Ücrette cinsiyet eşitliği

Özlem Aydın Ayvacı

oaydin@capital.com.tr

Türkiye’de kadınlar aynı işi yaptıkları erkeklerin kazandığı her 1.000 TL karşılığında 840 TL alıyor. Peki, cinsiyet ayrımcılığının yapılmadığı daha adil bir emek dünyası çok mu ütopik? Capital Dergisi, bu yıl 12. kez “Kadın Dostu Şirketler” araştırmasını hazırlarken her şirket ve grubun “eşit işe eşit ücret” yaklaşımını da sorguladı. Burada gidilecek yol olduğu görülse de kadın çalışan ve yönetici oranıyla göz dolduran şirketlerin çoğunda ücrette eşitlik yaklaşımının benimsenmesi dikkat çekici.

Jöfn kjör strax! Annad er bull!” Bir kadın direnişinde çekilen fotoğrafta küçük bir kız çocuğunun açtığı pankartta yazılı olan İzlandaca bu sözler, “Derhal eşit şartlar, gerisi saçmalık!” anlamına geliyordu. Çünkü İzlandalı kadınlar erkeklerden ortalama yüzde 14-18 daha az kazanıyordu. Kadınlar ve erkeklerin aldığı maaş karşılaştırıldığında, kadınların saat 14.38’den sonraki mesaileri karşılığında ücret almadıkları ortaya çıktı. Bu nedenle Ekim 2016’da İzlandalı kadınlar eşit işe eşit ücret talebiyle saat 14.38’de iş bıraktı. Kadınların iş bırakma eyleminin ardından İzlanda hükümeti bir yasa tasarısı hazırladı. 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde oylanan tasarıya göre 25’ten fazla personel çalıştıran bütün işverenlerin eşit işe eşit ücret ödediklerine dair bir sertifika alması gerektiği kabul edildi. Ve İzlandalı kadınlar ve kız çocukları 2017’de dünya üzerinde eşit işe eşit ücreti hem kamuda hem özel sektörde direne direne kazandı. İsviçre de şirketlerin cinsiyetler arası maaş farkını bağımsız bir organ tarafından analiz etmesini ve sonuçları çalışanlara bildirmesini zorunlu kılan revize edilmiş cinsiyet eşitliği yasasını yürürlüğe koydu. 2023’te Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi, eşit ücret ilkesini güçlendiren yeni bir AB direktifini kabul etti. AB üye ülkeleri, yeni direktifi ulusal hukuka geçirmek için üç yıl süreye sahip. 2027’ye kadar olan süreçte, şirketler cinsiyetler arası maaş farklarını raporlamaya ve şeffaflık sağlamaya başlayacaklar. 

AYNI İŞE YÜZDE 20 DAHA AZ

Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) göre dünya genelinde kadınlar, erkeklerin kazandığı her bir dolar için 80 sentten daha az kazanıyor. Çocuklu kadınlar, mülteci ve göçmen kadınlar, engelli kadınlar gibi dezavantajlı gruplardan gelen ve özellikle kayıt dışı ekonomide çalışanlar için bu rakam daha da düşük. ILO’nun yayımladığı rapora göre Türkiye’de cinsiyete dayalı ücret farkı yüzde 15,6. Bu ortalama bir değer olup ücret farkı yaşlara göre değişiyor. Örneğin 20-29 yaş grubunda ücretli çalışan kadın ve erkek arasındaki ücret farkı yüzde 3,8 iken 60 yaş ve üzeri için bu fark yüzde 29,9 düzeyine çıkıyor. Türkiye’de kadınlar aynı işi yaptıkları erkeklerin kazandığı her 1.000 TL karşılığında 840 TL alıyor. Peki, cinsiyet ayrımcılığının yapılmadığı daha adil bir emek dünyası çok mu ütopik? Capital olarak bu yıl 12. Kez “Kadın Dostu Şirketler” araştırmasını hazırlarken her şirket ve grubun eşit işe eşit ücret yaklaşımını da sorguladık. UN Global Compact Türkiye Genel Sekreteri Melda Çele, “Şirketler, eşit işe eşit ücret politikası uygulayarak toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleyebilir ve kadınların iş dünyasında daha adil bir yer edinmelerine katkı sağlayabilirler” diyor. 

