınız “Judgment”ta liderlere doğru karar almaları için 3’lü bir mekanizmadan bahsediyorsunuz. Bir insanın kararlarını doğru vermek için yapabileceği basit şeyler var mı?
Öncelikle, karar verdiğiniz zaman net olun ve gerekçesini açıklayın. Karar vermek zorundaki bir lider için 3 temel karar verme aşaması vardır. İlki hazırlık aşaması. Karar vermeden önce iyi bir hazırlık sürecinden geçmek gerekiyor. Karar verilmesi gereken konunun öncelikle net olarak anlaşılması lazım. Hem takım üyelerinin hem liderin bu kararın neden önemli olduğunu benimsemesi gerekiyor.

Karar vermeden önce diğerlerine mutlaka içeriği açıklamalısınız. Böylece onların da sizin kararınıza olan desteği yüzde 100 artacaktır. Bu aşamada liderin hissedarların düşüncelerini de yakalaması çok önemli.

Karar için haz��rlık aşamasını geçtikten sonra ne yapmak gerekiyor?
Hazırlık aşamasından sonra ikinci aşama karara varma ve onu açıklama anı. Üçüncü aşama ise kararı uygulamaya sokmak. Aldığınız kararı uygulamaya geçirirken kaynaklarınızı, bilgiyi, insanları ve teknolojiyi mobilleştirin. Uygulama sırasında öğrenmek ve uyarlamak da çok önemli.

Her 3 süreç de kritik önem taşıyor. Hepsinin kendi içinde belli bir döngü halinde olmaları lazım. Bir yerde hata yaptıysanız başa dönüp onu tekrar düzeltmeniz gerekiyor. Yanlış atılan adımları düzeltmek için her süreçte fırsatlar bulunuyor.

Sizce liderin karakteri önemli midir? Liderin nasıl bir karaktere sahip olması beklenir?
Karakter ve doğruluk bir liderin en temel özelliğidir. Eğer doğruluk ve dürüstlük olmazsa, kimseye inanamazsınız ve o kurum da batar. Doğruluk ve dürüstlük olmadan adil bir kapitalist düzenden de bahsedemeyiz. Lider için iyi karakter bence doğruluktur. Bana göre rüşvet kendini yok etmenin tohumlarını taşır. Karakter sahibi olmak, değerlere sahip olmak demektir. Liderin ahlaki pusulaya sahip olması, ne yapıp ne yapmayacağını bilmesi gerekir. Aynı zamanda doğruyu yanlıştan ayırt etmesi ve bunu önemli problemlerle karşılaşmadan çoktan halletmiş olması lazım.  Liderin karakteri aynı zamanda toplumunun iyiliğini kendi kârının önüne koyması demektir. Dürüst değilseniz zaten benim kitabımı okumayın.

En kötü kararlar üzerine bir saptamanız var mı? Liderler, en çok hangi konularda yanlış yapıyor?
ABD, Hollanda, Brezilya ve Meksika’da birçok toplantıya katıldım. Bu toplantılarda, liderlere yaptığımız en iyi ve en kötü kararların 5 tanesini yazın dedim. Liderlerin 4’te 3’ü en çok insanlar üzerinde aldıkları kararlarda hata yaptıklarını söyledi. En iyi kararlarda ise genelleme bulunmuyordu. Bugüne kadar yaptığım gözlemler, en çok yapılan hataların insanlar üzerinde alınan kararlarda olduğunu gösteriyor.

Sizce etkili lider kriz anlarında nasıl davranır?
En etkili liderler krizlere, kriz olmadan önce kendilerini hazırlar. Güvenilir ve düzenli bir takımları vardır. Örnek hikâyeleri vardır. Etkili liderler, kriz olduğunda hemen cevap verir, gerekli ve uygun bilgiye sahip insanları ve takımları çabucak bir araya getirir.

Niye bazı insanlar diğerlerine göre daha iyi karar verir?
Liderlerin hangi konuya ne kadar doğru karar verdiği önemli değildir. Önemli olan doğru kararı, ne kadar önemli olaylara verdiğidir. İyi liderler iyi karar vermekle kalmaz, önemli konular hakkında da doğru karar verir. Bütün süreçte diğerlerine göre daha iyidirler. Kararın verilmesi, sıkıntıların tanımlanması, departmanın hazırlanmasıyla başlar.

