Denovasyon

Geçmişte bir dönem Japonlarla çalıştım. Japonların sürekli iyileştirme felsefesinde kullandıkları Kaizen kelimesini daha önce biliyordum. Kai-zen’in kelime anlamı “iyi değişiklik” gibi bir şey oluyor. Japonlardan öğrendiğim ise Gaiak kelimesiydi. Gaiak, Kaizen’in tersi, yani bir yeniliğin başlangıç noktasından daha kötü bir sonuç ve zarar vermesi şeklinde tanımlanabilir.

Özetle Gaiak, “kötü değişiklik” anlamına geliyor. Benzer şekilde faydaya dönüşmeyen, tersine olumsuz sonuçlar veren inovasyonlar için bugüne kadar kullanılan bir sözcük yoktu. Bunlar için denovasyon demenin uygun olacağını düşünüyorum. De ön eki, Latince sözcük köklerine, geri çevirme, olumsuza çevirme, uzağında kalma, dışında kalma gibi anlamlar yüklüyor.

Denovasyon dediğimde başarısız olup hayata geçemeyen inovasyon projelerinden söz etmiyorum. Denovasyonlar, bir inovasyon yapma amacıyla ortaya çıkmış, fakat olumsuz sonuçlar veren, değer yaratan değil değer yok eden işler. Bunlar olumsuz ticari sonuçlar olabildiği gibi olumsuz toplumsal sonuçlar da olabilir.

DENOVASYONLARDAN NASIL KAÇINILIR?
Bir şeyin denovasyon olup olmadığını net bir şekilde bilmek bazen sonradan mümkün olabiliyor. Ancak denovasyonlardan kaçınmanın yolları var. Bunların en başında inovasyon projelerine kalkışmadan önce temel varsayımları test etmek geliyor. Varsayımları doğrulamadan yapılan inovasyonlar, ciddi şekilde ters gidebilir.

Motorola 1998 yılında tamamen uydularla çalışacak olan İridium cep telefonu şebekesi projesini geliştirdi. İridium’un vaadi, dünyanın herhangi bir yerinden kesintisiz görüşme yapabilmeydi. Projenin bütün dünyada kesintisiz çalışabilmesi için uzaya 77 uydu yerleştirilmesi gerekiyordu. Bir telefonu 3 bin dolar ve konuşmanın dakikası 5 dolar olan İridium, beklenenden çok daha yavaş büyüdü.

Uzaya planlanan 77 uydudan 66’sı yerleştirilebildi. Fakat hepsinden daha önemlisi, Motorola GSM ağınınçok daha yavaş yayılacağını öngörmüştü. Çok hızlı genişleyen GSM ağıyla İridium, yalnızca kutup kaşifleri gibi uç noktalardaki küçük bir pazara hapsoldu ve 500 bin abone hedeflerken 10 bin abonede kaldı. İridium 1999 yılında 5 milyar dolar harcama ve 1,5 milyar dolar borçla iflasını istedi.

Amerikalı mucit Dean Kamen, Segway adlı iki tekerlekli üzerinde ayakta durulan kişisel taşıyıcıyı yaptığında, bunun insan hareketinde devrim yaratacağını ve kısa süre sonra şehirlerde insanların yürümeyip bu taşıyıcıları kullanacağını söylüyordu. Aradan geçen 12 yıla rağmen bu araç başlangıçta öngörülen popülaritenin çok uzağında. Şu anda daha çok polis, posta ve havaalanı görevlileri gibi kullanımlara hitap ediyor.

Bunlar ticari denovasyonlar, bir de toplumsal sonuçları olanlar var. Fritz Haber’in yarattığı böcek ilacı Zyklon B, toplama kamplarında 1,2 milyon kişinin öldürülmesinde kullanıldı. Arthur Galston, soya fasulyesinin büyümesini hızlandırıcı bir kimyasal geliştirdi. Ancak yüksek konsantrasyonlarda yaprakları döküyordu. Agent Orange adlı bu kimyasalın Vietnam Savaşında kullanılması 400 bin ölüme, 500 bin sakat doğuma neden oldu.

Thomas Midgley, CFC Fre-on'u amonyak gibi toksik etkisi yüksek soğutucu gazların yerine geçmek üzere geliştirdi. Sonradan bu gazın ozon tabakasını deldiği anlaşıldı ve kullanımı yasaklandı. Aynı kişi otomobillerde subap vuruntusunu önlemek için benzine tetraetil kurşun katarak kurşun zehirlenmesinden çok sayıda insanın ölmesine neden oldu.

Wernher Von Braun, roketlerin uzayı araştırmada kullanılabileceğini hayal ediyordu. Becerileri önce Nazilerin V2 roketinde daha sonra da nükleer başlıklı füze yapımında kullanıldı. Kötü şöhretini aya adam çıkaran Saturn-V roketini yaparak dengeledi.

Kıyı şeridi sınırlı olan Dubai'deki çılgın proje suni adalar, turizme katkıda bulunmk ve arsa arzını artırmak üzere yapıldı. Ancak bu adaların çevreye olan etkisi tartışmalı hale geldi. Petrole bağımlılığı azaltacak çözüm olarak düşünülen biyoyakıtlar, ilk bakışta iyi bir alternatif gibi görülüyordu. Ancak gıda olarak kullanılabilecek mısır gibi bitkilerin yakıt olması ve çevreyi daha fazla kirletme potansiyeli bir süre sonra sorunlar olarak ortaya çıktı.

Denovasyonların belki en iyi örneği, finans alanında yapılan değer yok eden adımlar. ABD'de yapılan teminatlı borç yükümlülükleri, türevler gibi enstrümanlar, tarihin en büyük finansal krizlerinden birine yol açtı.

Tabii ki denovasyonlar, son derece başarılı inovasyonları engellemiyor. En çok eleştirilen finans alanında Türkiye'de ve dünyada şubesiz bankacılık, taksitli kredi kartı, ATM makineleri, mobil kredi, mikro kredi, PayPal ve BitCoin gibi birçok başarılı inovasyon yapıldı, yapılıyor.