TÜRKİYE’DE ÖNCÜ 

Türk iş dünyasında eşit işe eşit ücret yaklaşımını destekleyen önemli gruplar var. Kibar Holding, bu yaklaşımıyla öncü oyunculardan biri. Cinsiyet ve fırsat eşitliği konusunu bütünsel şekilde ele aldıklarını söyleyen Kibar Holding CEO’su Haluk Kayabaşı, “Ağırlıklı olarak üretim ve sanayi sektörlerinde faaliyet gösterdiğimiz için çalışanlarımızın büyük çoğunluğu erkek. Bu noktada hem beyaz hem mavi yakada kadın çalışan sayımızı artırmak için uzun yıllardır çeşitli aksiyonlar alıyoruz. Sürdürülebilirlik taahhütlerimiz arasında yer alan her düzeyde kadın çalışan sayımızı artırmak için genel müdür seviyesinde performans hedefleri belirliyor ve yıl içindeki faaliyetlerimizi takip ediyoruz” diyor. Tüm uygulama ve prosedürlerini cinsiyet ve fırsat eşitliği sağlayacak şekilde devreye aldıklarına değinen Kayabaşı, “Ücret, atama, terfi gibi süreçlerimizi de bu yaklaşımla gerçekleştiriyoruz. Geçtiğimiz yıl kadın istihdamını destekleyen ve kadınlara iş hayatında fırsat eşitliği tanıyan İK uygulamalarımızla KAGİDER tarafından verilen ‘Fırsat Eşitliği Modeli’ sertifikasını aldık. Geçtiğimiz temmuzda da kurumlardaki ücret eşitsizliğini bağımsız şekilde değerlendiren İsviçreli EQUAL-SALARY Foundation’ın (Eşit Ücret Derneği) gerekli kriterleri karşılayan şirketlere verdiği ‘Eşit Ücret Sertifikası’nı (EQUAL-SALARY Certification) Türkiye’de alan ilk holding olduk” diyor. 

SEKTÖRÜNDE İLK OLDU 

Yıldız Holding ise eşit işe eşit ücret verdiğini kanıtlayan sektöründeki ilk grup oldu. Yıldız Holding İnsan ve İş Destek Başkanı Bahattin Aydın, eşit ücret yaklaşımını şöyle anlatıyor: “Eşit ücret kuruluşumuzdan itibaren üzerinde hassasiyetle durduğumuz bir konu. Kadın ve erkek çalışanlarımız arasındaki ücret eşitliğini resmi olarak belgelendirmek amacıyla EQUAL-SALARY Foundation tarafından yürütülen değerlendirme ve inceleme sürecini başarıyla tamamlayarak ‘Eşit Ücret Sertifikası’nı gıda ve perakende sektöründe almaya hak kazanan ilk holding olduk. Titizlikle yürütülen sürecin sonunda dünyada işveren markasına değer katan bir belge olarak nitelendirilen ’Eşit Ücret Sertifikası’nı almaya layık görüldük.” Fiba Grubu İnsan Kaynakları Direktörü Aylin İyicik de eşitliği temel değer olarak sahiplendiklerini söylüyor ve “Türkiye’nin kadın çalışan oranı en yüksek gruplarından biri olarak ücret politikamızda da eşitliği gözetiyor; pozisyon, yetkinlik ve sorumluluk alanını temel alan bir yaklaşım benimsiyoruz” diyor. 