Kendileriyle görüşmeler yaptığım 150 dolar milyonerinden birçoğu bana, başarısızlıklarından, başarılarına göre çok daha fazla ders aldıklarını söyledi. Bu insanlar, kendilerinden ve hatalarından, insanlardaki en iyi ve en kötü yönleri ortaya çıkarmak için yaptıklarından ders alma yeteneğine sahiptir.

Türk yöneticileri nasıl buluyorsunuz? 
Türkiye’de hiç bulunmadım ama liderliğin ana ilkeleri kültüre bağlı değildir. Türkiye’de de Çin’de de Almanya’da da iyi yöneticinin temel özellikleri aynıdır. Citigroup Başkanı yanlış karar verdiği için işten atıldı. Bu durum Türkiye için de farklı değil. İyi karar veremezlerse, onlar için de aynı şey söz konusu olur. Önemli olan bence yeni jenerasyonda liderliği geliştirmek için ne yaptığımızdır.

Bence insanlara genç yaşta karar verme yetkisini tam olarak vermiyoruz. Örneğin, Jack Welch, 45 gibi oldukça genç yaşta GE’nin CEO’luğuna yükseldi. Bu fırsat ona verildi. Çünkü, kariyerine baktığımızda çok hızlı ve etkili kararlar verdiğini söyleyebiliriz. Sınıflarda oturup Harward Business kitapları okumakla iyi lider olunmaz. Genç de olsanız gerçekten karar verip onlardan doğruyu öğrenmeniz lazım.

İyi liderler yetiştirmek için ne yapmak gerekiyor?
İyi liderlik en önemli sermayedir. ABD lider yetiştirme üzerine çok iyi değil. Kurumlarda mutlaka liderlik yollarının açık olması gerekir. İyi liderler yetiştirmek için, genç insanlara fırsat vermek şart. Karar verirken onların da öğrenmesini sağlamak lazım. Bazı insanlar kararlarından dolayı hata yapar ama bundan hiçbir şey öğrenmezler. Gelecekte karşımıza çıkacak zorluklarla baş edebilmek için izole edilmiş cesur liderler yeterli olmayacak. Yeni ve farklı yönetim metotlarıyla donanmış liderliği üstlenecek bir grup insana ihtiyaç var.

CEO seçiminde hata yapılmasının sebebi nedir?
CEO seçimi kurumdaki en kritik karar anıdır. Kötü CEO seçimi ya iyi adaylar olmamasından ya da CEO’nun yerini dolduracak iyi insanlar oluşmamasından kaynaklanır. Ayrıca bunun en önemli nedenlerinden biri de aile içi kayırmacılıktır. İyi bir seçme yerleştirme, planlama disiplinin olmaması, yönetim kurulunun ilgisizliği, değişen dünyanın zayıf algılanması, yetenek tercihleri ve egolar CEO seçiminde hata yapılmasına neden oluyor.

Önümüzdeki 10-15 yıllık süreçte liderliğin temel özellikleri değişecek mi?
Önümüzde 10-15 yıllık süreçte, liderliğin temel ilkeleri değişmeyecek. Büyüyen ekonomide, uzun vadede önemli olan, yeni liderler geliştirmek için ne yapmamız gerektiğini ortaya koymaktır. Gençlere erken yaşta fırsat vermiyoruz. Halbuki karar verme yetkisini kazanmaları için onlara sorumluluk vermemiz gerekiyor. Örneğin GE gençlere erken yaşta karar verme yetkisini kazandırarak genç ve başarılı liderlerin gelişmesinde öncü rol oynadı. Türkiye’de de gençlerin önünü açmak lazım. Onların gerçekten işin işine girmelerini, karar verme yetkilerini geliştirmelerini sağlamak lazım. Hatalarından ders almaları gerekiyor. Öte yandan, gelecekte kurumların entelektüel birikimi çok daha önem kazanacak. Küresel olarak gelişen kurumun değeri onun entelektüel sermayesidir. Kurumun malvarlığı fabrikaları değildir. Asıl malvarlığı beyinler ve akıllı icatlarla çıkan insanlardır. Liderlerin kurum içinde eğitimci ve öğretici olmaları o kurumun iş gücünü daha da zeki hale getirir. Liderler eğitimci olmalıdır.

