Ters ölçek ekonomisi

20. yüzyılın başlarında dünyada çok sayıda inovasyon gerçekleşti. Bunların arasında ilk otomobil montaj hattı, çamaşır makinesi, plastik, radyo, ticari uçuşlar ve telefon da var. Bu buluşlar, seri üretimin yolunu açarak kitlelere dönük pazarlamayı başlattı. Ölçek ekonomisi kavramı da bu dönemde ortaya çıktı. Elektrik gücüyle hayat bulan mega fabrikalarla ölçeği büyüterek maliyetleri azaltmak ve verimliliği artırmak… Büyük ölçeğin bir avantajı da büyük yatırım ihtiyacıyla sektöre giriş bariyeri yaratarak rekabet çıtasını yukarı çekmek oldu. Bu yolla büyüdükçe büyüyen şirketler uluslararası alana yayılarak devleşti. Bu dönemde ölçeğe yatırım yapmak büyük getiri sağladı. 

YENİ BÜYÜK Bugün ise internetle başlayan ve yapay zeka, makine öğrenmesi, büyük veri, bulut bilişim, nesnelerin interneti, sanal ve artırılmış gerçeklik, 3D baskı, blokzincir gibi üstel teknolojilerle devam eden teknolojik sıçrama sayesinde yeni bir dönemi yaşıyoruz. Bu teknolojiler ve etraflarında şekillenen yeni iş modelleri, ölçek ekonomisinin getirdiği “Ne kadar büyük, o kadar iyi” anlayışını temelden sarsıyor. Gerek dünyada gerekse de Türkiye’de bir büyük şirkete girip çalışmak da iş hayatına atılmanın tek yolu değil artık. Gelişen teknolojilere paralel olarak bir start up kültürü de gelişiyor. Küçük, yeni büyük olma yolunda. Melek yatırım ağımız Keiretsu Forum’da her ay karşımıza çıkan start up’lara baktığımda ciddi ve inovatif bir iş başlatmanın ne kadar kolaylaştığını görüyorum. Eskiden şirketlerin kendilerinin yatırım yapması gereken birçok altyapı, varlık ve hizmet kiralama/ gelirden ufak bir pay verme yoluyla kullanılabiliyor. Bir start up’ın bir veri merkezi kurmasına gerek yok. Bu hizmet Amazon Web Services veya benzeri bir kuruluştan alınabilir. Üretim için adres Çin’di. Şimdi Türkiye dahil yeni merkezler gelişiyor. Pazarlama için eskiden TV gibi pahalı ana mecralar temel seçenekken şimdi Instagram, Twitter, LinkedIn gibi sosyal medya önemli bir alternatif. Satış için çok sayıda e-ticaret platformu kullanıma hazır durumda. Kendiniz bir web sitesi yaptığınızda da çevrimiçi satış için hazır e-ticaret altyapıları ve İyzico gibi başarılı ödeme sistemleri var. Belli aşamaya geldiğinizde ve bir gelecek vadettiğinizde de melek yatırım ağlarında para hazır. 

ÖLÇEĞİN KİRALANMASI Eskiden ölçek ekonomisi başarılı olmanın tek modeliyken bugün ters ölçek ekonomisiyle yeni bir oyun alanı oluştu. “Ölçeğin kiralanması” burada çok önemli bir sağlayıcı elbette. Bu sayede Airbnb, tek bir mülke dahi sahip olmadan en büyük otel zincirlerini geçecek noktaya gelebildi. Devasa varlık ve altyapılara sahip olmak yerine makul bir ücret ödeyerek bu altyapıları kullanmak rekabet tablosunu da şiddetli bir şekilde değiştirdi. Bu resimde en korkutucu rakipler, sektör içinden değil sektör dışından çıkabiliyor, üstelik mevcut düzeni darmadağın etme potansiyeliyle… Başka bir etkili dinamik de tüketicilerin kişiselleştirilmiş hatta kendilerine özel ürünler arayışı. Henry Ford’un “Tüketiciler istedikleri renk arabayı alabilir, siyah olduğu sürece” dediği günler çok geride kaldı. Aynı şeyden çok sayıda üreterek verimliliği hedefleyen şirketlerin özelleştirilmiş ürünler üretebilmesi çok zor. Çünkü sistemleri buna uygun değil.