MAAŞ DENGESİ ÖNEMLİ

Türkiye’de en fazla kadın istihdam eden ve kadın çalışan oranı en yüksek şirketlere baktığımızda önce perakendecileri görüyoruz. Perakendeyi bankacılık, eğitim, sağlık gibi hizmet sektörleri takip ediyor. LEAD Network Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı Neslihan Nigiz Ulak da ücret eşitsizliğini perakende sektörü açısından değerlendirdiğinde şunları tespit ediyor: “Türkiye’de perakende sektöründe kadınlar genellikle kasiyer, satış danışmanı, depo görevlisi gibi düşük maaşlı ya da asgari ücretli pozisyonlarda görev alıyor. Yönetim rollerinde erkek oranı artarken ücret farkları da açılıyor.” Migros, eşit işe eşit ücretin en önemli uygulayıcıları ve sıkı takipçileri arasında yer alıyor. Migros’ta en yüksek maaş çeyrek diliminde yer alan toplam çalışanların yüzde 35’i, en alt maaş çeyrek diliminde yer alan çalışanlarınsa yüzde 52’si kadın. FLO Group CEO’su Yenal Gökyıldırım, perakende sektöründe toplumsal cinsiyet eşitliğine liderlik eden önemli bir isim. Gökyıldırım, şöyle anlatıyor: “İşe alım, eğitim, kariyer, ücret yönetimi gibi süreçlerde ve iş ortamında hiçbir ayrımcılık türüne müsamaha göstermeme kararlılığımızı ortaya koyduk. Kadınların fırsat eşitliğiyle iş yaşamına katılması, eşit işe eşit ücret prensibiyle çalışması, kadın işi erkek işi gibi bilinçsiz önyargıların önüne geçilmesi ve yönetim kademelerinde yer almaları için süreçlerimizi mercek altına aldık. Eşit işe eşit ücret ödeme uygulamamızı denetleyerek adil ücret politikamızı teyit ettik.” HSBC Türkiye İnsan Kaynaklarından Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Funda Temoçin, hiçbir gerekçeyle ayrımcılığa taviz vermediklerini anlatıyor ve “Ücrette çalışma arkadaşlarımız arasında herhangi bir farklılık gözetmiyoruz” diyor. 

HEDEF DEĞİL DEMOKRASİ MESELESİ

Peki kadın istihdamındaki lider şirketler, ücrette eşitliği sağlayabiliyor mu? Boyner Grup İcra Kurulu Üyesi, Strateji ve İş Geliştirme Başkan Yardımcısı Elif Ateşok Şatıroğlu, bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Kadın çalışan sayımızla ve oranlarımızla üst sıralarda yer almanın gururunu taşıyoruz ancak bu başarıyı sadece sayılarla sınırlı tutmuyoruz. Eşit işe eşit ücret ilkesine bağlı kalarak cinsiyet fark etmeksizin herkesin aynı pozisyon, sorumluluk ve deneyimle orantılı bir şekilde ücretlendirilmesi temel prensiplerimizden biri. Bu yaklaşımla hem şirket içinde hem ekosistemimizde toplumsal cinsiyet eşitliğini sadece bir hedef olarak değil, bir demokrasi meselesi olarak benimsiyoruz.” LC Waikiki kadın istihdamında sektöründe lider. Sektör bağımsız listelerdeyse ilk üç şirket arasında yer alıyor. LC Waikiki’de en yüksek maaş çeyreklik diliminde yer alan kadın oranı yüzde 44, en alt maaş çeyrek diliminde yer alan kadın oranı yüzde 56. LC Waikiki Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Berna Akyüz Öğüt, bunu şöyle açıklıyor: “En büyük önceliklerimizden biri iş ortamımızda fırsat eşitliği yaratmak. Kadın çalışanlarımızın, kariyer ve kişisel gelişimlerine katkı sağlayan programlarımızla, kurum içerisinde üst kademelerde daha fazla yer almalarını destekliyoruz. Bu durum doğal olarak ücretlere de yansıyor.” 