 “En Kritik Kararlar  İnsanla İlgili Olanlar”

Kazanmak Ya Da Kaybetmek
Liderlerin yapması gereken en önemli iş iyi karar verebilmek. Kararların etkili olduğu üç alan var: İnsanlar, strateji ve kriz. Kararlar, insanlar hakkında olabilir. Burada kimin sizin takımda olacağına ya da olmayacağına karar verirsiniz. Eğer liderler, takımlarındaki insanlar için akılcı ve ani kararlar vermezlerse veya kötü yönetirlerse, ne kurum için sağlam bir yön ve strateji belirleyebilir ne de krizlerle etkin bir şekilde baş edebilirler.

Strateji Belirlemek
İkinci önemli karar kurum hakkındaki stratejinin belirlenmesiyle ilgilidir. Liderin rolü organizasyonu başarıya götürmektir, yani eğer şu anki stratejik yol başarıya götürmüyorsa yeni bir yol bulmak onun görevidir. Üçüncü karar ise kriz durumlarında verilir. Kriz zamanlarında yapılan hatalar, insanlar ve stratejiler hakkında varılan yargılardaki hatalardan daha ölümcül değil. Fakat kriz durumlarında alınan kötü kararların yıkıcı sonuçları çok çabuk ortaya çıkar.

Başarılı Lider Öğretmendir
Karar verme anında öğretilebilir fikir noktaları olmalıdır. İyi liderler kurumlarını değişime açık tutar. Böylece değişen ortamlarda başarıyı devam ettirirler. Başarılı liderler aynı zamanda öğretmendir. İyi liderler, kurumlarını iyi öğretilebilir fikir noktalarıyla yönetir. Diğerlerini lider ve öğretmen olmak üzere yetiştirirler.

Hangi Kararlarıyla Kazandılar?

Jeff Immelt
General Electric’te Jack Welch’in yerini aldığında şirketi teknolojik büyüme şirketine dönüştürmeyi başardı. İçinde nanoteknolojinin de olduğu 10 anahtar teknolojiye yöneldi. Bu stratejiyi uygulamak ve geliştirmek için Amersham’ın satın alımı gibi birçok satın alma gerçekleştirdi.

Jim Mcnerney
2005’te Boeing’in CEO’su olduğunda şirket yargıya yansıyan yolsuzluk kriziyle karşı karşıya idi. Krizi fırsat bilerek kendi liderliğiyle geçmiş dönem arasında çizgi çekti. Yargıya, 615 milyon dolarlık tazminatı ödemeyi kabul ederek suçla ilgili cezalardan veya suçlu kalmaktan kurtuldu.

Mark Hurd
Hewlett-Packard’ın Carly Fiorina’nın büyük başarısızlığını başarı hikâyesine dönüştürdü. 2005’in başında Fiorina kovulduğunda, Compaq’ı 19 milyar dolara satın alarak işe başladı. Başta, aldığı bu karar kötü bir strateji olarak görülse de maliyetleri kısmayı ilk öncelik haline getirdi.

İyi Lider Nasıl Karar Alır?

Hazırlık
* Çevreden sinyalleri toplar.
* Gelecek için heyecanlanır.
* Karışıklıklardan arındırarak konunun özüne iner.
* Açık parametreler koyar.
* İçeriği belirler ve ortak bir dil kullanır.
* Önemli hissedarları belirler.
* Kararı hissedarlara iletir ve onları heyecanlandırır.
* Nereden gelirse gelsin, en iyi fikirleri kapar

Karar Verme
* Net olarak “evet” ya da “hayır” der.
* Kararı detaylı olarak açıklar.

Uygulama
* Uygulama süresince verdiği kararla ilgilenir.
* Diğerlerini destekler.
* Açık köşeleri belirler.
* Sürekli geribildirim sorar.
* Geribildirimleri dinler.
* Gerekli düzeltmeleri yapar.

Ayçe Aksakal
[email protected]