SÜRE VE PERFORMANS ETKİLİ

Pek çok dev ölçekli şirket cinsiyete bağlı ayrımcılık yapmayacağını yazılı kurallarla taahhüt altına almış durumda. QNB Türkiye İK Genel Müdür Yardımcısı Cenk Akıncılar, QNB Türkiye’de herhangi bir göreve herkesin eşit ücretle başladığını söylüyor. Daha sonra çalışanın bu görevde geçirdiği süre ve performansa göre ücretlerin değiştiğini belirtiyor. CarrefourSA CEO’su Kutay Kartallıoğlu, adil ve eşit ücretlendirme sistemini benimsediklerini ve bunda cinsiyet etkisinin olmadığını söylüyor. TAV Havalimanları İK Grup Başkanı Hakan Öker de “Eşit işe eşit ücret politikasını benimsiyoruz ve uyguluyoruz. Cinsiyete bağlı ayrımcılık yapmayacağımızı taahhüt altına aldık” diyor. Sabancı Holding İK ve Sürdürülebilirlik Grup Başkanı Yeşim Özlale Önen, “Eşit işe eşit ücret prensibi kapsamında kadın/erkek ücret oranımız 1” diyor. Bosch Türkiye, Orta Doğu ve Afrika İnsan Kaynakları Direktörü Umut Güvenç Sonnenberg ise ücrette eşitlik sağlamak amacıyla şirkette her iş için cinsiyet tarafsız bir iş değerlendirme süreci uyguladıklarını belirtiyor. BSH Türkiye İnsan Kaynakları Kıdemli Direktörü Hüseyin Coşkun, “Tüm çalışanlarımızın değerini eşit bir şekilde takdir ediyoruz” diyor. 

ÜRETİMDE ADALET 

Peki üretimde durum ne? Unilever Türkiye Ülke Başkanı Ali Fuat Orhonoğlu, “Unilever olarak bu konuda uzun süredir devam eden bir taahhüdümüz var. Ücretlendirmenin açıkça belirlenmiş politikalara dayandırılmasına ve performansa göre ücretlendirmeye inanıyoruz. Sistemlerimiz cinsiyet nötr olacak şekilde tasarlandı” diye açıklıyor. Abdi İbrahim CEO’su Süha Taşpolatoğlu, “Ücret politikamızda pozisyon bazında çalışanın yetkinliklerine ve performansına bakılarak ücret belirleniyor. Cinsiyet veya demografik yapılar ücret politikamızın içerisinde yer almıyor” diye açıklıyor. Ücrette tam olarak eşitliği sağlayan Anadolu Efes’ in CEO’su Onur Altürk, 2023’te bu eşitliği yakaladıklarını belirtiyor. “Bu başarıyı her yıl bağımsız güvence beyanıyla doğrulatıyor ve bu ilkeye bağlılığımızı sürdürüyoruz” diyor. Mey Diageo da Türkiye’de “cam tavan” konusunda çalışmaları olan şirketlerden. Şirketin genel müdürü Bahar Uçanlar, “Türkiye’de kadın çalışanlar için cam tavanı olmayan bir şirketiz. Genel merkezdeki kadın-erkek çalışan sayısı dengemizi fabrikalara da yaymak için çalışmalar yürütüyoruz” diyor. Türk Tuborg CEO’su Damla Birol, eşit fırsatlar ilkesiyle hareket ettiklerini bunun sonucunda 2023 yıl sonu en yüksek maaş çeyreklik diliminde yer alan kadın oranlarının daha yüksek, en alt maaş çeyreklik diliminde yer alan kadın oranlarınınsa daha düşük olduğunu söylüyor. Akkök Holding CEO’su Gökşin Durusoy ise yaklaşımlarını şöyle anlatıyor: “Eşit işe eşit ücret ilkesi doğrultusunda ücretlendirme politikalarımızı belirlerken, en az bunun kadar önemli olan işe alım ve terfilerde de herhangi bir ayrım olmadan sadece performans ve yetkinlikleri göz önünde tutuyoruz. Toplu iş sözleşmelerine de eşitlik maddeleri ekliyoruz.”